بررسی سرنوشت طرح‌های کلان ملی معاونت علمی/اجرای کند تورین ملی به دلیل کمبود اعتبارات

دکتر محمدحسین بهشتی در گفت‌وگو با ایسنا، در خصوص روند تعریف طرح‌های کلان ملی در معاونت علمی با بیان اینکه ممکن است طرحی عنوان "کلان ملی" به آن اطلاق شود و در برخی مواقع طرح در تقسیم‌بندی طرح‌های "توسعه فناوری" قرار ‌گیرد، افزود: از آنجایی که معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری متولی توسعه فناوری در کشور است، از این رو سیاست‌های این معاونت تکیه بر توسعه فناوری‌های مورد نیاز کشور و فناوری‌های گلوگاهی است و بر این اساس فناوری‌هایی که نیاز جدی کشور است و بخواهیم با دانش فنی داخلی بومی‌سازی کنیم، در اولویت کاری ما قرار می‌گیرد.

بهشتی با تاکید بر اینکه طرح‌هایی که در این مرکز برای حمایت مورد تایید قرار می‌گیرد، طرح‌های بار اولی هستند که برای اولین بار در کشور تولید می‌شوند، یادآور شد: علاوه بر آن حمایت‌های ما شامل فاز تحقیقاتی طرح‌ها نمی‌شود و جزو ماموریت‌های وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است؛ از این رو این معاونت وارد این حیطه نخواهد شد و حوزه ماموریت‌های ما عرصه‌های توسعه فناوری و رسیدن به محصول است.

رییس مرکز طرح‌های کلان ملی فناوری، اضافه کرد: هر محصولی دارای فاز تحقیقاتی است که پس از انجام آن طرح وارد ساخت نمونه اولیه می‌شود و بعد از آن محصول در مقیاس پایلوت تولید خواهد شد. در فاز پایلوت محصول در تیراژ انبوه تولید نخواهد شد. بلکه در این فاز مقیاس تولید و آزمایش‌های لازم برای دریافت تاییدیه‌های لازم انجام می‌شود. اخذ تاییدیه‌ها به منزله در اختیار داشتن دانش فنی تولید است و ادامه این مسیر منجر به تولید انبوه متناسب با نیاز کشور خواهد ‌شد و ورود ما به طرح‌های فناوارنه در این فاز است.

به گفته وی محصولاتی که به TRL (سطح فناوری) 3 تا 4 رسیده باشند، در صورت دارا بودن شرایط خاص، مورد حمایت معاونت علمی قرار خواهند گرفت تا این محصول به TRL 7 برسد.

رئیس مرکز طرح‌های کلان ملی فناوری با اشاره به فاز تولید انبوه محصولات دانش‌بنیان، خاطر نشان کرد: برای فاز تولید انبوه محصولات دانش‌بنیان راهکارهای ویژه‌ای دیده شده است؛ چون این محصولات، محصولاتی هستند که از فناوری پیچیده‌ای برخوردارند و لازم است در سامانه دانش‌بنیان ثبت شوند و برای تولید انبوه به صندوق نوآوری و شکوفایی و یا توسعه معرفی خواهند شد تا بتوانند سرمایه لازم را برای تولید انبوه کسب کنند.

وی با تاکید بر اینکه طرح‌های معرفی شده به این دفتر باید در قالب شرکتت‌های دانش‌بنیان باشند، ادامه داد: هدف اصلی ما از حمایت از طرح‌های فناورانه، تجاری‌سازی است، ضمن آنکه تمرکز ما بر شرکت‌های دانش‌بنیان است؛ از این رو حتی اگر استاد دانشگاهی محصولی را تا TRL ‌3 و 4 داشته باشد، در دستور کار ما قرار نخواهد گرفت؛ چرا که کلیه مجریان طرح‌های مورد تایید ما در قالب شرکت هستند.

رییس مرکز طرح‌های کلان ملی، اظهار کرد: مجریان طرح‌ها در قالب شرکت‌ها فعالیت دارند، ولی ضرورتی ندارد که این شرکت‌ها دانش‌بنیان باشند و تنها شرط باید فناوری‌ای را تولید کنند که برای اولین بار و جزو اولویت‌های کشور باشد.

کارفرمایان؛ رویکرد اصلی تعریف طرح‌های کلان

بهشتی با اشاره به اهمیت حضور کارفرمایان در اجرای طرح‌های کلان، توضیح داد: سوال اصلی در اجرای طرح‌های کلان این است که بهره‌بردار طرح چه کسانی هستند. در مورد برخی از محصولات مانند داروها و واکسن‌ها مجری و بهره‌برداران مشخص هستند؛ ولی برخی از محصولات مانند دستگاه شتابدهنده خطی و سنگ‌شکن قرار نیست در بازار باشند، بلکه خریداران آن‌ها مراکز درمانی و بیمارستان‌ها هستند.

وی اضافه کرد: مجریان طرح چنین محصولاتی لازم است برای دریافت حمایت با نهادها و دستگاه‌های بهره‌بردار مذاکره کنند تا بهره‌برداران نیز در اجرای آن سهمی داشته باشند و بخشی از هزینه‌های تولید را پرداخت کنند.

به گفته این مقام مسوول، این اقدام موجب بررسی بخش‌های فنی دستگاه و دریافت تاییدیه خواهد شد؛ از این رو در اجرای این طرح‌ها عمدتا بهره‌برداران حضور دارند و قراردادهای سه‌جانبه میان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، مجری طرح و بهره‌بردار امضا می‌شود.

بهشتی با تاکید بر اینکه بر این اساس هزینه‌های اجرای طرح‌ها غالبا از سوی این سه طرف قرارداد تامین می‌شود، گفت: سهم اعتباراتی که هر یک از طرف‌های قرارداد پرداخت می‌کند، بستگی به حجم طرح‌ها دارد؛ ولی در طرح‌هایی که به سرمایه‌گذاری‌های زیادی نیاز است، سهم معاونت علمی پایین می‌آید، چون اعتبارات ما محدود است.

بهشتی اضافه کرد: بر اساس این روند، در سال 1398، تعداد 51 طرح قرارداد را به ارزش 416 میلیارد تومان منعقد کردیم و از این میزان 120 میلیارد تومان آن (35 درصد ارزش قراردادها) سهم معاونت علمی بوده که پرداخت کرده است و مابقی آن را مجری و بهره‌بردار و یا سرمایه‌گذار تعهد کردند.

وی با بیان اینکه این مدلی است که ما برای اجرای طرح‌های کلان تعریف ‌کرده‌ایم، یادآور شد: موضوعات طرح‌های کلان نیز به دو شیوه مورد پذیرش قرار می‌گیرند. یک شیوه آن پیشنهاد موضوع از سوی شرکت‌ها ارائه می‌شود و پس از بررسی بر اساس شاخص‌هایی طرح‌های پیشنهادی مورد تایید قرار می‌گیرند و گاهی اوقات بر اساس نیازهای کشور و با هماهنگی‌هایی که با دستگاه‌های مختلف داریم، طرح‌هایی تعریف می‌شوند و با انتشار فراخوانی شرکت‌ها را دعوت به همکاری می‌کنیم.

وی نمونه این همکاری را در ضرورت تولید بذر دانست و خاطر نشان کرد: ما مشاهده کردیم که عمده بذور گوجه و خیار که در گلخانه‌ها کشت می‌شوند، وارداتی هستند و اگر این بذور به کشور وارد نشود، با مشکلاتی مواجه می‌شویم؛ از این رو با انتشار فراخوانی از شرکت‌ها دعوت به همکاری می‌کنیم.

بهشتی با بیان اینکه شرکت‌های توانمند در حوزه‌های فراخوان با انعقاد قراردادی وارد همکاری می‌شوند، خاطر نشان کرد: در زمینه بذور مورد نیاز با 5 شرکت توانمند قرارداد در زمینه تولید بذور "گوجه فرنگی"، "خیار"، "فلفل" و "بادمجان" با حجم 86 میلیارد تومان منعقد کردیم و از این میزان، 23.5 میلیارد تومان آن از سوی معاونت علمی پرداخت خواهد شد.  

رئیس مرکز طرح‌های کلان ملی فناوری با بیان اینکه 30 درصد از این میزان را پرداخت کردیم، یادآور شد: اجرای طرح‌ها در زمینه تولید بذر زمان‌بر است؛ ولی بر اساس پیشرفت حاصل شده برخی از تحقیقات در این زمینه تا پایان سال جاری به پایان می‌رسد.

به گفته وی در صورتی که کل این طرح به پایان برسد 46 رقم بذر شامل 17 رقم بذر گوجه فرنگی، 20 رقم بذر خیار، 8 رقم بذر فلفل و یک رقم بذر بادمجان تولید خواهد شد.

وی با اشاره به اعلام نیازمندی‌های وزارت جهاد کشاورزی در زمینه سایر بذور مورد نیاز کشور، گفت: فراخوان این نیازمندی‌ها نیز تهیه و منتشر شده است تا بتوانیم برای تولید سایر بذور مورد نیاز کشور نیز از شرکتها دعوت به همکاری کنیم.

توزیع استانی طرح‌های کلان

رئیس مرکز طرح‌های کلان ملی فناوری تعداد طرح‌های جاری این مرکز را 105 طرح عنوان کرد و افزود: این تعداد طرح کلان تقریبا در استان‌های کشور توزیع شده است، ولی بیشترین طرح‌های در دست اجرا مربوط به استان تهران می‌شود با 65 طرح.

وی با بیان اینکه پس از تهران استان اصفهان با 12 طرح در رتبه دوم اجرای طرح‌های کلان قرار دارد، یادآور شد: 4 طرح در استان البرز، 4 طرح در استان مازندران، 5 طرح در استان خراسان رضوی، 3 طرح در استان مرکزی و 2 طرح در استان قزوین اجرایی می‌شود.

بهشتی با بیان اینکه سایر استان‌ها هر کدام با یک طرح در رتبه‌های بعدی قرار دارند، خاطر نشان کرد: بیشترین طرح‌های کلان تعریف شده در حوزه "سلامت، بهداشت و درمان" با 42 طرح است که نمونه آن طراحی و ساخت دستگاه سنگ شکن کلیه و رادیوتراپی است.

به گفته وی حمایت از طراحی و ساخت دستگاه‌ها و تجهیزات بهداشتی در مرکز طرح‌های کلان و تولید واکسن و داروها در ستاد زیست فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری انجام می‌شود.

وی تعداد طرح‌های کلان در حوزه کشاورزی را 18 طرح، 11 طرح در حوزه حمل‌ونقل، 5 طرح در حوزه انرژی، 5 طرح در حوزه دفاعی، 4 طرح در حوزه فناوری اطلاعات، 2 طرح در حوزه مواد و صنایع شیمیایی، 3 طرح در حوزه آب و محیط زیست و 10 طرح در سایر حوزه‌ها دانست که تعریف شده و در دست اجرا قرار گرفته است.

بهشتی با بیان اینکه ما برای تایید طرح‌های کلان ملی 9 حوزه فناوری در نظر گرفتیم، ادامه داد: در سال گذشته حدود 700 طرح برای ما ارسال شده بود که پس از بررسی تنها 51 طرح منجر به عقد قرارداد شد و حدود 20 طرح دیگر را به صندوق توسعه ملی ارجاع دادیم و مابقی طرح‌های رد شده در اولویت اول کشور نبوده است.

سرنوشت برخی از طرح‌های کلان 

وی با بیان اینکه در طول 10 سال گذشته حدود 600 طرح کلان ملی اجرایی شده و خاتمه یافته است، به برخی از این مهمترین طرح‌های کلان اشاره کرد و گفت: طرح "تورین ملی" یکی از طرح‌های کلان است که در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی در حال اجرا است، ولی از آنجایی که این طرح نیاز به سرمایه‌گذاری زیادی دارد، به گونه‌ای که بر اساس گزارش‌های اعلام شده حدود 200 تا 300 میلیارد تومان سرمایه‌گذاری برای ادامه این طرح درخواست شده است که این میزان در حیطه حمایتی معاونت علمی قرار نمی‌گیرد. ادامه این طرح نیاز به توجه سازمان برنامه و بودجه دارد تا سالانه اعتباراتی را برای آن اختصاص دهد.  

بهشتی در پاسخ به این سوال که آیا این طرح متوقف شده است، پاسخ داد: این طرح در حدی که اعتبارات به آن تزریق شده است، فعال است؛ ولی سرعت آن کم است، در صورتی که 200 تا 300 میلیارد تومان مورد نیاز این طرح تامین شود، فعالیت آن سرعت بیشتری می‌گیرد.

تولید رادیو داروی جدید

رییس مرکز طرح‌های کلان ملی یکی دیگر از طرح‌های کلان این مرکز را تولید رادیوداروها دانست و خاطر نشان کرد: برخی از این داروها به پایان رسیده است و یک طرح نیز از سوی یکی از شرکت‌های وابسته به انرژی اتمی در این زمینه به ما پیشنهاد شد که قرارداد آن منعقد شده است.

بهشتی با بیان این که این قرارداد در زمینه تولید رادیو ایزوتوپ مولیبدن 99 است که از اورانیوم 235 تولید می‌شود، اظهار کرد: این پروژه با سرمایه‌گذاری این شرکت، سازمان انرژی اتمی و معاونت علمی اجرایی می‎شود.

شتابگر ملی

رییس مرکز طرح‌های کلان ملی در خصوص طرح ملی شتابگر ملی، یادآور شد: طرح شتابگر ملی زمان‌بر و در دستور کار است و به پایان نرسیده است،

طرح‌های زباله‌سوز

رییس مرکز طرح‌های کلان ملی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در خصوص اقدامات این مرکز برای توسعه فناوری‌های مرتبط با زباله‌سوزها به‌ویژه در شهرهای شمالی کشور، توضیح داد: در این حوزه در حال حاضر در زمینه زباله‌سوزهای بیمارستانی با مکانیزم عملکردی فناوری پلاسمای گرم دو طرح مورد تایید قرار گرفت و مراحل نهایی را طی می‌کند. یکی از این طرح‌ها از سوی یک شرکت خصوصی مستقر در یکی از شهرهای شمالی کشور و دیگری از سوی واحد علوم و تحقیقات ارائه شده است.

وی با بیان اینکه هر دوی این طرح‌ها در مراحل نهایی قرار دارند و تجهیزات مورد نیاز آن‌ها برای امحای زباله‌های بیمارستانی ساخته شده است، اضافه کرد: ولی در زمینه امحای زباله‌های شهری از چند ماه گذشته اقدام شده، اما از آنجایی که این حوزه نیازمند سرمایه‌گذاری نسبتا سنگینی است، در حال بررسی هستیم.

بهشتی با اشاره به همکاری مراکزی چون شهرداری قم و برخی از شهرهای شمالی، تصریح کرد: ما پیشنهاداتی به آنها دادیم و در صورت تامین اعتبارات می‌توان طرح‌هایی را اجرایی کرد. در این زمینه مذاکرات انجام شده،‌ ولی منجر به عقد قرارداد نشده است.

به گفته وی، برخی از شرکت‌ها هستند که در این زمینه توانمندی‌هایی دارند، ولی نیاز به سرمایه‌گذاری‌های زیادی دارند، به گونه‌ای که طرحی برای امحای زباله‌های قم آورده شده و صحبت از 380 میلیارد تومان سرمایه‌گذاری است که سرمایه‌گذاری زیادی را می‌طلبد و باید بررسی کرد که چگونه می‌توان سرمایه‌های لازم در این زمینه را تامین کرد.