به گزارش مشرق، فرهنگ «دفاع مقدس» به‌عنوان یک فرهنگ غنی برای نسل‌های امروز و فردا، روایت‌گر حماسه‌ها و ایثارگری‌های مردانی از این مرز و بوم است که هشت سال در کوران تحریم‌های سخت نظامی و غیر نظامی، مقابل دشمن تا به‌دندان مسلحی ایستادند، دشمنی که حدوداٌ از جانب 31 کشور جهان، پشتیبانی مالی و تسلیحاتی می‌شد؛ بنابراین فرهنگ این دوران می‌تواند، الگویی ماندگار برای ایستادگی در برابر فشارهای همه‌جانبه دشمنان باشد، خصوصاً در زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و... باشد که دستاوردهای آن، «استقلال و آزادی» را برای ملت ایران به ارمغان می‌آورد. بی‌شک یکی از دلایل ایستادگی ملت ایران در برابر چنین دشمنی، وجود «معنویت و اخلاق» در جبهه‌ها بود؛ بنابراین ترویج فرهنگ «دفاع مقدس» می‌تواند «معنویت و اخلاق» را به‌عنوان یکی از مولفه‌های بیانیه گام دوم انقلاب، به نسل‌های امروز و فردا منتقل کند.
ترویج فرهنگ دفاع مقدس، ضرورت‌هایی دارد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، زنده نگه داشتن یاد و خاطره شهداست؛ چراکه شهدا، هم به‌عنوان سرمایه‌های معنوی انقلاب اسلامی و هم به‌عنوان سرمایه‌های معنوی ملی، برای همه آحاد جامعه مورد احترام هستند. در این راستا، گلزارها و یادمان‌های شهدا، ظرفیتی بزرگ در جهت زنده نگه داشتن یاد و خاطره شهدا و ترویج فرهنگ دفاع مقدس هستند که می‌توانند به‌عنوان زیارت‌گاه اهل یقین، قرارگاه‌های فرهنگی بزرگی در این زمینه، در اقصی‌نقاط کشور به حساب بیایند؛ از این رو، برخی از نهادهای فرهنگی دولتی و غیردولتی در برخی از گلزارها و یادمان‌های شهدا، فعالیت‌های فرهنگی مناسبی را آغاز کرده و در این زمینه موفق بوده‌اند که می‌توانند به‌عنوان الگویی در راستای فعالیت فرهنگی در این مکان‌های معنوی شناخته شوند؛ اما در مقابل نیز این ظرفیت بزرگ در برخی از مزار شهدا، مورد غفلت قرار گرفته است؛ البته گلزارهای شهدا، به‌واسطه حضور خانواده‌های شهدا، از لحاظ فرهنگی، از پویایی بیشتری برخوردار هستند؛ اما یادمان‌های شهدای گمنام، در این میان غریب‌تر هستند و در برخی موارد نیز شاهدیم که در اغلب ایام سال، قبور مطهر آن‌ها را گرد و غبار فراموشی فراگرفته است.
ترویج فرهنگ ایثار و شهادت و تبیین معارف دفاع مقدس در یادمان‌های شهدای گمنام از چند لحاظ قابل اهمیت است که می‌توان در صورت استفاده کامل از ظرفیت فرهنگی نهفته در این مکان‌های مقدس به دستاورهایی دست یافت که در ادامه به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت:
1- یادمان‌های شهدای گمنام اغلب در مکان‌های مختلفی از شهرها مانند بوستان‌ها، دانشگاه‌ها و... واقع شده‌اند؛ بنابراین در صورتی که از ظرفیت حداکثری هر یک از این یادمان‌ها برای فعالیت‌های فرهنگی خصوصاً ترویج فرهنگ ایثار و شهادت و تبیین معارف دفاع مقدس استفاده شوند، شاهد ایجاد چند قرارگاه فرهنگی در هر استان، در کنار مراکز فرهنگی و موزه‌های دفاع مقدس آن استان هستیم.
2- ترویج فرهنگ ایثار و شهادت و تبیین معارف دفاع مقدس در یادمان‌های شهدای گمنام، می‌تواند تأثیر بیشتری بر افراد مختلف جامعه داشته باشد؛ چراکه برگزاری یادواره‌های شهدا و مراسم‌های گرامی‌داشت دفاع مقدس در مساجد، از لحاظ تأثیرگذاری بر جامعه، گستره کمتری را شامل می‌شود؛ به این دلیل که مساجد معمولاً محل حضور قشر مذهبی و انقلابی جامعه هستند و ممکن است همه افراد جامعه با سلیقه‌های اعتقادی مختلف، اگرچه که کاملا هم معتقد باشند؛ اما به هر دلیلی، کمتر از برنامه‌های مساجد استقبال کنند؛ با این وجود لازم است تا مراسم‌های گرامی‌داشت یاد و خاطره شهدا و تبیین معارف دفاع مقدس، در کنار مساجد، در مکان‌های دیگری نظیر مانند یادمان‌های شهدای گمنام که در مراکز عمومی قرار دارند، برگزار شوند.
3- آذین‌بندی و قضاسازی مناسب یادمان‌های شهدای گمنام بر اساس شرایط محیطی جبهه‌ها، می‌تواند موجب جذب مخاطبان خصوصاً نسل جوان جامعه در این مکان‌های مقدس شود؛ در این راستا می‌توان از سنگرها و پلاکاردهایی شامل شعائر دوران دفاع مقدس و یا وصیت‌نامه‌های شهدا بهره برد.
4- یادمان‌های شهدای گمنام، علاوه‌بر این‌که محلی برای ترویج فرهنگ ایثار و شهادت و تبیین معارف دفاع مقدس هستند، می‌توانند به‌عنوان قرارگاه‌های فرهنگی، به ترویج مبانی فرهنگ اسلامی - ایرانی جامعه که همانا همان راه و روش زندگی شهداست، بپردازند؛ بنابراین نباید از فعالیت‌های فرهنگی در این زمینه که می‌تواند مثلاً در قالب برگزاری مسابقات فرهنگی صورت بگیرد، غافل شد.
5- هر یک از یادمان‌های شهدای گمنام به‌عنوان یک قرارگاه بزرگ فرهنگی، می‌توانند در فضای مجازی نیز با ایجاد رسانه اختصاصی خود، خصوصاً در شبکه‌های اجتماعی، فعالیت کنند؛ ضمن این‌که این نکته را نیز باید در نظر داشت که پویایی فرهنگی هر یک از یادمان‌های شهدای گمنام، به‌خودی خود می‌تواند موجب تولید محتوی در فضای مجازی توسط عموم مردم شود؛ بنابراین، یادمان‌های شهدای گمنام، به‌عنوان یک قرارگاه تولید محتوی ارزشی در فضای مجازی نیز می‌توانند، مطرح شوند.
6- یادمان‌های شهدای گمنام می‌توانند محل گردهمایی و پاتوق پیشکسوتان دفاع مقدس باشند؛ در این راستا، می‌توان از این ظرفیت در جهت بیان و جمع‌آوری خاطرات آن‌ها، گام برداشت.
نکته پایانی:
اگرچه بسیاری از پیشکسوتان دوران دفاع مقدس و نیز جوانان، به‌صورت آتش به اختیار در زمینه فعالیت‌های فرهنگی در یادمان‌های شهدای گمنام فعالبت می‌کنند؛ اما نباید از ضرورت حمایت‌های مسئولان در این زمینه غافل شد. این درحالی است که مشاهده می‌شود در برخی موارد، طرح‌های مختلفی در بوستان‌ها با هدف ایجاد فضایی شاد برای مردم برگزار می‌شود که بعضاً حد و حدودات اعتقادی و ارزشی نیز در آن‌ها رعایت نمی‌شود. حال اگر برخی مسئولان و دست‌اندرکاران کمی هم همین توان را در جهت ترویج فرهنگ ایثار و شهادت و تبیین معارف دفاع مقدس به‌کار بگیرند، بی‌شک دیگر شاهد گرد و غبار بر یادمان‌های شهدای گمنام و مغفول ماندن ظرفیت‌های فرهنگی نهفته در آن نیستیم.
*سید محمدجواد میرخانی
