سرویس جهان مشرق - طرح «رجب طیب اردوغان»، رئیس جمهوری ترکیه مبنی بر دادن تابعیت به «ترکمن» های لبنان در زمان و شرایطی که مقامات و مسئولان لبنانی به دنبال یافتن راه حل هایی برای مقابله با پیامدها و بازتاب های اجتماعی و اقتصادی انفجار در بندر «بیروت» هستند، بیانگر مطامع و اهداف پنهان ترک ها در پس شتاب آنکارا در کمک به لبنان فاجعه زده است.
مصایب و فجایع دیگر کشورها برای رئیس جمهوری ترکیه ابزاری هستند تا آنها را به خدمت اهداف خود، از جمله احیای امپراتوری عثمانی به خدمت بگیرد.
در این ارتباط 4 روز پس از وقوع انفجار مهیب بندر لبنان «مولود چاوش اوغلو»، وزیر خارجه ترکیه در سخنانی، تصریح کرد که «کشورش آمادگی دارد، به ترکمن های لبنان که تمایل دارند، تابعیت ترکیه ای بدهد».
چاوش اوغلو طی سفر و بازدیدی که از بیروت، پایتخت لبنان داشت، گفت که «ترکیه بعد از انفجار مهیب و خونین بیروت پشت مردم لبنان است و ضمن حمایت از آنها، آنکارا آمادگی دارد، به دستور رجب طیب اردوغان به کسانی که خود را ترکمن یا ترک می دانند، تابعیت ترکیه را بدهد».
وزیر خارجه ترکیه در ادامه تاکید کرد که «ما در کنار نزدیکان خود از ترک ها و ترکمن ها در لبنان و سرتاسر جهان هستیم».
چاوش اوغلو ضمن اشاره به ترک هایی که از قرن یازدهم در منطقه زندگی می کنند، ادامه داد: «به برادران مان که دارای تابعیت ترکیه ای نیستند، و می گویند، ما ترک هستیم ... ما ترکمن هستیم و تمایل خود را برای اینکه به شهروندان کشورمان تبدیل شوند، آماده ایم، تابعیت و شناسنامه ترکیه ای بدهیم».
در کنار بازی با عامل هویت ترکمن های لبنان، جمعیت ها و سازمان های خیریه ترک فعالیت گسترده ای را داخل لبنان آغاز کرده اند، با این تفاوت که کانون فعالیت های آنها صرفا مناطق شمالی لبنان است که عمدتا مناطق سنی نشین این کشور محسوب می شود.
** ترکمن ها پاشنه آشیل
جمعیت ترکمن ها در لبنان به بیش از 40 هزار نفر می رسد که اصالتا منتسب به قبایل ترکیه ای هستند و از دوران امپراتوری عثمانی در لبنان سکونت و اقامت دارند.
از زمان به قدرت رسیدن رجب طیب اردوغان به قدرت در ترکیه در سال 2002 میلادی، حزب حاکم «عدالت و توسعه» این کشور همواره «موضوع قومیت و ملیت» در سیاست خارجی ترکیه جایگاه و اهمیت ویژه ای داشته و توجه به ترکمن ها بخشی از این سیاست خارجی بوده که کانون توجهاتش توسعه و گسترش نفوذ ترکیه و افزایش میزان اثرگذاری آن در منطقه بوده است.
به همین دلیل طایفه ترکمن ها طی سال های اخیر همواره مورد توجه و عنایت ویژه آنکارا بوده و سفیر ترکیه در بیروت مرتبا به مناطق ترکمن نشین سفر کرده و با ترکمن های این منطقه به خصوص ترکمن های منطقه «عکار» دیدار داشته که همچنان زبان ترکیه ای خود را حفظ کرده و به آن سخن می گویند.
سازمان «تیکا» معروف ترین و بارزترین جمعیت خیریه ای است که در منطقه شمال لبنان فعال است و ترکیه به واسطه این جمعیت کمک های آموزشی به فرزندان این ترکمن ها ارائه می دهد و در همین راستا بود که آنکارا آکادمی آموزش زبان ترکیه ای را در این منطقه افتتاح کرد.
گزارش های مطبوعاتی در این خصوص از وجود طرحی سخن می گویند که براساس آن آنکارا قصد دارد، به بیش از 50 هزار لبنانی به این بهانه که دارای ریشه های عثمانی و ترکیه ای هستند، تابعیت ترکیه را بدهد.
این گزارش ها تاکید می کنند که هدف آنکارا از این طرح تشکیل جناح و جریانی از نخبگان لبنانی وفادار به ترکیه است، تا نفوذ ترکیه را در خارج توسعه و گسترش دهند و در این راستا، اردوغان از اشتراکات و عوامل فرهنگی برای احیای آگاهی و بیداری تاریخی ترکمن های مقیم خارج ترکیه استفاده می کند.
به همین منظور ترکیه جمعیت ها و سازمان های خیریه ای تشکیل داده که با جمعیت های خیریه منطقه ای ترکیه ای دیگر و همچنین سفارت ترکیه در بیروت روابط مستحکم و بسیار نزدیکی دارند، تا حضور و موجودیت ترکمن ها را در لبنان تقویت و گسترش دهند، به جز جمعیت «تیکا» می توان به جمعیت ها و سازمان های خیریه ای همچون «سازمان جوانان لبنانی – ترکیه ای»، «جمعیت لبنانی ترکیه ای»، «جمعیت فرهنگی ترکیه در لبنان» و «جمعیت دوستی لبنان – ترکیه در صیدا» اشاره کرد.
بالطبع یکی از مهمترین کارکردهای جمعیت های خیریه ترکیه ای فعال در لبنان حمایت از تلاش های آنکارا برای سیطره بر مناطق شمالی سنی نشین لبنان است و اینکه اردوغان از این جمعیت ها و سازمان های خیریه استفاده می کند، به این دلیل است که به خوبی می داند، دخالت مستقیم در امور ساکنان این مناطق با واکنش جدی و رد گسترده مواجه خواهد شد.
اعضای فعال در این جمعیت ها و سازمان های خیریه صراحتا وابستگی و وفاداری خودشون رو به حزب عدالت و توسعه ترکیه اعلام می کنند و با هرجا فعالیت داشته باشند، از اعضای جدیدی که جذب می کنند یا تحت پوشش و حمایت قرار می دهند، می خواهند که پرچم های ترکیه را در روستاها ترکمن نشین بالا ببرند و داخل خانه هایشان یک پرچم ترکیه داشته باشند.
میزان اثرگذاری این جمعیت ها و سازمان ها را می توان در سال 2014 به خوبی مشاهده کرد، زمانی که مناطق ترکمن نشین لبنان به مناسبت پیروزی حزب عدالت و توسعه در انتخابات شهرداری ها جشن گرفته و سر در و دیوار قهوه خانه ها را با پرچم های ترکیه و امپراتوری عثمانی تزیین کردند.
ترکمن های لبنان یک بار دیگر و در سال 2018 پیروزی رجب طیب اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه را جشن گرفتند، در این جشن صدها شهروند مقیم شهر «طرابلس» و شهرک «شبعا» نیز مشارکت داشتند. آنها سوار بر ماشین های خود درحالی که پرچم های ترکیه را در دست داشتند، به خیابان ها ریخته و شادی خود را از پیروزی اردوغان اینگونه ابراز کردند.
نتیجه تمام این طرح ها و برنامه آن بود که رسانه های لبنانی پیش از انفجار بندر بیروت گزارش هایی منتشر کردند که در آن عنوان شده بود، جمعیت ها و سازمان های ترکیه ای فعال در لبنان در صدد تهیه و ارائه طرحی به دولت لبنان هستند که به موجب آن طایفه ترکمن های این کشور صاحب یک کرسی در پارلمان شوند و این نشان می دهد، اردوغان چگونه هوشمندانه از نظام سیاسی و ساختار حکومتی مبتنی بر سیستم «سهم بندی طایفه ای» و تحریک برخی گروه ها و جریان های طایفه ای در راستای اهداف خود در لبنان بهره برداری می کند.
کارشناسان بر این باورند، انگیزه ها و دلایل بسیاری وجود دارند که موجب می شوند، ترکیه به سمت لبنان چرخش نشان دهد و درصدد تقویت و تحکیم منافع و اهداف خویش در لبنان و منطقه باشد.
ترکیه در لبنان نشان داد، سیاست کاملا مغایری با دیگر کشورها اتخاذ می کند، درحالی که سیاست ترکیه در دیگر کشورها غالبا ورود نظامی مستقیم بوده، در لبنان آنکارا ترجیح داده، به واسطه این جمعیت ها و سازمان ها از قدرت نرم خود برای تاثیرگذاری روی دستگاه تصمیم گیری لبنان استفاده کند.
** نزدیکی بیش از پیش به اهل سنت
تلاش اردوغان به گسترش نفوذ خود در لبنان به ویژه در شمال این کشور تنها به آنچه گفته شد، محدود نمی شود، بلکه رسانه های لبنانی یک ماه پیش از انفجار مهیب بندر بیروت گزارش هایی منتشر کردند که در آنها تاکید شده بود، ترکیه از ابزارهای متعدد دیگری از جمله اقتصادی و اطلاعاتی و طایفه ای برای گسترش نفوذ خود در طوایف سنی شمال لبنان استفاده می کند.
در این ارتباط روزنامه لبنانی «الاخبار» در شماره 13 ژوئیه گذشته با انتشار گزارشی صراحتا تاکید کرد، فعالیت های ترکیه در شمال لبنان با هدف گسترش نفوذ این کشور بین مسلمانان اهل سنت لبنان و مشخصا شمال لبنان صورت می گیرد.
در بخشی از این گزارش می خوانیم: «ترکیه به صورت مستمر از جماعت اسلامی لبنان، شاخه اخوان المسلمین در لبنان حمایت می کند و موفق شده، شماری از شخصیت های سلفی شمال لبنان مانند شیخ سالم الرافعی را جذب خود کند».
ناظران می گویند، اردوغان از نگرانی اهل سنت از قدرت گیری بیش از پیش حزب الله در لبنان و حضور قدرتمندتر در عرصه سیاسی به سود خود و جهت تحقق اهداف مورد نظرش به بهانه حمایت و دفاع از آنها از نفوذ شیعیان بهره برداری می کند و در این مسیر برای نفوذ در جامعه اهل سنت لبنان از ابزارهای مختلفی مانند جماعت اسلامی و کمک های بشر دوستانه و کم رنگ بودن نقش اعراب در این کشور استفاده می کند، به خصوص مورد اخیر به دستاویز بسیار تاثیرگذاری تبدیل شد تا با توسل به آن نفوذ خود را در مناطق شمالی گسترش داده و بخشی از اهداف خود را محقق کند.
خلاء و شکاف سیاسی که اهل سنت لبنان با آن مواجه هستند، زمینه های نفوذ در این طایفه را بیش از پیش همواره کرده، به نحوی که هم اکنون طرابلس و مناطق شمالی لبنان آمادگی پذیرش و اجرای طرح ترکیه را دارد.
اگرچه به نظر نمی رسد، دخالت ترکیه در لبنان به شمال این کشور محدود و محصور شود، چون مدارک و مستنداتی وجود دارد که نشان می دهد، ترک ها درحال گسترش فعالیت های خود در شهر «صیدا» در جنوب لبنان هستند و یکی از این فعالیت ها، مشارکت آنکارا در ساخت و راه اندازی بیمارستان تخصصی سوانح و سوختگی در این شهر است.
به اعتقاد کارشناسان آنکارا از اختلافات داخلی مراجع اهل سنت لبنان و شکاف ها و تفرقه موجود بین آنها استفاده کرده و جریان سیاسی جدیدی را در این کشور شکل داده که «جبران باسیل»، رئیس پیشین حزب جریان ملی آزاد و همچنین وزیر خارجه اسبق لبنان به آن اشاره کرده بود.
جبران باسیل در سخنانی ضمن اشاره به نقش فعال ترک ها در لبنان، اتهاماتی را به برخی مسئولان دستگاه های امنیتی و اطلاعاتی این کشور، از جمله «ژوزف عون» به همدستی با آنکارا در گسترش نفوذش در شمال لبنان وارد کرده بود.
تحلیلگران مسائل لبنان پیشنهادهای ترکیه و پافشاری این کشور بر ادامه ارسال کمک های بشر دوستانه به لبنان را مقدمه ای بر گسترش بیش از پیش نفوذ ترک ها و پر کردن کاهش احتمالی نفوذ تهران در لبنان ارزیابی می کنند، به ویژه آنکه همواره تلاش شده حضور ایران در لبنان بیش از حد واقعی و حقیقی آن بزرگ نشان داده و اینگونه القا شود که تهران حاکم بر عرصه سیاست داخلی و خارجی لبنان است، درحالی که از گسترش نفوذ ترکیه و اهداف آن در این کشور سخنی به میان نمی آید.
در پایان درباره ترکمن های لبنان می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- ترکمن های لبنان عمدتا در 6 منطقه سکونت دارند:
یک: ترکمن های عکار که در دو روستای همجوار قبیات سکونت می کنند
دو: ترکمن های بعلبک که در دره بقاع و یکی از روستاهای مرزی لبنان با سوریه در هرمل متمرکز هستند
سه: ترکمن های ضینه که دو روستای این شهرستان سکونت دارند
چهار: ترک های کرت که در طرابلس سکونت دارند و همان طور که از نام آنها پیداست از جزیره کرت یونان به لبنان مهاجرت کرده اند
پنج: ماردین ها که طی قرن گذشته از ترکیه به لبنان مهاجرت کردند
شش: ترکمن های سوریه که بعد از جنگ سوریه با مسیحیان شرکس لبنان در مناطق ترکمن نشین بعلبک و عکار سکونت دارند
- روستای «کواشره» یکی از مهمترین مناطق ترکمن نشین لبنان با جمعیتی بالغ بر 3 هزار نفر است که همچنان هویت ترکمن خود را حفظ کرده اند. آنها به زبان ترکی صحبت می کنند و سنی مذهب هستند و همواره مشاهده شده، پرچم ترکیه در نقاط مختلف روستا در اهتزاز است و جوانان آن از بورس های تحصیلی دولت ترکیه استفاده می کنند
- ترکمن های بعلبک عمدتا در منطقه دورس سکونت دارند و جمعیت آنها به 10 هزار نفر می رسد. بعد از آن می توان به شیمیه با 1200 نفر، النعنیه با 900 نفر، وعدوس با یک هزار نفر، الحدیدیه با 600 نفر و القاع با 500 نفر ترکمن به عنوان مهمترین مناطق ترکمن نشین بعلبک اشاره کرد
- ترکمن های ضینه در دو منطقه الحواره با 600 نفر و جیرون یا 2500 نفر سکونت دارند
- ترکمن های ماردین با جمعیتی بالغ بر 50 هزار نفر عمدتا در بیروت ساکن هستند
- از آغاز بحران سوریه تاکنون شمار زیادی از ترکمن های سوری به لبنان مهاجرت کرده که مهمترین تجمع آنها در صیدا با 30 خانوار جمعیت است
