آیا واقعا در زهره زندگی جریان دارد؟

این ایده که جاندارانی در بین ابر‌های سیاره زهره شناورند قطعا ایده خارق‌العاده‌ای است. اما در پی کشف گازی غیرمنتظره در جو این سیاره، دانشمندان دارند دقیقا همین ایده را بررسی می‌کنند. نام این گاز فسفین است - مولکولی که از یک اتم فسفر و سه اتم هیدروژن تشکیل شده است.

در زمین، این گاز با حیات ارتباط دارد و نتیجه فعالیت میکروب‌هایی است که یا در شکم جانورانی نظیر پنگوئن‌ها زندگی می‌کنند یا در محیط‌های کم‌اکسیژنی مثل مرداب‌ها.این گاز قطعا تولید صنعتی هم دارد، اما روی زهره هیچ کارخانه‌ای نیست؛ و قطعا پنگوئنی هم آنجا زندگی نمی‌کند. با این اوصاف، دلیل وجود این گاز، 50 کیلومتر بالاتر از سطح این سیاره، چیست؟

پروفسور جین گریوز، استاد دانشگاه کاردیف در بریتانیا، و همکارانش همین پرسش را مطرح کرده‌اند. آن‌ها با انتشار مقاله‌ای نه تنها جزئیات مشاهدات خود از وجود فسفین در زهره را تشریح کرده‌اند، بلکه نتایج تحقیقاتی را هم که به منظور اثبات منشاء طبیعی و غیربیولوژیک این مولکول انجام داده‌اند در اختیار دیگران گذاشته‌اند.

اما همان‌طور که آن‌ها گفته‌اند، هنوز هیچ توضیحی برای این کشف در چنته ندارند. اگر چیز‌هایی را که درباره زهره و شرایط موجود در آن می‌دانیم در نظر بگیریم، هنوز کسی نتوانسته است منشاء غیرزنده‌ای برای وجود فسفین تشریح کند، آن هم در چنین حجمی. برای همین نمی‌توان وجود یک منشاء زنده را نادیده گرفت.

پروفسور گریوز می‌گوید "زندگی کاری من همواره سرشار از علاقه به یافتن زندگی در جایی دیگر از جهان بوده است، برای همین حتی وجود چنین احتمالی برایم بسیار جذاب است. با این حال ما واقعا داریم دیگران را تشویق می‌کنیم که به ما بگویند چه چیز را شاید از قلم انداخته باشیم. دسترسی به مقاله و داده‌های ما آزاد است؛ علم این شکلی کار می‌کند. "

دقیقا چه چیزی کشف شده است؟

 

تیم پروفسور گریوز ابتدا با استفاده از تلسکوپ جیمز کلارک مکسول در هاوایی وجود فسفین در زهره را تشخیص داد و سپس یافته‌های خود را با استفاده از آرایه میلی‌متری بزرگ آتاکاما در شیلی تایید کرد.

فسفین "خط طیف نوری" معینی دارد و خود را در این تلسکوپ‌های رادیویی در طول موج حدود 1 میلی‌متر نشان می‌دهد. این گاز در عرض‌های جغرافیایی میانی این سیاره و در ارتفاع حدودا 50 تا 60 کیلومتری دیده می‌شود. غلظت آن البته کم است - 10 تا 20 مولکول از هر یک میلیارد مولکول موجود در جو -، اما این مقدار در این مورد خاص زیاد محسوب می‌شود.

اما دلیل جذابیت این کشف چیست؟
وقتی از حیات در دیگر نقاط منظومه شمسی صحبت می‌شود، نام زهره خیلی به گوش نمی‌رسد. این سیاره در مقایسه با زمین مثل جهنم است. 96 درصد جو زهره از کربن دی‌اکسید تشکیل شده است و شرایط گلخانه‌ای شدیدی بر آن حاکم است. دمای سطح این سیاره مثل تنور نانوایی است - بیش از 400 درجه سانتی‌گراد.

کاوشگر‌هایی که روی این سیاره فرود آمده‌اند بیش از چند دقیقه دوام نیاورده‌اند. اما کافی است 50 کیلومتر بالا بروید تا با هوای "بهاری" روبه‌رو شوید. برای همین اگر زهره واقعا میزبان حیات باشد، دقیقا در همین نقطه می‌توانیم انتظار کشف آن را داشته باشیم.

چرا باید با شک و تردید به این ایده نگاه کرد؟
به خاطر وجود ابر‌های ضخیمی که عمدتا (95-75 درصد) از اسید سولفوریک تشکیل شده‌اند که برای ساختار سلولی جانداران زمینی کشنده است.

دکتر ویلیام بینز، عضو موسسه فناوری ماساچوست در آمریکا، کارشناس بیوشیمی این تیم است. او آمیزه‌های مختلفی از ترکیبات احتمالی موجود در زهره را بررسی کرده است؛ او احتمال نقش داشتن آتشفشان‌ها، آذرخش و حتی شهاب‌سنگ‌ها در تولید فسفین را آزموده است - و می‌گوید که هیچ کدام از این واکنش‌ها به اندازه لازم برای تولید این حجم از فسفین قوی نیستند.

دکتر بینز معتقد است که میکروب‌های هوابرد ساکن زهره باید راهی برای زنده ماندن در این محیط اسیدی داشته باشند - یا از فرایند‌های ناشناخته و کاملا متفاوت بیوشیمی استفاده کنند و یا نوعی زره درآورده باشند.

او گفت که "بر اساس قواعد کلی، یک جاندار آب‌دوست می‌تواند خود را در نوعی از پوسته محافظ مخفی کند و به زندگی خود داخل قطرات اسید سولفوریک ادامه دهد. یعنی باکتری‌هایی که خود را با چیزی سختتر از تفلون احاطه کرده‌اند و همه راه‌های ارتباطی را بسته‌اند. اما در چین حالتی چطور تغذیه می‌کنند؟ انتقال گاز چطور ممکن است؟ این یک تناقض واقعی است. "

واکنش‌ها چه بوده است؟

 

محتاط و کنجکاو. این تیم تاکید دارد که مدعی نیست در زهره موجود زنده یافته است، تنها این که این ایده باید بیشتر توسط دانشمندان بررسی شود، همان‌طور که باید دیگر مسیر‌های نایده‌گرفته‌شده تولید فسفین توسط عوامل زمین‌شناسانه یا غیرزنده را بررسی کرد.

دکتر کالین ویلسون، استاد دانشگاه آکسفورد، بین سال‌های 2006 و 2014 روی کاوشگر زهره آژانس فضایی اروپا کار کرده بود و حالا نیز یکی از عوامل اصلی ایده‌پردازی برای یک ماموریت جدید است. او می‌گوید که مشاهدات پروفسور گریوز قطعا به موج پژوهشی جدیدی درباره زهره منجر خواهد شد.

 

او گفت: "واقعا هیجان‌آور است و به کشفیات جدیدی منتهی خواهد شد - حتی اگر معلوم شود که تشخیص اولیه فسفین ناشی از اشتباه در طیف‌بینی بوده است، هر چند که به نظرم چنین نیست.

 

به نظرم وجود حیات در ابر‌های زهره در حال حاضر چنان کم‌احتمال است که ما مسیر‌های شیمیایی دیگری برای تولید فسفین در جو پیدا خواهیم کرد -، اما در جریان این پژوهش قطعا چیز‌های جذاب زیادی هم درباره زهره کشف می‌کنیم. "

پروفسور لوئیس دارتنل، استاد دانشگاه وستمینستر، نیز به همین اندازه محتاط است. او یک اخترزیست‌شناس است، کسی که خارج از زمین دنبال حیات می‌گردد. او فکر می‌کند که احتمال یافتن حیات در مریخ یا قمر‌های مشتری و زحل به مراتب بیشتر است.

به گفته او "اگر حیات بتواند در سطوح فوقانی ابر‌های زهره ادامه پیدا کند، بسیار روشنگر است، چرا که به این معنی خواهد بود که شاید حیات در کل کهکشان ما چیز بسیار معمولی باشد. شاید حیات دیگر صرفا محتاج سیاره‌هایی شبیه زمین نباشد و بتواند در سیاره‌های داغ و جهنمی دیگری مثل زهره نیز در کهکشان راه شیری ریشه بدواند.

چطور می‌توان به این پرسش پاسخ داد؟
با فرستادن کاوشگری که مشخصا جو زهره را بررسی کند.

 

ناسا اخیرا از دانشمندان خواست که طرح اولیه‌ای برای ماموریتی احتمالی در دهه 2030 ارائه کنند. این ماموریت یکی از ماموریت‌های اصلی ناسا خواهد بود و توانایی و البته هزینه زیادی خواهد داشت. موضوع این طرح یک هواربات، یا همان بالن آزمایشگاهی، بود که در ابر‌های زهره حرکت می‌کند.

پروفسور سارا سیگر، استاد موسسه فناوری ماساچوست و عضو این تیم، می‌گوید "شوروی در سال 1985 با بالن وگا کار مشابهی کرد. این بالن با تفلون پوشیده شده بود تا اسید سولفوریک نتواند به آن صدمه بزند و دو سه روزی در جو زهره حرکت کرد و چیز‌های مختلفی را اندازه گرفت.

 

ما قطعا می‌توانیم در محل دست به چنین اندازه‌گیری‌هایی بزنیم. می‌توانیم قطرات را تغلیظ کنیم و خصوصیاتشان را بسنجیم. حتی می‌توانیم یک میکروسکوپ هم با خودمان ببریم و مستقیما دنبال حیات بگردیم. "