برنده نامرئی برق مجانی

اندیشکده اقتصاد مقاومتی نسبت به مصوبه برق رایگان دولت واکنش نشان داد و محاسبات این مصوبه را غیرکارشناسی دانست. این اندیشکده در نامه‌ای به معاون اول رئیس‌جمهور اعلام کرد تنها هفت میلیون نفر مشمول این مصوبه خواهند شد که با 30 میلیون نفر اعلامی رئیس‌جمهور تفاوت قابل توجهی دارد. براساس ارزیابی‌ها به جای مشترکان کم‌مصرف، این صاحبان خانه‌های خالی، باغ‌ویلاها و سکونتگاه‌های غیردائم هستند که از مصوبه جدید دولت منتفع می‌شوند. اندیشکده اقتصاد مقاومتی (شبکه تحلیلگران اقتصاد مقاومتی سابق) در نامه‌ای به اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور نسبت به مصوبه برق رایگان دولت واکنش نشان داد. براساس این نامه که محاسبات کارشناسی آن در سه پیوست ارائه شده، تنها هفت میلیون نفر مشمول برق رایگان می‌شوند. در این نامه بیان شده است که یک خانوار عادی با یک یخچال، یک تلویزیون و 3 لامپ کم‌مصرف در ماه بیش از 80 کیلووات ساعت الگوی مصرفی اعلام شده، مصرف دارد. اندیشکده اقتصاد مقاومتی در انتهای این نامه بیان کرده است که اصلی‌ترین چالش در تعرفه‌گذاری‌ برق (و به‌طور کلی تعرفه حامل‌های انرژی) نبود یک سازوکار پویا، دارای منطق مشخص و در عین حال ثابت در تعرفه‌گذاری است؛ بنابراین اقدام کلیدی در این زمینه، «اصلاح ساختار تعرفه‌ها» و افزایش پایه نرخ برق مشترکان پرمصرف مطابق با آن است. با این اقدام، نه‌تنها خانوارهای کم‌مصرف به‌طور قطعی از برق رایگان بهره‌مند خواهند شد، بلکه با واقعی شدن قیمت برق در پله‌های بالای مصرف، یارانه پنهان کاهش یافته و درآمد دولت از این محل افزایش خواهد یافت.

تحلیل اندیشکده

پیرو ابلاغ مصوبه‌ اخیر هیات دولت با موضوع «اعمال تخفیف 100 درصدی بر تعرفه‌ برق مشترکان کم‌مصرف خانگی» مطابق الگوی تعیین شده، اندیشکده اقتصاد مقاومتی (شبکه تحلیلگران اقتصاد مقاومتی سابق) این مصوبه را از لحاظ کارشناسی مورد بررسی قرار داده است.

اول: براساس بررسی‌های انجام شده، حتی برای اقشار بسیار ضعیف جامعه نیز، انطباق میزان مصرف با الگوهای تعیین شده امکان‌پذیر نخواهد بود. به‌عنوان مثال یک مشترک در ایام غیرگرم مناطق عادی و مناطق گرمسیر، تنها با استفاده از یک یخچال معمولی، یک تلویزیون و سه عدد لامپ کم‌مصرف، مصرفی بیش از 100کیلووات ساعت خواهد داشت که این عدد بیش از الگوی تعیین شده در این مناطق یعنی 80 کیلووات ساعت است.

دوم: به‌نظر می‌رسد برخلاف اظهارات وزیر نیرو، وزارت نیرو به اشتباه تمامی قبوض خانگی (اعم از منازل مورد استفاده و خانه‌های خالی و سکونتگاه‌های غیردائم) را برای تعیین الگوی کم‌مصرفی در نظر گرفته است که این نوع محاسبه، سبب کاهش غیرطبیعی الگو به 80کیلووات ساعت شده است. حال آنکه برای دستیابی به الگوی صحیح، ابتدا باید قبوض مربوط به خانه‌های خالی، باغ‌ویلاها و به‌طور کلی سکونتگاه‌های غیردائم شناسایی شده و از محاسبات حذف شوند، سپس الگوی کم‌مصرفی لحاظ شود.

سوم: مطابق با بررسی‌های انجام شده، محاسبات مربوط به میزان مشمولان برق رایگان یعنی 30 میلیون نفر که توسط رئیس‌جمهور مطرح شد نیز دارای اشکال است. بررسی‌ها حاکی از آن است که در خوش‌بینانه‌ترین حالت حدود 7 میلیون نفر از این طرح منتفع می‌شوند.

اشکالات «امکان مصرف»

به‌منظور ارائه تصویری روشن از «امکان مصرف» مطابق با الگوهای کم‌مصرفی تعیین شده توسط وزارت نیرو، مثال‌هایی می‌تواند راهگشا باشد. به‌عنوان مثال برای ماه‌های غیرگرم مناطق عادی و گرمسیر، اگر فرض کنیم یک مشترک تنها از یک یخچال معمولی، یک تلویزیون معمولی و تنها سه لامپ کم‌مصرف معمولی استفاده می‌کند، میزان مصرف انرژی ماهانه‌ این مشترک مطابق جدول شماره (1) خواهد بود. البته در این مثال‌ها، اغماض فراوانی صورت گرفته است؛ در واقع زندگی عادی بسیاری از مشترکان قطعا مصارف بالاتری را شامل می‌شود. علاوه بر این، اقشار کم‌درآمد جامعه عموما از تجهیزاتی استفاده می‌کنند که به دلیل قیمت نازل و فرسودگی و... مصرف بالاتری دارند. بنابراین دستیابی به این سطح از مصرف در عمل برای غالب مشترکان ممکن نخواهد بود.

پای خانه‌های خالی در میان است

با توجه به گزارش‌های وزارت نیرو، در سال 98 و در ایام غیرگرم مناطق عادی و مناطق گرمسیر، مجموعا بیش از 158 میلیون قبض در هر دوره صادر شده است. از این تعداد حدود 45 میلیون قبض (معادل 29 درصد کل قبوض صادر شده) مربوط به پله‌های مصرفی زیر 100 کیلووات ساعت (پله‌های صفر تا 50 و 51 تا 100) است. از طرفی متوسط مصرف پله صفر تا 50 در یک ماه حدود 12 کیلووات ساعت و متوسط مصرف پله 51 تا 100 در یک ماه حدود 79 کیلووات ساعت است.

با توجه به تعیین عدد 80 کیلووات ساعت به‌عنوان الگوی کم‌مصرفی برای ایام غیرگرم مناطق عادی و مناطق گرمسیر، در محاسبات این قبوض به‌عنوان شاخصی برای نحوه مصرف مشترکان عادی در نظر گرفته شده‌اند. بنابراین با توجه به اینکه متوسط مصرف 12 کیلووات ساعت در ماه برای یک منزل مسکونی به منزله‌ خالی بودن آن است و نزدیک به 16 درصد از قبوض چنین وضعیتی دارند، می‌توان دریافت که خانه‌های خالی و سکونتگاه‌های غیردائم در محاسبات لحاظ شده‌اند.

منطق اشتباه محاسبه

با توجه به محاسبات وزارت نیرو، بیش از 8میلیون و 400 هزار مشترک در زمره مشترکان کم‌مصرف قرار دارند. بنابراین با ضرب این عدد در مقدار استاندارد بُعد خانوار یعنی 5/ 3 نتیجه‌ گرفته شده است که هزینه‌ برق برای نزدیک به 30 میلیون ایرانی رایگان خواهد شد. این در حالی است که براساس آمار وزارت نیرو تا پایان خردادماه سال‌جاری، بیش از 29 میلیون مشترک خانگی وجود دارد. اگر این عدد را در بُعد خانوار ضرب کنیم، باید این نتیجه حاصل شود که جمعیت کشور 101 میلیون نفر است که صحیح نیست. علت این مساله آن است که تعدادی از اشتراک‌ها مربوط به خانه‌های خالی یا سکونتگاه‌های غیردائم بوده (بیش از 4 میلیون اشتراک خانگی) و بنابراین این منطق محاسبه بدون حذف این مشترکان از محاسبات، دارای اشکال اساسی است.

با توجه به پیوست 2 از میان 8 میلیون و 400 هزار انشعاب با مصرف کمتر از الگوهای تعیین شده، بیش از 4 میلیون و 600 مشترک (16 درصد از کل قبوض صادره) متوسط مصرف 12 کیلووات ساعت دارند که به معنی منزل مسکونی خالی از سکنه است. درخصوص 3 میلیون و 800 هزار انشعاب باقی مانده که متوسط مصرف 79 کیلووات ساعت دارند نیز با توجه به پیوست 1 و 2 بخشی قابل توجهی از آنها مربوط به باغ‌ویلاها و سکونتگاه‌های غیردائم است.

بنابراین در بهترین حالت، اگر فرض کنیم نیمی از این تعداد مربوط به سکونتگاه‌های غیردائم است، تنها یک میلیون 900 هزار مشترک باقی می‌ماند که احتمالا از طرح مذکور منتفع خواهند شد (با توجه به پیوست یک این مشترکان از حداقلی‌ترین تجهیزات زندگی بی‌بهره هستند). با ضرب این عدد در بُعد خانوار (5/ 3) این نتیجه حاصل می‌شود که طرح دولت در خوش‌بینانه‌ترین حالت تنها برق حدود 7 میلیون نفر را رایگان خواهد کرد.

نتیجه‌گیری این گزارش نشان می‌دهد اصلی‌ترین چالش در تعرفه‌گذاری‌ برق (و به‌طور کلی تعرفه حامل‌های انرژی) نبود یک سازو کار پویا، دارای منطق مشخص و در عین حال ثابت در تعرفه‌گذاری است. بنابراین اقدام کلیدی در این زمینه، «اصلاح ساختار تعرفه‌ها» و افزایش پایه نرخ برق مشترکان پرمصرف مطابق با آن است. با این اقدام، نه‌تنها خانوارهای کم‌مصرف به‌طور قطعی از برق رایگان بهره‌مند خواهند شد، بلکه با واقعی شدن قیمت برق در پله‌های بالای مصرف، یارانه پنهان کاهش یافته و درآمد دولت از این محل افزایش خواهد یافت. اندیشکده اقتصاد مقاومتی آماده است در این زمینه، الگوی پیشنهادی خود که پیش از این در اختیار مقامات دولتی قرار گرفته بود را مجددا ارائه کند.