نیترات آمونیوم؛ کود شیمیایی پرمصرف، عامل انفجارهای مرگبار

نیترات آمونیوم با فرمول شیمیایی NH₄NO₃ به شکل تکه‌های کوچک متخلخل تولید می‌شود و یکی از رایج‌ترین کود‌های شیمیایی جهان است. نیترات آمونیوم در مواد منفجره حفر معدن هم کاربرد زیادی دارد که آن را با مازوت مخلوط می‌کنند و با یک چاشنی منفجر می‌کنند.

 

برای آن که نیترات آمونیوم صنعتی فاجعه بیافریند، عوامل زیادی لازم است، که به نظر می‌رسد در بیروت همین اتفاق افتاده باشد.

نیترات آمونیوم به خودی خود نمی‌سوزد، بلکه به عنوان منبعی از اکسیژن عمل می‌کند که می‌تواند احتراق مواد دیگر را سرعت ببخشد. برای این که احتراق صورت بگیرد، حضور اکسیژن لازم است. تکه‌های نیترات آمونیوم، منبع بسیار فشرده‌تری از اکسیژن به وجود می‌آورند تا هوای اطراف ما. به همین دلیل است که در مواد منفجره حفر معدن، آن را با سوخت مخلوط می‌کنند.

 

اما اگر دما به اندازه کافی بالا باشد، نیترات آمونیوم می‌تواند به خودی خود و به سرعت تجزیه شود. این فرآیند، گاز‌هایی از جمله اکسید‌های نیتروژن و بخار آب تولید می‌کند. این رها شدن سریع گاز است که باعث انفجار می‌شود.

تجزیه نیترات آمونیوم ممکن است زمانی روی دهد که در محل انبار شدن آن انفجاری اتفاق بیفتد و آتش‌سوزی شدیدی به وجود آید. این اتفاقی بود که در انفجار سال 2015 تیانجین در شرق چین رخ داد. در آن حادثه، نیترات آمونیوم در کنار مواد شیمیایی قابل اشتعال در کارخانه‌ای انبار شده بود.

اگرچه هنوز روشن نیست و به طور رسمی اعلام نشده که علت انفجار بیروت چه بوده، اما گزارش شده است که در بیروت 2700 تن نیترات آمونیوم به مدت شش سال بدون اقدامات ایمنی مناسب انبار شده بود. این حتما به شرایطی که در مکان‌های صنعتی ایجاد آتش‌سوزی و انفجار می‌کنند کمک کرده‌است.

 

 

شاید فاجعه‌بارترین انفجار عمدی که با نیترات آمونیوم رخ داده، انفجار خودرویی بمب‌گذاری شده در بیرون یک ساختمان دولتی در شهر اوکلاهما سیتی آمریکا بود. این واقعه پیش از حملات 11 سپتامبر 2001 مرگبارترین حمله تروریستی در خاک آمریکا بود. در این بمب‌گذاری، تیموتی مک‌وی، بازنشسته ارتش آمریکا، که اندکی پیش از محل گریخته بود، چاشنی انفجار کامیونی پر از کود شیمیایی و سوخت را کشید.

 

آتش گرفتن سوخت و نیترات آمونیم باعث انفجاری عظیم شده بود که هر 9 طبقه ساختمان را متلاشی کرد. انفجار چنان نیرومند بود که ضلع شمالی ساختمان را کاملا ویران کرد. کف طبقات ساختمان به توده در هم پیچیده‌ای از بتن بدل شد.

 

خودرو‌های پارک شده در آن نزدیکی آتش گرفته بودند و دودی سیاه به آسمان شهر می‌فرستادند. در این حادثه 168 نفر کشته و بیش از 680 نفر زخمی شدند. به گفته امدادگران، بوی تند نیترات ساعت‌ها در هوا بود.

نیترات آمونیوم از مظنونان اصلی انفجار‌های دیگری نیز هست، از جمله در بمب‌گذاری‌های شهر مدیسون، در ایالت ویسکانسن آمریکا در سال 1970، بمب‌گذاری‌های سال 2011 دهلی، بمب‌گذاری سال 2011 در اسلو، و انفجار‌های سال 2013 حیدرآباد در هند. در سال 2009، فرمانداری منطقه مرزی شمال غرب پاکستان، استفاده از کود شیمیایی نیترات آمونیوم را ممنوع کرد.