جابه‌جایی جغرافیای نوآوری جهان

شاخص نوآوری جهانی (GII)، هر سال اقتصادهای جهان را رتبه‌بندی می‌کند. این شاخص متشکل از 7 رکن و 21 بخش و 80 زیربخش بوده که به دو گروه ورودی و خروجی تقسیم می‌شوند و هدف آن دست یافتن به جنبه‌های چندبعدی نوآوری است. در شاخص نوآوری جهانی 2020، تعداد 131 اقتصاد مورد بررسی قرار گرفته که امتیاز هر کشور از صفر تا 100 متغیر است. امتیاز 100 نشان از بهترین عملکرد و امتیاز صفر نشان از ضعیف‌ترین عملکرد دارد. ارکان ورودی (درون‌داد) شاخص نوآوری جهانی شامل «نهادها»، «تحقیق و سرمایه انسانی»، «زیرساخت‌ها»، «پیچیدگی بازار» و «پیچیدگی کسب‌وکار» است و ارکان خروجی (برون‌داد) شاخص نوآوری جهانی را «دانش و فناوری» و «خلاقیت» تشکیل می‌دهد.

سه اقتصاد برتر به تفکیک منطقه

طبق ارزیابی‌ها، در آمریکای شمالی، ایالات‌متحده آمریکا بهترین عملکرد را در شاخص نوآوری 2020 داشته است. در آمریکای لاتین؛ «شیلی»، در اروپا؛ «سوئیس»، در شرق و جنوب شرقی آسیا و اقیانوسیه؛ «سنگاپور»، در جنوب صحرای آفریقا؛ «آفریقای جنوبی و موریس» و در مرکز و جنوب آسیا نیز «هند» بیشترین امتیاز را در این شاخص به دست آورده است.

در میان کشورهای با درآمد بالا «سوئیس» بهترین عملکرد را در شاخص نوآوری 2020 داشته است. در میان کشورهای با درآمد بالاتر از متوسط «چین»، در کشورهای با درآمد پایین‌تر از متوسط «ویتنام» و در کشورهای با درآمد پایین نیز «تانزانیا» بالاترین امتیاز را کسب کرده است.

اما بخش‌های با بیشترین هزینه تحقیق و توسعه نیز معرفی شده‌اند. طبق ارزیابی‌ها، توزیع کل هزینه تحقیق و توسعه جهان به تفکیک، در 21 گروه اقتصادی مورد بررسی قرار گرفته است. «سخت‌افزار و تجهیزات الکترونیکی ICT»، «داروسازی و بیوتکنولوژی» و «خودرو» بیشترین سهم‌ها را به خود اختصاص داده‌اند که به ترتیب 5/ 23 درصد، 5/ 18 درصد و 6/ 15 درصد بوده است.

وضعیت ایران در شاخص نوآوری

در سال 2020، ایران در شاخص نوآوری جهانی رتبه 67 را کسب کرده که نسبت به سال 2019، 6 پله تضعیف را تجربه کرده است. امتیاز ایران در شاخص نوآوری جهانی 2020؛ 89/ 30، در شاخص نوآوری جهانی 2019؛ 43/ 34 و در شاخص نوآوری جهانی 2018؛ 44/ 34 بوده است. به‌طور کلی ایران در ارکان خروجی نوآوری، عملکرد بهتری نسبت به ارکان ورودی نوآوری داشته است. در سال 2020، در مجموع ورودی‌های نوآوری ایران، رتبه 90 و در خروجی‌های نوآوری، رتبه 50 را کسب کرده است. این در حالی است که در سال 2019، رتبه ایران در این دو رکن به ترتیب 86 و 47 بود.

در میان 37 اقتصاد با درآمد بالاتر از متوسط، ایران نوزدهمین جایگاه را به خود اختصاص داده و در میان 10 اقتصاد در جنوب و مرکز آسیا، رتبه دوم را کسب کرده است.

امتیاز ایران در 7 رکن

شاخص نوآوری جهانی ایران در چهار رکن «تحقیق و سرمایه انسانی»، «زیرساخت»، «خروجی دانش و فناوری» و «خروجی خلاقانه» امتیاز بالاتری از میانگین کشورهای با درآمد بالاتر از متوسط داشته است. این در حالی است که در سه رکن «نهادها»، «خروجی دانش و فناوری» و «خروجی خلاقانه» امتیاز کمتری را کسب کرده است.

در میان هفت رکن اصلی شاخص نوآوری جهانی در سال 2020، ایران در رکن «تحقیق و سرمایه انسانی» بهترین رتبه (46) را کسب کرده است. پس از آن در دو رکن «خروجی خلاقانه» و «خروجی دانش و فناوری» به ترتیب رتبه‌های 48 و 59 را به دست آورده است. نامناسب‌ترین جایگاه ایران مربوط به رکن «نهادها» بوده که رتبه 120 را کسب کرده است.

به لحاظ امتیاز، ایران در هر هفت رکن شاخص نوآوری در سال 2020 نسبت به 2019 با کاهش امتیاز همراه بوده است. بیشترین افت امتیاز ایران مربوط به رکن پیچیدگی کسب‌وکار بوده است.

نقاط قوت و ضعف ایران

ایران در اجزای پنج رکن «تحقیق و سرمایه انسانی»، «پیچیدگی بازار»، «خروجی دانش و فناوری»، «زیرساخت» و «خروجی‌های خلاقانه» نسبتا عملکرد قوی‌تری داشته است. این در حالی است که در برخی از اجزای 6 رکن نسبتا عملکرد ضعیف‌تری داشته است. نهادها (120)، پیچیدگی کسب‌وکار (112)، تحقیق و سرمایه انسانی (46)، خروجی‌های خلاقانه (48)، پیچیدگی بازار (108) و خروجی‌های دانش و فناوری (59) در شاخص نوآوری 2020 از خود عملکرد ضعیفی به جا گذاشته‌اند.

نکات کلیدی

بحران کووید-19 بر نوآوری اثرگذار خواهد بود. با این حال از آنجا که نوآوری برای استراتژی شرکتی و استراتژی‌های رشد اقتصادی ملی یک عامل کلیدی است، این امید وجود دارد که نوآوری به اندازه میزانی که اقتصاد سقوط کرده، افت نداشته باشد.

منابع مالی نوآوری در بحران فعلی کاهش می‌یابد؛ با این حال امیدهایی وجود دارد که سرمایه‌گذاری خطرپذیر در برخی کشورها، از جمله سنگاپور، چین، لوکزامبورگ، آمریکا، هند و انگلستان با سرعت بیشتری بهبود یابد.

چشم‌انداز جغرافیایی نوآوری جهان در حال جابه‌جایی است؛ به‌طوری که چین، ویتنام، هند و فیلیپین به‌طور پیوسته در حال رشد هستند.

اقتصادهای در حال توسعه نیز در میان کشورهای برتر در ارکان نوآوری حضور داشته‌اند. به‌عنوان مثال در جنوب شرقی آسیا، تایلند رتبه نخست جهان در تحقیق و توسعه را داشته و مالزی رتبه نخست خالص صادرات محصولات با تکنولوژی بالا را به خود اختصاص داده است.

شکاف منطقه‌ای همچنان وجود دارد؛ با این حال برخی اقتصادها از ظرفیت نوآوری بالایی برخوردارند. منطقه آمریکای لاتین و کارائیب بیشترین عدم تعادل را تجربه می‌کند.

نوآوری در حوزه خوشه‌های علم و نوآوری در اقتصادهای با درآمد بالا، به علاوه چین متمرکز است. تعداد 100 خوشه فناوری نخست در 26 کشور قرار دارد که تنها 6 مورد از آنها برزیل، چین، هند، ایران، ترکیه و روسیه در گروه کشورهای با درآمد متوسط قرار داشته و مابقی متعلق به اقتصادهای با درآمد بالاست.