اصل مهم «جنبش نرم افزاری» و ضرورت ایجاد یک حرکت برنامه ریزی شده و منظم به سوی «تولید علم» و تلاش در جهت ایجاد و تقویت بسترهای لازم برای نظریه پردازی در حوزه علوم دینی در چند سال گذشته با نامه عده ای از پژوهشگران علوم دینی به مقام معظم رهبری مطرح گردید. پاسخ موافق ایشان به نامه که در ضمن آن به ابعاد مختلف این جنبش اشاره و توجه داده شده بود، موجب شد تا توجه مجدد به رسالت حوزه علمیه و مسئولیت های خطیر کارگزاران آن معطوف گردد. بی تردید رسالتی که بر عهده سیاست گذاران برنامه ریز و کارگزاران در حوزه علمیه گذاشته شده بسیار حایز اهمیت است و سرنوشت آینده نظام اسلامی متکی بر مکتب شیعی و بقا و بالندگی این مکتب در گرو عملکرد درست این مجموعه است؛ چرا که ارائه ساختاری دقیق و قابل دفاع از نظام فکری شیعه ـ در قبال نظام های فکری منسجم و منظمی که امروز داعیه داران تأمین سعادت بشر هستند ـ و توجه به ضرورت انطباق این نظام با نیازهای امروز بشر در ابعاد مختلف فردی و اجتماعی و اثبات قابلیت تام و تمام آن برای رقابت با مکاتب و ایده های رقیب، می تواند بر بالندگی شکوه و عظمت این مکتب افزوده و رمز ماندگاری آن را بگشاید.
شالوده این رمز گشایی و راهنمایی باید در حوزه های علمیه پی افکنده شود. روشن است، بیان مکرر مطالبی از این قبیل که اسلام از هر جهت دین کاملی است، در منابع دینی ما تمام علوم مورد نیاز بشر نهفته است و تعلیق رفع و دفع نیازهای فکری و معیشتی، فردی و اجتماعی، اقتصادی و سیاسی به زمان استخراج راهبردها و راهکارهای آنها از منابع دینی ـ در عین درست بون اصل سخن ـ نمی تواند در حل مشکل چندان مؤثر باشد. این امر شبیه به این است که گفته شود فلان کشور سرشار از منابع غنی زیر زمینی است و انواع مواد معدنی ارزنده و گران بها در دل آن نهفته است. از این رو شایسته است سیاست های آموزشی، پژوهشی و مدیریتی حوزه علمیه و ساختار و برنامه های در دست اجرا، از توانمندی کافی و لازم برای تربیت نیروی انسانی کارآمد برای انطباق متون دینی و آموزه های آن با شرایط امروزین زندگی بشر ـ در عین پایبندی به اصالت و استناد دینی و فقه جواهری ـ برخوردار باشد. همچنین بایستی مجموعه آموزش های حوزه در مقاطع مختلف تحصیلی و دوره های تخصصی و حتی دروس خارج فقه و اصول به گونه ای برنامه ریزی شود که در نهایت دانش پژوهان حوزوی را به سر منزل مقصود برساند و محصلان علوم دینی را به پژوهشگرانی با نشاط؛ مساله یاب و آشنا با نیازها و مقتضیات زمان تبدیل کند؛ پژوهشگرانی که بتوانند با درک ضرورت های عصر حاضر که در آن اطلاع رسانی و تولید علم با رشد فزاینده ای مواجه و با سرعت و وسعت حیرت افزایی در حال نشر و گسترش است به شبهات مطرح در حوزه دین پاسخ های درخور و شایسته دهند.
سیستم برنامه های حوزه باید از آموزش محوری به سوی پژوهش محوری رفته و قادر باشد اندیشمندانی را در دل حوزه پرورش دهد که بتواند زیر ساخت های اندیشه ای نظام اسلامی را در ابعاد گوناگون تبیین نموده و پرچم علم دینی را برافرازند و چراغ معرفت مبتنی بر مکتب شیعه را برافروزند.
البته در سال های اخیر تلاش هایی در حوزه علمیه به منظور نظام مند کردن فرآیند آموزش و پژوهش، رفع کاستی ها و نهادینه سازی فعالیت علمی آموزشی به عمل آمده است. مسئولان امر کوشیده اند تا برای رشد شاخص های علمی و انسجام بخشی به برنامه های جذب و آموزش و ایجاد بسترهای مطالعات تخصصی اقداماتی به انجام رسانند. این اقدامات اگر به خودی خود مورد توجه قرار گیرد، در مقایسه با وضعیت پیشین دارای پیشرفت های قابل توجهی بوده است اما به نظر می رسد راه ناپیموده زیادی تا رسیدن به وضعیت مطلوب وجود دارد و حوزه علمیه باید تلاش کند تا از طریق آسیب شناسی وضعیت موجود، ریشه یابی مشکلات و موانع فرا روی ترسیم چشم انداز و اهداف کلی واقع نگر و سازمند با نیازهای روز جامعه اسلامی و اقتضائات جهانی طراحی برنامه ای منسجم، منظم و زمان مند و متکی بر نظرات کارشناسان و صاحب نظران، تقویت توان مندی بدنه مدیریتی و بهره گیری از فناوری آموزش و پرورش از فرصت های آتی بیشترین بهره را نصیب خود سازد. شاید بتوان گفت که قبل از پرداختن به تولید نرم افزار باید به سخت افزارها توجه کافی نمود. اصلاح ساختارها، ایجاد نهادهای علمی، جهت دهی امکانات و ایجاد فرهنگ تولید علم را به جای بسط و ترویج و تبلیغ می توان در این زمینه مد نظر قرار داد.
در این راستا توجه به رهنمودهای مقام معظم رهبری که در فرصت های مقتضی درباره ارتقای وضعیت علمی و آموزشی حوزه های علمیه، به خصوص در متن پاسخ ایشان به عده ای از پژوهشگران علوم دینی آمده است، می تواند راهگشای خوبی برای ترسیم چشم اندازهای آتی حوزه باشد. مواردی مانند: تلاش دراز مدت و به دور از یأس و شتاب زدگی برای رسیدن به شکوفایی و خلاقیت، پی جویی راه ترقی در نظام اجتهادی و تولید فکر علمی و دینی، دستیابی به شجاعت نظریه پردازی و مناظره ضمن وفاداری به اصول اخلاق و منطق، در کنار هم قرار گرفتن آزادی و اخلاق، تضارب آراء و عقول برای رسیدن به ارتقای فرهنگی، ایجاد فضای سالم انتقادی، آزادی بیان و گفتگوی علمی، بهره گیری از هدایت علما و صاحب نظران، تولید علم برای پاسخ گویی به نیازها و سئوالات و شبهات، بستر سازی، برنامه ریزی و تلاش برای بهره برداری کامل از توانایی های موجود، تعیین راهبرد و هدف گذاری و بستر سازی و برنامه ریزی برای ایجاد امکان ادای وظیفه اساسی و مهم حوزه های علمیه.
با نگاهی به پیشینه مطالبات ایشان از حوزه های علمیه که در سخنرانی ها و پیام هایی که به مناسبت های مختلف مطرح گردیده است به نظر می رسد اموری مانند موارد فوق همواره از دغدغه های ایشان برای داشتن حوزه علمیه توانمند، بالنده، مولد علم، دانشمند پرور و پاسخگو به نیازها و پرسش های مطرح در حوزه های مختلف علوم دینی بوده است. در چنین وضعیتی است که حوزه می تواند همگام با بزرگترین مراکز علمی ـ آموزشی و پژوهشی مطرح در جهان قدم بردارد و پشتوانه سدید و استوار اندیشه دینی و مرجع مراجعات اندیشمندان و مشتاقان علم و دین و مورد توجه محافل علمی دنیا قرار گیرد.
این امر، رسالت افزون تری را متوجه سیاست گذاران و برنامه ریزان و کارگزاران امور حوزه می نماید تا با درایت و سعه صدر و بهره گرفتن از عقل جمعی و جهت دهی امکانات تدابیر لازم را در جهت رسیدن به وضعیت مطلوب بیندیشند و با عطف نظر به رهنمودهای رهبر معظم انقلاب و دیگر مراجع معظم تقلید قدم شایسته تری در این زمینه بردارند.
