کورسمندر حلقه دار؛ اولین دوزیست بی مهره شکارچی که دارای دندان های زهرآگین است

به گفته دانشمندان گونه ای از یک «کرم» دندان دار که به موجودی بیرون آمده از دل فیلم های ترسناک و علمی تخیلی شبیه است، اولین دوزیستی است که دارای غدد دندانی سمی است. زیست شناسان آمریکایی و برزیلی غدد دهانی را در این کورسمندر حلقه دار یافته اند، گونه ای شبیه مار که از دسته دوزیستانی مانند قورباغه و سمندر بوده و طول آن به 17 اینچ (بیش از 42 سانتیمتر) می رسد. محققان از قبل می دانستند که کورسمندرها (caecilians) دارای دم سمی بوده و یک مایع مخاطی روان کننده ترشح می کنند که آن ها را قادر می سازد به سرعت به زیر زمین رفته و از دست شکارچیان فرار کنند.

اما اکنون این تیم مشترک از زیست شناسان غدد دهانی پر از مایعی را در آرواره بالا و پایین این کورسمندر حلقه دار کف کرده اند که بومی برزیل بوده و از سم درون این غدد برای فلج کردن طعمه خود استفاده می کند. علیرغم نداشتن دست و پا و تنها دهانی برای شکار، کورسمندرها هنگامی که کرم ها، موریانه ها قورباغه ها و مارمولک ها را شکار می کنند سم موجود در این غدد دهانی را به کار می گیرند. این غدد که در پایه دندان های تیز کورسمندر قرار دارد، آنزیم هایی تولید می کنند که معمولاً در زهر جانوران سمی دیده می شوند، از جمله سم مار زنگی. محققان بر این باورند که کورسمندرها اولین نوع از بی مهرگان دوزیست هستند که نوعی سیستم تزریق زهر در دندان خود دارند.

دکتر ادموند «باچ» برودی از دانشگاه ایالتی یوتا در ایالات متحده در این باره می گوید :«ما دوزیست ها- قورباغه ها، وزغ ها و شبیه آن ها- را عموماً بی خطر می دانیم. ما می دانیم که برخی دوزیستان زائده های خطرناک و سمی در پوست خود دارند تا شکارچیان را از خود دور سازند. اما پی بردن به این موضوع که دستکم یک گونه می تواند با استفاده از دهانش آسیب وارد کند بسیار خارق العاده است». دوزیستان به خاطر داشتن پوستی مملو از غده های حاوی توکسین که به شکلی غیرفعال و در قالب یک سیستم دفاعی شیمیایی علیه شکارچیان مورد استفاده قرار می گیرند شناخته می شوند.

این قابلیت دوزیستان با مارها متفاوت است زیرا بکارگیری این مکانسیم در مارها کاملاً فعالانه بوده و آن ها برای شکار زهرشان را در بدن طعمه تزریق می کنند. کورسمندرها نه مار هستند و نه کرم و در شرایط آب و هوایی استوایی در آفریقا، آسیا و آمریکای جنوبی یافت می شوند. برخی از این نوع کورسمندرها مانند کورسمندر حلقه دار آبی بوده و در نقب هایی که خود حفر کرده اند زندگی می کنند. کورسمندرها تقریباً نابینا بوده و از ترکیبی از شاخک های صورت و لعابی که روی بدنشان قرار دارد برای مسیریابی در تونل های زیرزمینی استفاده می کنند. در سال 2018، همین تیم تحقیقاتی آمریکایی-برزیلی گزارش داده بود که کورسمندر حلقه دار ( Siphonops annulatus) با استفاده از غددی که در هر دو انتهای بدن مار شکل‌شان قرار دارد ماده ای لزج ترشح می کنند.

این دوزیست شگفت انگیز دو نوع مایع از بدن خود ترشح می کند- یک نوع که به طور عمده در قسمت دم یافته می شود و سمی است در حالی که سر حیوان نیز نوعی ترشح دارد که مانند یک مایع روان کننده به خزیدن او روی زمین کمک می کند. غدد داخل دم کورسمندر حاوی توکسین هایی است که به عنوان آخرین خط دفاع شیمیایی، انتهای تونلی که به سرعت و در تلاش برای فرار از شکارچیان حفر شده را مسدود می کند. بعدها محققان دریافتند که این گونه مار شکل دارای غده های ریز مملو از مایعی در آرواره بالا و پایین خود است که از طریق مجراهایی به هر یک از دندان های قاشقی شکل او متصل می شوند.

بیشتر بخوانید: مارها چه فایده ای برای انسان‌ها دارند؟