خیز تابستانی صادرات نفت

صادرات روزانه نفت خام ایران بعد از خروج یکجانبه آمریکا از توافق بین‌المللی برجام تبدیل به معمایی شده که گاه به گاه اعداد و برآوردهای‌ حدودی از آن شنیده می‌شود. حال اعداد و ارقامی که از میزان صادرات نفت خام ایران شنیده می‌شود این معما را پیچیده‌تر کرده است، زیرا با شدت گرفتن تحریم‌های آمریکا، نشانه‌هایی از افزایش عرضه نفت خام ایران به بازار مشاهده شده است. با بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه ایران که به ویژه بر صنعت و فروش نفت کشور تمرکز دارد، وزارت نفت درباره میزان صادرات روزانه نفت خام سیاست سکوت در پیش گرفت تا جلوی نشت اطلاعات در رابطه با چگونگی و میزان فروش نفت ایران در دوران تحریم گرفته شود. با این حال گمانه‌زنی‌ها در رابطه با فروش نفت ایران از نهادهای داخلی آمریکا گرفته تا شرکت‌ها و موسسات فعال در حوزه نفت و همچنین رسانه‌ها‌ ادامه دارد. تازه‌ترین برآوردها از صادرات نفت خام ایران اعداد مختلفی را مطرح می‌کنند. دامنه این اعداد از حدود 100 هزار بشکه در روز آغاز می‌شود و در بیشترین سطح به 600 هزار بشکه در روز می‌رسد. با وجود طرح این اعداد، تازه‌ترین بررسی «دنیای اقتصاد» از درآمدهای نفتی دولت در سه ماه نخست سال نشان می‌دهد حتی اگر صادرات نفت ایران در سطوحی بیش از 100 هزار بشکه در روز باشد، درآمد تنها کمتر از 100 هزار بشکه آن به بودجه راه یافته است. «جایگزین نفت در بودجه دولت» عنوان گزارشی است که با تاکید بر درآمد 740 میلیارد تومانی دولت از فروش نفت در بهار و همچنین در نظر گرفتن میانگین قیمت 20 دلاری، صادرات روزانه نفت خام ایران را کمتر از 100 هزار بشکه در روز تخمین زده است. سناریوی دیگری که در این میان وجود دارد این است که ممکن است از مجموع فروش نفت ایران، بخشی از پول آن‌(معادل حدود 100 هزار بشکه در روز که در گزارش «دنیای اقتصاد» برآورد شده) به صورت نقدی دریافت شده و بقیه آن یا تبدیل به کالا برای تهاتر با نفت شده یا در حساب‌های برون‌مرزی بلوکه شده است.

همزمان با خروج آمریکا از برجام و پس از آن پایان دوره معافیت خرید نفت ایران از سوی هشت کشور آسیایی و اروپایی، رئیس‌جمهوری آمریکا بر صفر کردن صادرات نفت خام ایران تاکید داشت با این حال با استفاده از روش‌هایی برای دور زدن تحریم‌ها، صادرات نفت خام ایران صفر نشد. دور زدن تحریم‌ها برای فروش نفت با استفاده از روش‌هایی پیچیده عملیاتی می‌شود. شناسایی این روش‌‌ها برای دولت آمریکا با هزینه‌هایی همراه است ضمن آنکه امکان بررسی دقیق تمام موارد وجود ندارد. در این میان شرکت‌هایی که به ردیابی تانکرها می‌پردازند، با رصد حرکت نفتکش‌های ایران تلاش می‌کنند میزان و مقاصد صادرات نفت ایران را تخمین بزنند.

آمارهای رسمی، مانند تازه‌ترین آمار گمرک چین نیز اخیرا تبدیل به محلی برای شناسایی میزان صادرات نفت ایران شده است. بر اساس آخرین آمار منتشر شده توسط گمرک چین، پس از توقف کامل واردات نفت این کشور از ایران در ماه ژوئن، چین طی ماه جولای روزانه 120 هزار بشکه نفت به ارزش کلی 134 میلیون دلار از کشورمان وارد کرده است. طبق این گزارش، دو نفتکش به نام‌های «اسنو» و «استیریم» به ترتیب با 6/ 1 میلیون بشکه و 1/ 2میلیون بشکه نفت ایران در ماه جولای به چین رسیده و محموله خود را تحویل داده‌اند.  

افزایش فعالیت نفتی ایران؟

در مجموع می‌توان از برآوردها و اظهارنظرهای مختلف در رابطه با فروش نفت ایران این‌طور برداشت کرد که ایران فروش نفت خام خود را افزایش داده است. اما علت رشد فروش احتمالی نفت ایران در برهه فعلی موضوعی مبهم است؛ هرچند می‌توان علت آن را پیرامون نزدیک شدن به انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و خوش‌بینی به انتخاب جو بایدن به عنوان رئیس‌جمهور بعدی آمریکا و احیای برجام جست‌وجو کرد. بلومبرگ در گزارشی به آمادگی دیپلماتیک کشورهای حاضر در برجام برای شرایطی اشاره می‌کند که دونالد ترامپ دیگر ریاست‌جمهوری آمریکا را عهده‌دار نیست.  

سناریوی دیگری که برای رشد احتمالی فروش نفت ایران مطرح می‌شود، رشد تقاضای برخی مشتریان نفت خام زیر سایه افت قیمت‌ جهانی نفت خام است. چین یکی از این نمونه‌هاست که همزمان با افت بهای نفت در ماه‌های گذشته، اقدام به خرید نفت ارزا‌ن و بالا بردن حجم ذخایر خود کرد.

صادرات 100 هزار بشکه‌‌ای در روز

صادرات حدود 100 هزار بشکه نفت خام در روز یکی از سناریوهایی است که با استفاده از اعداد و ارقام بودجه عمومی دولت از سوی «دنیای اقتصاد» برای تخمین میزان صادرات نفت خام ایران مطرح شده است. این عدد کمتر از یک بیستم درآمدهای نفتی دولت در بهار سال گذشته است.

تخمین کنگره آمریکا از صادرات نفت خام ایران

ان‌بی‌سی نیوز اخیرا گزارش کرده است که کنگره آمریکا در تازه‌ترین تحقیقات خود میزان صادرات روزانه نفت خام ایران را 227 هزار بشکه در روز عنوان کرده است. این در حالی است که آمریکا پس از خروج از توافق بین‌المللی برجام در سال 2018، تاکید داشت در مدت‌زمانی کوتاه با تکیه به تحریم‌ها فروش نفت ایران را صفر خواهد کرد. ایران هرگز فروش نفت را به مشتریان خود در دوران تحریم تکذیب نکرده، اما اطلاعاتی نیز در رابطه با آن منتشر نکرده است. با این حال تجربه گذشته نشان می‌دهد روش‌های مختلفی برای فروش نفت در دوران تحریم وجود دارد؛ مانند خاموش کردن رادار نفتکش‌ها، تغییر مسیر یا جابه‌جا کردن محموله‌های نفتی در دل آب‌های آزاد. موسسه کپلر در ماه ژوئن مدعی شد یک نفتکش هندی به نام «گیسل» نفت ایران را به اسم نفت اندونزی به چین تحویل داده است. تنکرترکرز، یک موسسه ردیابی نفتکش‌ها نیز با تایید این مساله مدعی شده است که 16 نفتکش با دریافت نفت ایران به صورت کشتی به کشتی در میانه اقیانوس‌ها، نفت ایران را تحویل بازارهای مختلف داده‌اند.

صادرات 600 هزار بشکه‌ای در روز؟

 اما بیشترین رقمی که در رابطه با میزان صادرات روزانه نفت خام ایران مطرح شده از سوی شبکه خبری ان‌بی‌سی نیوز بوده است. این شبکه مدعی است ایران با استفاده‌ از روش‌هایی که برای دور زدن تحریم‌ها دارد، روزانه بیش از 600 هزار بشکه نفت خام صادر می‌کند. داده‌های منتشر شده از سوی شرکت تانکر ترکرز نیز نشان می‌دهد ایران به تازگی تلاش‌هایی برای افزایش صادرات نفت خود داشته است. این اطلاعات در شرایطی از سوی این موسسات منتشر می‌شود که ایران همواره بر پنهان ماندن روش‌های فروش نفت خود تاکید دارد. با این حال جست‌وجو پیرامون صادرات نفت خام ایران از سوی موسسات مختلف ادامه دارد.

 ایران پس از برجام توانست صادرات روزانه نفت خام خود را در فاصله‌ای نسبتا کوتاه به حدود 5/ 2 میلیون بشکه در روز بازگرداند. این میزان صادرات زیر سایه بازگشت رشد تولید رقم خورد. تازه‌ترین گزارش ماهانه اوپک میزان تولید روزانه نفت خام ایران بر اساس منابع ثانویه را یک میلیون و 936 هزار بشکه عنوان کرده است. با وجود افت تولید و دشواری‌های صادرات نفت خام ایران، نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا می‌تواند نقشی تعیین‌کننده در لغو تحریم‌ها و بازگشت نفت ایران به بازار جهانی داشته باشد. «دنیای اقتصاد» در گزارشی با عنوان «ارمغـان بایـدن بـرای نفـت ایـران» به نقل از هلیما کرافت، تحلیلگر بازارهای کالایی وال‌استریت در مورد سناریوی بازگشت نفت ایران به بازار در صورت انتخاب جو بایدن نوشته بود: «پیروزی جو بایدن در انتخابات سال جاری می‌تواند برای قیمت نفت منفی باشد؛ چراکه بایدن احتمالا موضع ملایم‌تری در برابر ایران اتخاذ می‌کند و تحریم‌ها را برمی‌دارد که راه را برای بازگشت میلیون‌ها بشکه نفت ایران به بازار باز خواهد کرد.»