زمین‌خوردن خطری است که هم آدم‌بزرگ‌ها را تهدید می‌کند و هم بچه‌ها را؛ البته کسانی که کفش مناسب نمی‌پوشند، بیشتر از بقیه در خطرند. تصادف در جاده‌ها، خیابان‌ها و بزرگراه‌ها هم یکی از حادثه‌های مهمی که ممکن است برایمان اتفاق بیفتد و منجر به شکستگی شود.
شکستن استخوان‌ها گاهی وقت‌ها خیلی دردناک است و گاهی هم تا مدت‌ها متوجه آن نمی‌شویم. در هرصورت باید بدانیم با استخوانی که شکسته یا مشکوک به شکستگی است، چطور رفتار کنیم؛ چون یک اقدام نادرست می‌تواند باعث قطع عضو، فلج‌شدن یا حتی آسیب‌رسیدن به مغز بشود.
انواع شکستگی
شکستگی از نظر علمی یعنی ازبین‌رفتن پیوستگی و تداوم استخوان‌های بدن و دو نوع مختلف دارد:
شکستگی باز: قطعات شکسته، استخوان پوست را پاره می‌کند و از بدن بیرون می‌آید.
شکستگی بسته: در این حالت قطعات استخوان به بیرون از بدن راه پیدا نمی‌کند.
نشانه‌های شکستگی
این علایم تقریبا در همه انواع شکستگی مشترک‌اند. اگر در یک مصدوم این علایم را دیدید، باید به شکستگی مشکوک شوید:
١. محل آسیب‌دیده حساس باشد و اگر آن را لمس کنیم، درد بگیرد.
٢. محل آسیب دچار تورم و کبودی شده باشد.
٣. اختلال عمل عضو آسیب‌دیده (مثلا مصدوم نتواند آن را حرکت دهد)
٤. عضو آسیب‌دیده تغییر شکل داده باشد.
٥. بتوانیم فاصله بین دو سر استخوان شکسته را لمس کنیم.
نشانه‌های دررفتگی و پیچ‌خوردگی را بدانیم و تشخیص دهیم
یک نکته مهم: در هر زخم باز، حواستان به احتمال شکستگی باز باشد.
شکستگی را اشتباه نگیرید
گاهی وقت‌ها ممکن است نتوانیم شکستگی را به خوبی تشخیص دهیم و وقتی عضوی دچار دررفتگی یا پیچ‌خوردگی شده، به اشتباه کمک‌های اولیه شکستگی را انجام دهیم یا برعکس. دلیلش این است که آسیب‌های مختلف استخوان گاهی اوقات نشانه‌هایی شبیه به هم دارند، ولی با مطالعه دقیق علایم و تمرین زیاد می‌توانیم به تفاوت آن‌ها پی ببریم.
نشانه‌های دررفتگی
دررفتگی یعنی خارج‌شدن و تغییرمکان استخوان‌ها از محل طبیعی‌شان در یک مفصل. اگر مصدومی این نشانه‌ها را داشته باشد، احتمالا دچار دررفتگی شده است: ممکن است درد شدیدی در ناحیه مفصل احساس شود. / مصدوم نمی‌تواند عضو آسیب‌دیده را حرکت دهد. / عضو آسیب‌دیده ممکن است تغییر شکل پیدا کند. / ناحیه آسیب‌دیده، ممکن است ورم کند و بعد کبود شود. / این نکته را هم به یاد داشته باشید که دررفتگی بیشتر در مفصل‌های شانه، آرنج، شست و انگشتان دیگر و آرواره دیده می‌شود.
پیچ‌خوردگی
کشش یا احتمالا پارگی رباط‌های اطراف مفصل، اگر با دررفتگی همراه نباشد، پیچ‌خوردگی است. برای تشخیص پیچ‌خوردگی باید به این نشانه‌ها توجه کنیم:
١. درد شدید که در صورت جراحت بیشتر می‌شود.
٢. تورم در اطراف مفصل که به دنبال آن ممکن است کبودی (خون‌مردگی) هم به وجود بیاید.
٣. حساسیت به فشار (به صورت یک نقطه حساس در بالای رباط آسیب‌دیده مشخص می‌شود.)
کمک‌های اولیه در مورد شکستگی به زبان ساده
اقدامات کلی در شکستگی‌ها
اگر تشخیص دادید که یک مصدوم دچار شکستگی شده، می‌توانید تا رسیدن نیرو‌های درمانی به او کمک کنید. برای شکستگی هریک از قسمت‌های بدن باید کمک‌های اولیه مخصوص به آن را بدانیم، ولی چند نکته کلی هست که در همه آن‌ها به کار می‌آید. با ما این توصیه‌ها را بخوانید تا در صفحه‌های بعد نشانه‌های شکستگی و روش‌های درمانی را برای اعضای مختلف بدن مرور کنیم.
اگر احتمال می‌دهید شکستگی وجود داشته باشد (حتی اگر مطمئن نیستید) کمک‌های اولیه مربوط به شکستگی را انجام دهید.
١. ABC (راه‌هوایی، تنفس، نبض) مصدوم را بررسی کنید و قبل از هرکاری به عواملی که ممکن است زندگی او را به خطر بیندازد، توجه کنید؛ مثل شوک ناشی از خونریزی. درصورت وجود چنین مواردی اقدامات لازم را انجام دهید.
٢. با توجه به علایم شکستگی، محل آسیب را مشخص کنید. بدون آن‌که بی‌جهت مصدوم را حرکت دهید، به ترتیب ناحیه سر و جمجمه، ستون فقرات و در آخر اندام‌ها را بررسی کنید.
٣. درصورتی که شکستگی باز و همراه خونریزی باشد، خونریزی را کنترل و زخم‌ها را پانسمان کنید. هیچ‌وقت سعی نکنید استخوان شکسته‌ای که از بدن بیرون زده را زیر پوست برگردانید.
٤. در اندام‌ها (دست‌وپا)، نبض را پایین‌تر از محل آسیب‌دیده بررسی کنید. اگر نبض وجود نداشته باشد، خطر شکستگی جدی است و مصدوم را باید بلافاصله به مراکزدرمانی برسانید.
٥. عضو صدمه‌دیده را با آتل ثابت کنید.
٦. یادتان باشد که آسیب‌دیدگی سر خیلی وقت‌ها با آسیب‌دیدگی گردن همراه است؛ بنابراین اگر سر مصدوم در اثر ضربه دچار آسیب شده، احتمال آسیب گردن را هم در نظر داشته باشید.
٧. مصدوم را هرچه سریع‌تر به یک مرکزدرمانی برسانید.
اگر ندانیم با ستون فقرات شکسته چه کنیم، ممکن است بیمارمان برای همیشه فلج شود
مراقب نخاع باشید شکستگی ستون فقرات یکی از خطرناک‌ترین انواع شکستگی‌هاست. ممکن است در اثر فشار قطعات شکسته استخوان، دررفتگی مهره‌ها یا خونریزی، به نخاع و اعصابش آسیب برسد. آسیب‌رسیدن به نخاع هم معادل است با اختلالات حسی و حرکتی و فلج شدن؛ بنابراین وقتی مصدوم از جایی سقوط کرده، بهتر است هر نوع درد یا جراحت در پشت و اطراف ستون فقرات را نشانه‌ای برای شکستگی مهره‌ها بدانیم؛ مگر این‌که خلافش ثابت شود.
تهدید‌هایی برای ستون فقراتدر این موارد همیشه احتمال بدهید که شاید به ستون فقرات آسیب رسیده باشد:
افتادن از بلندی
افتادن شدید هنگام ژیمناستیک
شیرجه‌زدن داخل استخر کم‌عمق و برخورد به کف استخر
افتادن از اسب یا موتورسیکلت
افتادن یک جسم سنگین روی کمر
زیرِ آوارماندن
آسیب‌های سر و صورت
تصادف‌های رانندگی و موتورسیکلت
نشانه‌های شکستگی ستون فقرات
اگر علایم و نشانه‌های زیر را در مصدومی دیدید، به شکستگی ستون فقرات مشکوک شوید:
١. درد شدید مهره شکسته هنگام لمس ستون مهره‌ها
٢. بی‌اختیاری ادراری و مدفوعی یا ناتوانی در دفع
٣. درد در ناحیه کمر یا گردن که البته ممکن است به دلیل درد شدیدتر قسمت‌های دیگر بدن مورد توجه نباشد
٤. مصدوم ممکن است نتواند دست‌ها یا پاهایش را حرکت دهد
٥. ممکن است وقتی چیزی با بدن مصدوم (مثلا دست‌ها یا پاها) تماس پیدا می‌کند، آن را لمس نکند
٦. وقتی مهره‌های مصدوم را با ملایمت لمس می‌کنید، ممکن است علاوه بر درد شدید، متوجه نامنظم‌بودن آن‌ها شوید
اگر احتمال می‌دهید کسی دچار شکستگی ستون فقرات شده، این اقدامات را انجام دهید
مصدوم را تکان ندهید
١. اگر مطمئن هستید که آمبولانس به موقع و زود می‌رسد، مصدوم را تکان ندهید و به او توصیه کنید که آرام باشد و حرکت نکند. سر مصدوم را با دست نگه دارید و اگر کس دیگری آن‌جا حضور دارد، از او بخواهید پاها را نگه دارد.
٢. اگر مجبورید مدت زیادی تا رسیدن کمک منتظر بمانید، این کار‌ها را انجام دهید:
درصورت شکستگی مهره‌های پشتی، شانه‌ها و باسن مصدوم را نگه دارید و با دقت، یک لباس، ملحفه، بالش نرم یا چیزی شبیه این‌ها را بین ساق پا‌های او قرار دهید. دور قوزک پاها را به شکل هشت لاتین باندپیچی کنید و یک باند پهن دور ران‌ها و زانوی مصدوم بپیچید، سپس مصدوم را به صورتی که راه تنفسش باز بماند، روی برانکاردی که سطح سفت و محکمی داشته باشد، قرار دهید و به مراکزدرمانی برسانید.
در شکستگی مهره‌های گردنی از یک تکه روزنامه (به طول ١٠سانتیمتر) و یک باند سه گوش، یک گردنبند درست کنید و دور گردن مصدوم قرار دهید تا گردن او را ثابت نگه دارد.
مواظب باشید که گره گردنبند شل باشد و راه تنفس مصدوم را نبندد. اگر ناچار شدید او را حرکت دهید، مانند حالت شکستگی مهره‌های پشتی عمل کنید.
شکستگی جمجمه می‌تواند به مغز آسیب برساندحتما بیمار را بخوابانید
شکستگی جمجمه ممکن است به بافت مغز آسیب برساند و به همین دلیل باید آن را خیلی جدی بگیریم. ممکن است قطعات شکسته استخوان جمجمه مستقیما به مغز صدمه بزند یا خونریزی داخل جمجمه در کار مغز اختلال ایجاد کند؛ بنابراین اگر به جمجمه ضربه وارد شده یا مصدوم با سر به زمین سقوط کرده، بهتر است به شکستگی جمجمه مشکوک شوید.
علایم شکستگی جمجمه
١. نشانه‌های واضح جراحت روی سر مصدوم
٢. خون یا مایع شفاف آب‌مانندی که از گوش یا بینی جاری شده باشد
٣. خون‌گرفتگی در چشم‌های مصدوم یا کبودی اطراف آن‌ها
٤. گشادشدن مردمک چشم‌های مصدوم یا متفاوت‌بودن اندازه‌های آن‌ها
٥. بی‌هوشی یا کاهش سطح هوشیاری
کمک‌های اولیه برای کسی که جمجمه‌اش شکسته است
مراقب آسیب گردن باشید
١. اگر مصدوم هوشیار است، او را در وضعیت نیمه خوابیده قرار دهید؛ به‌طوری که سر و شانه‌هایش را تکیه دهد. درصورتی که آسیب گردنی وجود دارد، از چرخاندن سر خودداری کنید.
٢. اگر از گوش بیمار مایعی ترشح می‌شود، سر را به طرف همان گوش خم کنید و روی گوش را با یک گاز استریل بپوشانید و آن را به حالت شل باندپیچی کنید.
٣. اگر مصدوم بی‌هوش است، ولی طبیعی نفس می‌کشد، او را در وضعیت بهبودی قرار دهید؛ به‌طوری که سرش به سمت قسمت آسیب‌دیده روی زمین قرار داشته باشد.
٤. هر ١٠دقیقه یک‌بار تعداد تنفس و نبض و سطح هوشیاری را بررسی کنید.
٥. اگر ضربان قلب و تنفس بیمار قطع شد، عملیات احیای قلبی-ریوی (CPR) را بلافاصله شروع کنید.
٦. مصدوم را به مراکزدرمانی منتقل کنید.
پیچ‌خوردگی
عضو صدمه‌دیده را در راحت‌ترین وضعی که مصدوم احساس می‌کند، قرار دهید. (مصدوم نباید از عضو آسیب‌دیده استفاده کند.)
اگر آسیب به دست یا پا وارد شده است، باید آن را بالاتر از سطح قلب قرار داد.
اگر پیچ‌خوردگی تازه اتفاق افتاده، از کمپرس سرد استفاده کنید تا درد و ورم کمتر شود.
قسمت آسیب‌دیده را با استفاده از باندکشی، باندپیچی کنید و تحت فشار قرار دهید.
نکته: در این‌جا هم اگر شک دارید نوع آسیب، پیچ‌خوردگی است یا شکستگی، با آن مانند شکستگی رفتار کنید.
