«حضرت رضا علیه السلام در مجلس مأمون فرمود:
چون این آیه شریفه نازل شد، به محضر رسول خدا صلى الله علیه و آله عرضه داشتند، معناى تسلیم به تو را دانستیم، و آن اطاعت محض از حضرت تو در تمام برنامه هاى زندگى است، ولى کیفیت صلوات بر تو را نمى دانیم، حضرت فرمود بگوئید:
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَما صَلَّیْتَ وَ بارَکْتَ عَلى ابْراهیمَ وَ آلِ ابْراهیمَ انَّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ.
خدایا! بر محمد و خاندانش درود فرست همانگونه که درود فرستادى و برکت بخشیدى بر ابراهیم و خاندانش؛ همانا تو ستایش شده و ارجمندى.
سپس حضرت رضا علیه السلام فرمود: اى مردم! در بین شما در زمینه صلوات بر محمد و آل محمد اختلافى هست؟
مأمون گفت: این حقیقتى است که اصلًا در آن اختلافى نیست، و امت اسلام بر لزوم این صلوات اجماع دارند، اما اى فرزند رسول خدا براى صلوات بر آل، غیر این روایت دلیل واضح و روشنى از قرآن مجید دارید؟
حضرت فرمود: آرى، از قول حضرت حق که در قرآن مى فرماید:
یس* وَالقُرَآنِ الْحَکیمِ* انَّکَ لَمِنَ الْمُرْسَلینَ* عَلى صِراطٍ مُسْتَقیمٍ» «1»
یس* سوگند به قرآن کریم،* که بى تردید تو از فرستادگانى،* بر راهى راست [قرار دارى.]
منظور از «یس» کیست؟ دانشمندان مجلس مأمون گفتند: به طور قطع و بدون شک منظور از یس محمّد صلى الله علیه و آله است، و احدى از امت در این مسئله تردید ندارد.
حضرت فرمود: به حقیقت که خداوند به محمد و آل محمد عنایتى کرده که احدى به ذات آن نمى رسد مگر با نور عقل و خرد، خدا در قرآن به کسى جز انبیا سلام نکرده، در این زمینه مى فرماید:
سَلامٌ عَلى نُوحٍ فِى الْعالَمینَ» «2» و سَلامٌ عَلى ابْراهیمَ» «3» و سَلامٌ عَلى مُوسى وَ هرُونَ» «4»
ولى نفرمود:
سَلامٌ عَلى آلِ نوحٍ وَ سَلامٌ عَلى آلِ ابراهیمَ وَ سَلامٌ عَلى آلِ موسى وَ هرُونَ.
ولى فرمود:
سَلامٌ عَلى الْ یس» «5»
سلام بر آل یاسین.
یعنى آل محمد صلوات اللَّه علیهم.
سپس فرمود: اى مأمون! متوجه شدى که در معدن نبوت شرح و بیان این واقعیت هست.» «6» صلوات بر محمد و آل محمد از شرایع دین و از واجبات الهى است که وجوبش در تشهد نماز امرى قطعى و حقیقتى بدون تردید است، تا جایى که شافعى که از فقهاى بزرگ مکتب خلفاست مى گوید: اگر کسى در نماز واجب خود، بر آل محمّد صلوات نفرستد، صلواتش صلوات نیست و به این خاطر نمازش نماز نیست، چون جزئى از یک واجب را ادا نکرده و عدم اداء جزئى از واجب، مبطل نماز است.
صلوات در روایات
حضرت رضا علیه السلام فرمود:
مَنْ لَمْ یَقْدِرْ عَلى ما یُکَفِّرُ بِهِ ذُنُوبَهُ فَلْیُکْثِرْ مِنَ الصَّلاةِ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، فَانَّها تَهْدِمُ الذُّنُوبَ هَدْماً.
وَ قالَ علیه السلام: الصَّلاةُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ تَعْدِلُ عِنْدَ اللّهِ عَزَّ وَجَلَّ التَّسْبیحَ و التَّهْلیلَ وَ التَّکْبیرَ. «7»
کسى که قدرت بر انجام کارى که کفّاره گناهانش شود ندارد، زیاد بر محمّد و آل محمد صلوات بفرستد، به حقیقت که صلوات نابوده کننده گناهان است، چه نابود کردنى. و نیز آن حضرت فرمود: صلوات بر محمد و آل محمد، در پیشگاه خداى عزوجل برابر تسبیح و تهلیل و تکبیر است.
امیر المؤمنین علیه السلام پس از رحلت پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود:
بِالشَّهادَتَیْنِ تَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ، وَ بِالصَّلاةِ تَنالُونَ الرَّحْمَةَ، فَاکْثِرُوا مِنَ الصَّلاةِ عَلى نَبِیِّکُمْ
انَّ اللّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِىِّ یا ایُّهَا الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلیماً» «8». «9»
با شهادت بر وحدانیت حق و رسالت رسول خدا وارد بهشت مى شوید، و به وسیله نماز به رحمت خداوند مى رسید، بر پیامبر و آلش زیاد صلوات بفرستید، خدا و ملائکه بر پیامبر درود مى فرستند، اى اهل ایمان! شما هم درود بفرستید و به دستورهاى او تسلیم شوید حق تسلیم.
رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:
مَنْ قالَ: صَلّى اللّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، قالَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ: صَلَّى اللّهُ عَلَیْکَ.
فَلْیُکْثِرُ مِنْ ذلِکَ. وَ مَنْ قالَ: صَلّى اللّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ لَمْ یُصَلِّ عَلى آلِهِ لَمْ یَجِدْ ریحَ الْجَنَّةِ وَ ریحُها تُوجَدُ مِنْ مَسیرِةِ خَمْسِمِأةِ عامٍ. «10»
هر کس بگوید:
صَلّى اللّه عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ،
خداوند مى فرماید: درود بر تو، پس شما صلوات را به این کیفیت زیاد داشته باشید. و هر کس بگوید، صلّى اللّه على محمّد، ولى بر آل محمد درود نفرستد، بوى بهشت به او نمى رسد، بهشتى که بویش از مسیر پانصد ساله استشمام مى شود.
از حضرت باقر یا امام صادق علیهما السلام روایت شده:
اثْقَلُ ما یُوضَعُ فِى الْمیزانِ یَوْمَ الْقِیامَةِ الصَّلاةُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ عَلى اهْلِ بَیْتِهِ. «11»
سنگین ترین چیزى که در قیامت در ترازو قرار مى گیرد صلوات بر محمد و آل محمد است.
حضرت صادق علیه السلام فرمود:
الصَّلاةُ عَلَى النَّبِىِّ صلى الله علیه و آله واجِبَةٌ فِى کُلِّ الْمَواطِنِ، وَ عِنْدَ الْعِطاسِ، وَ الرِّیاحِ وَ غَیْرِ ذلِکَ. «12»
صلوات بر پیامبر در همه جا و به هنگام عطسه، و وزیدن باد، و غیر آن واجب است.
امیر المؤمنین علیه السلام در حدیث بسیار مهمّى چهارصد مطلب، مى فرماید:
بنده به هنگام فراغت از نماز بر محمد و آل محمد صلوات بفرستد، و از حق طلب بهشت کند، و از آتش جهنم به خداوند پناه ببرد، و از حضرت او بخواهد که حورالعین را به همسرى او درآورد، هر کس بر محمد و آلش درود بفرستد، دعایش به خدا مى رسد، و هر که بهشت بخواهد، بهشت مى گوید: خدایا! خواسته بنده ات را اجابت کن، و هر که از عذاب درخواست پناه کند، آتش مى گوید: الهى! بنده ات را پناه بده، و هر که از حضرت معبود حورالعین بطلبد، حورالعین مى گوید: الهى! خواسته بنده ات را اجابت کن. «13» از حضرت صادق علیه السلام از رسول خدا صلى الله علیه و آله روایت شده:
مَنْ نَسِىَ الصَّلاةَ عَلَىَّ اخْطَأَ طَریقَ الْجَنَّةِ. «14»
کسى که صلوات بر من را از یاد ببرد، راه بهشت را خطا رفته است.
حضرت صادق علیه السلام فرمود:
اذا دَعا احَدُکُمْ فَلْیَبْدَا بِالصَّلاةِ عَلَى النَّبِىِّ صلى الله علیه و آله، فَانَّ الصَّلاةَ عَلَى النَّبِىِّ صلى الله علیه و آله مَقْبُولَةٌ، وَ لَمْ یَکُنِ اللّهُ لِیَقْبَلْ بَعْضاً وَ یَرُدَّ بَعْضاً. «15»
هر گاه یکى از شما دعا کرد، دعاى خود را با صلوات بر محمّد صلى الله علیه و آله شروع کند، به حقیقت که صلوات بر پیامبر مقبول پیشگاه حق است، اینطور نیست که خداوند قسمتى از دعا را قبول کند، و قسمت دیگرش را نپذیرد.
امام صادق علیه السلام فرمود: رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:
صَلاتُکُمْ عَلَىَّ اجابَةٌ لِدُعائِکُمْ، وَ زَکاةٌ لِاعْمالِکُمْ. «16»
صلوات شما بر من، اجابت دعاى شما و زکات اعمالتان مى باشد.
پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود:
الْبَخیلُ حَقّاً مَنْ ذُکِرْتُ عِنْدَهُ فَلَمْ یُصَلِّ عَلَىَّ. «17»
بخیل کسى است که نامم را بشنود و بر من صلوات نفرستد.
رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:
لاتَضْرِبُوا اطْفالَکُمْ عَلى بُکاءِهِمْ فَانَّ بُکاءَهُمْ ارْبَعَةَ اشْهُرٍ شَهادَةُ انْ لا الهَ الَّا اللّهُ، وَ ارْبَعَةَ اشْهُرٍ الصَّلاةُ عَلَى النَّبِىِّ وَ آلِهِ، وَارْبَعَةَ اشْهُرٍ الدُّعاءُ لِوالِدَیْهِ. «18»
فرزندان خود را به خاطر گریه کردنشان کتک نزنید؛ زیرا گریه آنان به مدت چهار ماه شهادت به واحدنیت خداست، و چهار ماه صلوات بر پیامبر و آل اوست، و چهار ماه دعاى بر پدر و مادر.
سرّ این مسئله این است که کودک در چهار ماه اول جز خدائى که وى را بر معرفت و توحید سرشته چیزى نمى شناسد، بنابراین گریه او توسّل به حضرت حق است، و این حقیقت شهادت به توحید است.
در چهار ماه دوم به مادر نظر دارد نه به عنوان این که مادر است، بلکه به عنوان این که وسیله اى براى غذا و ارتزاق اوست، به همین خاطر از غیر مادر هم شیر و غذا قبول مى کند، روى این حساب در این چهار ماه دوم بعد از خدا نظرى جز به وسیله بین خود و خدا ندارد، و این غیر معناى رسالت چیز دیگر نیست، پس گریه او در این مدت شهادت به رسالت است.
در چهار ماه سوم به طور کامل پدر و مادر را مى شناسد و مى داند که در مسئله رزق محتاج به آن دو نفر است، لذا گریه اش در حقیقت دعا براى سلامتى پدر و مادر است.
امام صادق علیه السلام فرمود:
روزى رسول خدا صلى الله علیه و آله به امام على علیه السلام فرمود: نمى خواهى تو را بشارت دهم؟
عرضه داشت پدر و مادرم به فدایت، تو دائماً بشارت دهنده به خیر بودى، رسول الهى فرمود: جبرئیل هم اکنون خبر بهت آورى به من داد، امام على علیه السلام عرض کرد، آن خبر چه بود؟ فرمود: به من خبر داد:
وقتى مردى از امتم بر من صلوات فرستاد و این صلوات را با صلوات بر آل من پیوند داد، درهاى آسمان به رویش باز مى شود، و ملائکه هفتاد صلوات بر او مى فرستند، و اگر گناهکار است، گناهانش همچون برگ درخت مى ریزد، و خداوند به او مى فرماید:
«لبَّیْک یا عبدى و سَعْدَیْک»
، و به ملائکه خطاب مى کند. شما بر بنده من هفتاد صلوات فرستادید، من بر او هفتصد صلوات مى فرستم. اما اگر بر من صلوات فرستاد و اهل بیتم را در صلوات با من پیوند نداد، بین او و آسمان هفتاد حجاب قرار مى گیرد، و حضرت حق مى فرماید:
«لا لَبَّیْکَ وَ لاسَعْدَیْکَ»
، اى ملائکه من! دعایش را بالا نبرید مگر بر آل پیامبرم صلوات بفرستد، چنین کسى از رحمت حق محروم است تا زمانى که اهل بیتم را در صلوات به من ملحق فرماید. «19» حضرت صادق علیه السلام از پدرانش از رسول خدا صلى الله علیه و آله روایت مى کند:
انَا عِنْدَ الْمیزانِ یَوْمَ الْقِیامَةِ، فَمَنْ ثَقُلَتْ سَیِّئاتُهُ عَلى حَسَناتِهِ جِئْتُ بِالصَّلاةِ عَلَىَّ حَتّى اثْقِلَ بِها حَسَناتِهِ. «20»
من در قیامت کنار ترازویم، هر کس گناهانش بر حسناتش سنگین آید، من صلوات بر خودم را در ترازویش مى گذارم تا به سبب آن حسناتش بر گناهانش سنگینى کند.
امیر المؤمنین علیه السلام فرمود:
کُلُّ دُعاءٍ مَحْجُوبٌ عَنِ السَّماءِ حَتّى یُصَلّى عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ. «21»
هر دعائى از اجابت دور است، مگر دعائى که همراه با صلوات بر محمّد و آلش باشد.
صبّاح بن سیابه مى گوید: حضرت صادق علیه السلام فرمود:
الا اعَلِّمُکَ شَیْئاً یَقِى اللّهُ بِهِ وَجْهَکَ مِنْ حَرِّ جَهَنَّمَ؟ قالَ: قُلْتُ بَلى ، قالَ: قُلْ بَعْدَ الْفَجْرِ: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ» مِأةَ مَرَّةٍ یَقِى اللّهُ بِهِ وَجْهَکَ مِنْ حَرِّ جَهَنَّمَ. «22»
به تو یاد ندهم چیزى که وجودت را از حرارت جهنم حفظ کند؟ عرض کردم:
چرا، فرمود: بعد از طلوع فجر صد بار بر محمّد و آل محمّد درود فرست.
--------------------------------------------------------------------
(1)- یس (36): 1- 4.
(2)- صافّات (37): 79.
(3)- صافّات (37): 109.
(4)- صافّات (37): 120.
(5)- صافّات (37): 130.
(6)- تفسیر الصافى: 4/ 281، ذیل آیه 130 سوره صافّات؛ بحار الأنوار: 25/ 229، باب 7، حدیث 20؛ عیون أخبار الرضا علیه السلام: 1/ 236، حدیث 1.
(7)- بحار الأنوار: 91/ 47، باب 29، حدیث 2؛ عیون أخبار الرضا علیه السلام: 1/ 294، حدیث 52.
(8)- احزاب (33): 56.
(9)- بحار الأنوار: 74/ 283، باب 14، حدیث 1؛ تحف العقول: 92.
(10)- وسائل الشیعة: 7/ 203، باب 42، حدیث 9116؛ الأمالى، شیخ صدوق: 379، حدیث 6.
(11)- وسائل الشیعة: 7/ 197، باب 35، حدیث 9102؛ قرب الاسناد: 9.
(12)- بحار الأنوار: 91/ 50، باب 29، حدیث 13؛ الخصال: 2/ 607.
(13)- الخصال: 2/ 630، حدیث 10؛ بحار الأنوار: 91/ 50، حدیث 14؛ عدّة الدّاعى: 165.
(14)- بحار الأنوار: 91/ 53، باب 29، حدیث 20؛ الأمالى، شیخ طوسى: 145، حدیث 236؛ وسائل الشیعة: 7/ 206- 207، باب 42، حدیث 9126.
(15)- بحار الأنوار: 91/ 53، باب 29، حدیث 21؛ وسائل الشیعة: 7/ 96، باب 36، حدیث 8836.
(16)- وسائل الشیعة: 7/ 96، باب 36، حدیث 8837؛ الأمالى، شیخ طوسى: 215، حدیث 376.
(17)- بحار الأنوار: 70/ 306، باب 136، حدیث 28؛ وسائل الشیعة: 7/ 204، باب 42، حدیث 9119.
(18)- وسائل الشیعة: 21/ 447، باب 63، حدیث 27544؛ التوحید، شیخ صدوق: 331، باب 53، حدیث 10.
(19)- بحار الأنوار: 91/ 56، باب 29، حدیث 30؛ الأمالى، شیخ صدوق: 580.
(20)- بحار الأنوار: 91/ 56، باب 29، حدیث 31؛ وسائل الشیعة: 7/ 195، باب 34، حدیث 9097؛ ثواب الأعمال: 155.
(21)- بحار الأنوار: 91/ 58، باب 29، حدیث 35؛ ثواب الاعمال: 155.
(22)- احزاب (33): 56
برگرفته از کتاب تفسیر و شرح صحیفه سجادیه
نوشته استاد حسین انصاریان
