دهم شهریور 1345 بود که روزنامه اطلاعات در صفحه نخست خود آگهی مربوط به یک مسابقه را منتشر کرد: «مسابقه طرح ساختمان شهیاد» که بعد‌ها برج آزادی نام گرفت.
طراحی یادمانی را بین معماران ایرانی به مسابقه گذاشته و علاقه‌مندان تا دهم آبان ماه 1345 فرصت دارند طرح‌های خود را به دفتر مرکزی جشن‌ها تحویل دهند؛ در بند سوم این آگهی آمده: «بنا باید به تناسب میدان طرح گردد، ولی حداکثر ارتفاع ساختمان (از نظر مجاورت فرودگاه) از چهل و پنج متر نباید تجاوز کند.»
سال‌ها پیش از برگزاری این مسابقه، قرار بود میدانی وسیع در بلوار آیزنهاور-که به فرودگاه مهرآباد منتهی می‌شد- ساخته و بنایی یادمانی به مناسبت جشن‌های 2500 ساله نیز در آن احداث شود.
از آنجا که واژه «دروازه تمدن بزرگ» در دهه چهل و با درآمد هنگفتی که از فروش نفت نصیب اقتصاد ایران شد، تبدیل به یکی از واژه‌های محبوب محمدرضا شاه شده بود، در ابتدا ایده‌ای مطرح شد مبنی بر اینکه این دروازه تمدن در شهر عینیت پیدا کند و نمادی شبیه به این تعبیر جاه‌طلبانه در پایتخت ساخته شود.
مهندس امیر نصرت منقح و یوسف شریعت‌زاده و همکارانشان که آن روز‌ها به‌عنوان تیمی از معماران زبده ایران شناخته می‌شدند، بنایی نمادین شبیه به طاق نصرت‌های ایرانی را طراحی کردند، اما طرح مورد قبول قرار نگرفت؛ در نهایت تصمیم بر این شد که با برگزاری مسابقه و فراخوان عمومی از معماران دعوت شود تا طرح‌های خود را ارائه کنند.
آبان ماه همان سال، دفتر جشن‌ها با جوانی بیست و چهار ساله تماس گرفت و به او اعلام شد طرحی که برای شرکت در مسابقه ارائه کرده است «نزدیکترین طرح به خواسته هیأت داوران» بوده و پذیرفته شده است. حسین امانت شاگرد هوشنگ سیحون بود و آشنایی خوبی با تاریخ و معماری ایرانی داشت. امانت این بنا را با الهام از المان‌های معماری ایرانی از دوره ساسانی تا دوران اسلامی طراحی کرد.
او درباره طراحی این بنای یادمانی می‌گوید: «برج طوری طراحی شده که معطوف به حقیقت، جوهره و عمق فرهنگ ایران است.
یعنی با توجه به آنچه در طول تاریخ بر ایران رفته و عظمتی که در تاریخ این کشور است، ساخته شده» امانت که به تازگی از دانشکده معماری دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شده بود، در نخستین تجربه جدی خود، بنایی را طراحی کرد که در مقاطع مختلف تاریخ به‌عنوان نمادی در میان خیل عظیم جمعیت خودنمایی کرد.
به تعبیر حسین امانت: «این بنا مثل یک پدر مردم را در آغوش گرم خود گرفته، پدری که از 2 - 3 هزار سال قبل آنجا بوده.» امانت پروژه ساخت برج را در سال 1346 با کمک دوستانش منوچهر ایرانپور، سعید خرمیان و روح‌الله نیک خصال آغاز کرد.
بنایی که قوس میانی آن ملهم از طاق کسری ساسانی و کاشیکاری و مقرنس آن تداعی کننده معماری بناهای اسلامی است. فضای سبز اطراف بنا با الهام از باغ‌های ایرانی طراحی شده و قرار بود پیاده راهی باشد برای تفرج پایتخت نشینان.
منبع: روزنامه ایران
