دکتر سید ضیاءالدین مظهری، متخصص تغذیه
انسان به طور مداوم مواد شیمیایی را در قالب مواد غذایی فرآوری شده و یا مواد غذایی آلوده به ترکیبات شیمیایی وارد بدن خود می‌کند. مقداری از این مواد با توجه به ظرفیت عملکردی اندام‌های دخیل در فرایند سم‌زدایی به طرق مختلف خنثی شده و از بدن دفع می‌شوند. با این وجود بسیاری دیگر از این مواد با توجه به این که محلول در چربی هستند در بافت چربی ذخیره می‌شوند که چنین مکانیسمی در بدن حیوانات نیز رخ می‌دهد با خوردن مواد غذایی حیوانی سموم دفع آفات نباتی، انگل‌کش‌ها و بسیاری دیگر از سموم ذخیره شده در بافت‌های چربی حیوانات وارد بدن انسان می‌شود و در بدن انسان نیز در بافت چربی ذخیره می‌شوند. با روزه‌داری و تجزیه تدریجی بافت چربی این سموم نیز به همراه اسیدهای چرب وارد جریان خون می‌شوند.
مهمترین فرایندهایی که با ورود بدن به فاز تجزیه بافت چربی آغاز شده و روند سریع‌تری می‌یابد، فرآیندهایی است که تحت عنوان سم‌زدایی از آنها یاد می‌شود به طور کلی سم‌زدایی فرایندی است که در بدن به طور طبیعی به منظور حذف دفع و یا خنثی کردن سموم انجام می‌شود که در این میان قسمت‌هایی از بدن چون کولون، کبد، کلیه‌ها، شش‌ها، غدد لنفاوی و پوست بیشتر از دیگر اندام‌ها این فرآیندها را کنترل می‌کنند.
در شرایط عادی چون تمرکز فعالیت‌های متابولیکی بدن بیشتر معطوف هضم و جذب مواد غذایی است کمتر این نیاز برای بدن احساس می‌شود که سموم را از بدن دفع کند که این امر باعث ذخیره شدن این مواد در بدن شده و به مرور زمان بدن مستعد ابتلا به بسیاری از سرطان‌ها می‌شود سرب، کادمیوم و جیوه که از جمله فلزات مسمومیت‌زا در بدن به شمار می‌روند و به واسطه آلودگی آب و خاک از طرق مختلف وارد بدن ما می‌شوند نیز از جمله مواد سمی هستند که از بدن در حین روزه‌داری دفع‌شان تسهیل می‌شود.
همانطور که گفته شد این تغییر کاربری انرژی میتواند منافع بسیاری را به دنبال داشته باشد. افزایش کفایت متابولیسمی و بهبود عملکرد سیستم ایمنی از جمله این منافع به شمار می‌روند. هرگونه رشد غیر طبیعی در بدن به مانند آنچه در مورد تومورها دیده می‌شود در هنگام روزه‌داری به دلیل تامین نشدن شرایط ویژه رشد کندتر شده و این تومورها از رشد سریع و غیر طبیعی باز می‌مانند و در برابر اتولیز حساس می‌شوند.
علاوه بر این سنتز پروتئین برای تأمین نیازهای بدن و جایگزین سلول‌های صدمه دیده با سلول‌های جدید در طی روزه‌داری با کفایت بسیار بیشتری انجام می‌پذیرد، زیرا که در انی وضعیت کنترل‌های ژنتیکی که تحت هدایت DNA/RNA هستند بسیار دقیق‌تر و کم اشتباه‌تر و همچنین با کفایت بیشتری انجام می‌پذیرند و بدین ترتیب روند بازسازی و بهبود آسیب‌ها سرعت می‌یابد و در کل سلامت در سطح سلولی، بافتی و اندامی تامین می‌شود شاید به این دلیل باشد که بسیاری از حیوانات هنگامی که صدمه می‌بینند از خوردن غذا امتناع می‌ورزند ودر انسان نیز در هنگام ابتلا به برخی بیماریها مانند آنفولانزا، سرماخوردگی، گاستریت و التهاب لوزتین اشتها بسیار کاهش می‌یابد به بیان دیگر می‌توان این‌گونه تعبیر کرد که انسان با روزه‌داری باعث تغییر کاربری انرژی از هضم و جذب مواد غذایی به افزایش فعالیت‌های ایمنی می‌شود در هنگام روزه‌داری میزان درجه حرارت مرکزی بدن کاهش می‌یابد که این مسئله نتیجه مستقیم کاهش سطح متابولیسم و دیگر عملکردهای عمومی بدن است در این حالت سطح متابولیسم پایه برای حفظ ذخایر انرژی بدن نیز پایین می‌آید هورمون رشد نیز در این میان به جهت افزایش سنتز هورمونی بیشتر آزاد می‌شود.
یکی از تأثیرات مثبت روزه‌داری که به طور کامل به ثبات رسیده است کاهش سرعت روند پیری و افزایش امید به زندگی است که بخشی از این مسئله به دلیل تاثیرات مثبت مستقیمی است که روزه‌داری در بدن به همراه دارد کاهش سطح متابولیسم، افزایش کفایت سنتز پروتئین، افزایش قدرت سیستم ایمنی و در نهایت افزایش تولید هورمون‌ها در بدن همگی از تاثیرات بلند مدت روزه‌داری به شمار می‌روند که می‌توان آنها را در این مسئله یعنی افزایش سطح امید به زندگی دخیل دانست.
علاوه بر افزایش آزادسازی هورمون رشد، برخی از دیگر هورمون‌هایی که قادرند روند پیری را کند کنند نیز در این شرایط افزایش می‌یابند تحقیقات انجام شده نشان می‌دهند که در پستانداران کاهش میزان دریافت مواد غذایی به طوری که بدن آنها وارد فاز سوءتغذیه نشود یکی از بهترین روش‌هایی است که میتواند در افزایش عمر آنها موثر باشد در مورد کرم خاکی نیز نشان داده شده است که ایجاد شرایط خاصی که به مانند روزه‌داری است یعنی غذا دادن و گرسنه نگه داشتن آن به طور متناوب، به طوری که تغییر چندانی در سایز بدن کرم ایجاد نشود و با مشاهده تغییر وزن بلافاصله به آن غذا داده شود به قدری عمر کرم خاکی افزایش می‌یابد که در مورد انسان این مقدار افزایش عمر به معنی 600 تا 700 سال عمر کردن است.
علاوه بر تاثیرات گفته شده، نتایج تحقیقات انجام شده نشان می‌دهند که روزه‌داری میتواند در درمان بسیاری از بیماریها مانند دیابت نوع 2، چاقی، فشارخون بالا، دردهای مزمن شکمی، التهاب کولون، ازوفاژیت، یبوست، نفخ، بیماریهای خود ایمنی، بیماریهای پوستی، آرتریت، آلرژی بیماریهای کبدی، تصلب شرایین، آسم، دیفتری و بسیاری دیگر از بیماریها موثر باشد علاوه بر این مشاهده شده است که در زنان بیماری که مبتلا به تومورهای فیبروئیدی رحم هستند و یا در کسانی که مبتلا به دردهای ستون فقرات هستند روزه‌داری حتی میتواند نیاز به عمل جراحی را منتفی کند با روزه‌داری می‌توان سطح کلسترول و چربی خون بیماران مبتلا به کلسترول و چربی بالای خون را به مقدار بسیار زیادی کاهش داد و از این طریق می‌توان از بروز بسیاری از بیماریهای قلبی و عروقی، اختلالات خونرسانی و بسیاری دیگر از شرایطی که در درازمدت می‌توانند باعث اختلال در عملکرد مغزی شوند پیشگیری به عمل آورد.
عادات غذایی مناسب در ماه رمضان
به هنگام افطار با توجه به اینکه سطح قندخون کاهش یافته است و بدن از ذخایر گلیکوژنی تخلیه شده است. از این رو برای جایگزینی این منبع انرژی ذخیره‌ای باید به هنگام افطار از ترکیبات قندی ساده که تقریبا ظرف مدت زمان سه ساعت هضم می‌شوند استفاده شود. البته باید توجه داشت که در این میان مصرف مواد پروتئینی با ارزش بیولوژیک بالا در کنار این مواد قندی میتواند روند جایگزینی گلیکوژن را تسریع بخشد مواد حاوی قند ساده و مواد غذایی حاوی آب بالا در هنگام افطار می‌توانند ظرف مدت زمان کم سطح قند خون را به حد طبیعی برسانند که این مسئله برای تضمین عملکرد مناسب سلول‌های مغزی و دیگر سلول‌های عصبی بسیار حیاتی است خرما با دارا بودن قند بالا، فیبر، کربوهیدرات، پتاسیم و منیزیم یکی از مواد غذایی مناسبی است برای افطار کردن توصیه می‌شود.
علاوه بر این آبمیوه‌های طبیعی و سوپ حبوبات، غلات و سبزیجات از جمله موادی هستند که به هنگام افطار توصیه می‌شوند و می‌توانند با تنظیم سطح قندخون و همچنین آب و الکترولیت‌ها شرایط هوموئوستازیک بدن را به حالت طبیعی بازگردانند پس از افطار کردن و آماده شدن دستگاه گوارش، به طوری که فشار کاری زیادی بر دستگاه گوارش وارد نشود و از لحاظ زمانی فرصت کافی به دستگاه گوارش داده شود.
می‌توان از غذاهای دیگری استفاده کرد. به عنوان مثال 2-1 سروینگ گوشت مرغ، قرمز و یا ماهی 1 سروینگ حبوبات و بنشن، 2- سروینگ نان و غلات کامل، لبنیات 1- سروینگ، سالاد مخلوط حاوی کاهو، هویج، گوجه‌فرنگی، جعفری، خیار، کلم بروکلی، اسفناج، گشنیز، گل کلم، به همراه 2 قاشق چایخوری روغن زیتون و 2 قاشق غذاخوری سرکه یا آبلیمو، 2-1 سروینگ، ترکیب غذایی مناسبی برای بعد از افطار به شمار می‌رود.
