مصائب اهل بیت علیهم السلام از عصر عاشورا شروع شد. یکی از مهم ترین دستاوردهای قیام عاشورا بیداری مردم و جریانات شیعی بود. به طور یقین افرادی باید نقش روشنگری و تبیین نهضت قیام عاشورا را برعهده می گرفتند. یکی از پیام رسانان نهضت عاشورا حضرت زینب (س) قهرمان کربلا بود. عاشورا تما زیبایی است. سوزناک تر از عصر عاشورا حادثه ای است؟ درست همان زمانی که خیمه ها به غارت رفت و هیچ پناهی برای اهل حرم باقی نماند. شام غربیان به راستی واژه غریبی است. روز دهم پیکار تا وقت نماز عصر به طول انجامید و آنگونه که منابع و مقاتل نوشته اند حضرت سالار شهیدان (ع) عصر عاشورا آخرین نفری بودند که توسط شمر بن ذی الجوشن لعنت الله علیه به شهادت رسیدند.
عمر بن سعد غروب عاشورا سر امام حسین (ع) را با خولی اصبحی و حمید بن مسلم ازدی و سر های یاران و خاندان او را که هفتاد و دو سر بود، به همراه شمر، قیس بن اشعث و عمرو بن حجاج و عزره بن قیس نزد ابن زیاد فرستاد.
عمر سعد خود با جمعی از لشکریانش آن شب را در کربلا ماند و روز بعد نزدیک ظهر پس از دفن کشتگان سپاه خود، همراه اهل بیت امام حسین (ع) و دیگر بازماندگان، به سمت کوفه حرکت کرد. پس از شهادت امام حسین علیه السلام، روی لشکر اشقیا به خیمه ها باز شد و هرآنچه بود و نبود را از خیمه ها به غارت بردند و به جان زنان و کودکان رحم نکردند.
بعد از به اسارت گرفتن اهل بیت (ع)، عمر سعد ملعون در میان یارانش فریاد کشید: چه کسی حاضر است که اسب بر پشت و سینه حسین (ع) بتازاند! 10 نفر داوطلب شدند و پیکر مطهر امام حسین (ع) را با سمّ اسبان لگدکوب کردند.
برای زنان و کودکانی که چند روزی تشنگی را تاب آوردند و شهادت همسر، برادر و پسر دیدند، اسارت بار سنگینی بود که باید تا کوفه آن را می کشاندند. کاروان اسرا به پرچمداری زینب کبری (س) از کربلا به سمت کوفه به حرکت درآمد و پس از آن به سمت شام مسیر خود را ادامه دادند.
در هنگام حرکت از کربلا عمر سعد دستور داد که اسرا را از قتلگاه عبور دهند. قیس بن قرّه گوید: هرگز فراموش نمی کنم لحظه ای که زینب دختر فاطمه (س) را از کنار کشته بر خاک افتاده برادرش حسین عبور دادند. او از سوز دل می نالید. .. و امام سجاد (ع) می فرماید:... من به شهدا نگریستم که روی خاک افتاده و کسی آن ها را دفن نکرده، سینه ام تنگ شد و به اندازه ای بر من سخت گذشت که نزدیک بود جانم بر آید و عمه ام زینب (س) وقتی از حالم با خبر شد مرا دلداری داد که بی تابی نکنم.
از امام سجاد (ع) نیز نقل شده است که در شب یازدهم محرم که شام غریبان بود، حضرت زینب (س) نماز شبش را ترک نکرد؛ اما به سبب ضعفی که او را فرا گرفته بود، نماز را نشسته خواند.
در طول مدتی که اسرای کربلا در کوفه و در میان مردم به عنوان اسیر جنگی حرکت می کردند سر ها بالای نیزه بود و اسرا در کجاوه ها جا داده شده بودند. کوفیان که خیال می کردند اسرا از خارجیان هستند و بر خلیفه (یزید) عاصی شده اند، به ایشان جسارت و اهانت می کردند.
عده ای هم از نسب اسرا سؤال می کردند. اسرا با این وضع وارد دارالاماره می شوند. در مجلس عبیدالله بن زیاد لعنت الله علیه که حاکم کوفه و باعث اصلی شهادت امام حسین (ع) است، این ملعون جلوی چشم اسرا و مردم با چوب دستی به سر مبارک امام حسین علیه السلام می زد و خود را پیروز میدان می خواند و کشته شدن امام حسین (ع) را خواست خدا قلمداد می کرد. ولی با جواب هایی که از جانب حضرت زینب (س) و امام سجاد (ع) می شنید، بیشتر رسوا می شد.
عظمت شأن و بلندی جایگاه حضرت زینب کبری(س) بر کسی پوشیده نیست. بانویی که همچون مادرش، فاطمه زهرا(س) و جده اش، خدیجه کبری(س)، صبر و شجاعت را برای جهانیان معنا کرد و در دفاع از آیین حق، نام خود را بر تارک تاریخ ثبت نمود. تاریخ اسلام شاهد صلابتها و شهامتهای مکرر این بانوی بزرگ اسلام است که با معرفت والای خود پیرامون شناخت وظایف و اتخاذ مواضع هوشمندانه در ابلاغ پیام عاشورا، به مروجان و مبلغان دین و فرهنگ درسی بزرگ داد و آنان را از زلال آموزه های ناب دینی و سیرۀ عملی خاندان نبوی سیراب کرد.
حضرت زینب (س) اسوۀ صبر و استقامت
صبر، نیاز به یک پشتوانه معرفتی دارد؛ یعنی انسان باید حقیقت امور را بشناسد تا بتواند صبر کند، اگر انسان بداند که در پس آنچه برایش اتفاق می افتد، چه حقیقت و حکمتی نهفته است، آن گاه در برابر سختی ها صبر و شکیبایی می کند که این امر در حضرت زینب(س) مصداق می یابد.
حضرت زینب(س) از جمله افرادی در خاندان رسول الله(ص) هستند که نام شریفشان را خود خداوند متعال تعیین کرده اند؛ یعنی این فرزند بزرگوار امیرالمؤمنین علی(ع) از ابتدای تولدشان مورد توجه خاص خداوند متعال بوده اند، ایشان تحت تعالیم الگوهای بالای انسانیت؛ یعنی در کنار خاندان وحی تربیت شدند و یکی از توصیفات حضرت زینب(س) این بود که پیامبر اکرم(ص) درباره ایشان فرمودند: «او شبیه همسرم خدیجه(س) است».
ویژگی ممتاز بانوی صبر و استقامت
ویژگی های حضرت زینب(س) این بود که تا حدی که توان داشت، به خانواده خود، چه به برادرانش و چه به همسرش عبدالله بن جعفر خدمت می کرد، به طوری که در تاریخ آمده که هیچ گاه خلاف خواسته شوهر خود کاری انجام نداد و البته تمام این ها را از مادرش حضرت فاطمه(س) آموخته بودند.
جمله ای در بیان مقام علم لدنی حضرت زینب(س)
امام سجاد(ع) جمله معروفی درباره حضرت زینب(س) دارند، که به ایشان می فرمایند: أنْتِ الْحَمْدُ للهِ عالِمَةٌ غَیرُ مُعَلَّمَة وَ فَهِمَةٌ غَیرُ مُفَهِّمَة؛ شکر خدا، تو دانای بدون آموزگار هستی و تو بانوی فهیمی هستی که فهماننده ای نداشته ای.
حضرت زین العابدین(ع) در این جملات به صراحت اعلام می کنند که عمه شان حضرت زینب(س) علم لدنی دارند؛ یعنی خداوند متعال مستقیما علم الهی را در وجود این بانوی بزرگوار قرار داد و ایشان بدون این که تحت تعلیم ظاهری قرار بگیرند، واجد علوم الهی شدند.
عفت و حجب و حیای حضرت زینب(س)
نقل است که یکی از همسایگان امیرالمؤمنین(ع) در کوفه می گوید: «من پنج سال در همسایگی ایشان زندگی می کردم، اسمی از زینب(س) شنیدم، ولی شخصیت او را ندیدم» یعنی آنقدر حیا و عفت حضرت زینب(س) زیاد بود که حتی در برابر چشمان نامحرمان ظاهر نمی شد.
ایشان در تمام جنگ ها همراه امیرالمؤمنین(ع) و امام حسن(ع) بود و بردباری بسیار زیادی داشت. ایشان صبر و رضا را از پدر و برادر خود آموخته بود، صبر پدر را در فقدان حضرت زهرا(س) و صبر برادر را در برابر دشواری های کربلا دیده بود، همان طور که امام حسین(ع) می فرماید: «إلهِی صَبْراً بِقَضَائِک، تَسْلیماً لِأمْرِک؛ خدایا من، در برابر قضاء تو صبر می کنم و در برابر امر تو تسلیم هستم» حضرت زینب(س) نیز در برابر امر و تقدیر الهی کاملاً صبور و شکیبا بود.
حضرت سیدالشهداء(ع) در هنگام وداع به خواهر گفتند: «مرا در نماز شبت دعا کن» وقتی امام معصوم(ع) به کسی بگوید مرا دعا کن، جایگاه چنین فردی بسیار بالا و متعالی است و این نشان می دهد که حضرت زینب(س) به جایگاه عصمت بسیار نزدیک بوده اند.
آرامش خواهر به واسطه دعای برادر
اگرچه حضرت زینب(س) در واقعه عاشورا بسیار بی تابی می کردند، ولی امام حسین(ع) دعا کردند که خداوند آرامش و سکینه را بر قلب ایشان فرود آورد و بدین ترتیب، ایشان آرامش پیدا کردند و تمام سختی ها و مصیبت های کربلا را تحمل کردند و توانستند پیام کربلا را به گوش کسانی که از آن غافل بودند و از ترس، به یاری سیدالشهداء(ع) نیامدند، برسانند.
رضایت و تسلیم محض در برابر پیشگاه خداوند
وقتی حضرت زینب(س) پیکر آغشته به خون برادر را دیدند، به خداوند عرضه کرد: أللّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنَّا هَذا الْقُرْبان؛ پروردگارا این قربانی را از ما بپذیر» و حضرت با این جمله نشان دادند که رضایت و تسلیم در برابر امر الهی در گفتار و شخصیت او موج می زند.
یکی دیگر ازجملات حضرت زینب(س) که نشان دهنده صبر بالای ایشان است، این جمله است که فرمودند: ألْحَمْدُ للهِ الَّذی أکرَمَنَا بِالشَّهَادَةِ؛ سپاس خدایی را که ما را با شهادت گرامی داشت، حتی حضرت زینب(س) هنگامی که فرزندان خود را در کربلا از دست داد، از خیمه بیرون نیامدند و این نشان می دهد که روح این بانوی بزرگوار، چقدر باعظمت بوده است.
جز زیبایی هیچ ندیدم!
پس از واقعه کربلا، هنگامی که یزید به حضرت زینب(س) گفت: «آیا دیدی خداوند با شما چه کرد و در کربلا چه به سرتان آمد؟» حضرت در جواب یزید فرمودند: «مَا رَأیتُ إلَّا جَمِیلاَ؛ من چیزی جز زیبایی ندیدم. این جمله بسیار پر معنای حضرت زینب(س) نشان دهنده مقام صبر و رضای این بانوی با عظمت است که همیشه تسلیم امر و قضای الهی بودند و هیچ گاه به درگاه الهی شکوه و شکایت نکردند.
زینب (س) حافظ پیام عاشورا بود!
سخنرانی حضرت زینب(س) در کوفه که هیچ مردی جرأت بیان آن سخنان را نداشت، حقیقتا برای همه بهت آور بود، اگر سخنرانی حضرت زینب(س) در کوفه نبود، قطعا حضرت سیدالشهداء(ع) نمی توانستند پیام خود را به گوش جهانیان برسانند.
چگونه می توان از این صبر و شکیبایی حضرت زینب(س) الگو گرفت؟
صبر، نیاز به یک پشتوانه معرفتی دارد؛ یعنی انسان باید حقیقت امور را بشناسد تا بتواند صبر کند، اگر انسان بداند که در پس آنچه برایش اتفاق می افتد، چه حقیقت، معنا و حکمتی نهفته است، آن گاه می تواند در برابر سختی ها و ناملایماتی که برایش رخ می دهد، صبر و شکیبایی کند.
نکته دیگر برای الگو گرفتن از صبر و شکیبایی حضرت زینب(س) توجه به جایگاه صابرین در قرآن کریم است، آنجا که خداوند متعال می فرماید: إِنَّمَا یوَفَّی الصَّابِرُونَ أَجْرَهُم بِغَیرِ حِسَابٍ؛ شکیبایان پاداش خود را بی حساب [و] به تمام خواهند یافت. (زمر،10)
عقیله بنی هاشم چگونه و در کجا وفات یافت
در خصوص تاریخ درگذشت حضرت زینب (س) اختلاف نظر است. برخی تاریخ وفات وی را سال 63 هجری قمری دانسته اند و بعضی دیگر 65 هجری قمری. ولی مشهور آن است که وی در سال 62 هجری قمری درگذشته است بر این اساس حضرت بعد از حادثه عاشورا تنها یک سال و اندی زنده بود.
حضرت زینب (س) بعد از حادثه عاشورا به پاسداری از قیام امام حسین(ع) پرداخته و سرپرستی اهل بیت را بر عهده گرفت. بی تردید اگر خطبه های آتشین و آموزنده حضرت نبود، یزید و یزیدیان، نهضت عاشورا را تحریف و خون شهدا را پایمال می کردند.
حضرت زینب (س) در کوفه خطبه خواند تا مردم را از خواب غفلت بیدار کند و افکار عمومی را متحول نماید. خطبه حضرت در کوفه به گونه ای مؤثر بود که زمینه های قیام توابین را فراهم کرد و نگرش مردم کوفه را نسبت به قیام امام و اهداف حضرت تغییر داد. افزون بر آن، آنان را از رفتارشان نسبت به اهل بیت پشیمان کرد.
حضرت زینب (س) در شام با خطبه خواندن و اتخاذ سیاست های منطقی، افکار عمومی حاکم بر شام را نیز تغییر داد. هر کلمه و خطب او همانند رعد و برق بر کاخ یزید فرود می آمد.
بعد از خطبه خواندن امام سجاد(ع) و حضرت زینب، چنان مردم تحت تأثیر قرار گرفتند، که یزید مجبور شد اهل بیت امام حسین(ع) را به مدینه بفرستد و از کار خود اعلام نارضایتی کند.
اهل بیت(ع) در شام به معرفی امام حسین و اهداف قیام او پرداخته و از مظلومیت ایشان سخن گفته و جنایات یزید و یزیدیان را معرفی کردند.
زینب (س) بعد از برگشت به مدینه نیز به پاسداری از قیام امام حسین(ع) پرداخته و ظلم و ستم یزید را بیان نمود. فعالیت های حضرت در قالب روضه خوانی، عزاداری و... ظهور نمود.
وجود بانوی بانوان، زینب در مدینه کافی بود که آتش حزن بر شهیدان را شعله ور کند و مردم را بر ضد ستمکاران بشوراند. کار به جایی رسید که نزدیک شد شورش بر ضد بنی امیه صورت گیرد. فرماندار مدینه به یزید گزارش داد: بودن زینب میان اهل مدینه، احساسات را بر می انگیزاند. او زنی است فصیح، خردمند و دانا. او و کسانی که با وی هستند، تصمیم گرفته اند برای خون خواهی قیام کنند. یزید دستور داد باقی مانده اهل بیت را به شهرها و نقاط مختلف تبعید کرده و پراکنده سازند. فرماندار از حضرت زینب (س) خواست از مدینه بیرون رود و هر جای که می خواهد اقامت کند.
