بیائید کلسترول را بیشتر بشناسیم

دکتر سیدمرتضی صفوی؛ متخصص تغذیه

کلسترول در بدن
- کلسترول یک ملکول لازم و ضروری برای بدن است. در بسیاری از اعمال بیولوژیکی مهم بدن شرکت دارد.
- دارای نقش غیرقابل جبران در غشاء پلاسمیک است که نزدیک به نیمی از ترکیبات آن را لیپیدها تشکیل می‌دهند و در غلاف‌های میلین می‌باشند.
- مولکولی فشرده و سخت به نظر می‌آید که می‌تواند به درون مولکول فسفولپیدها و گلیکولپیدها داخل گردد.
- کلسترول موجب افزایش ویسکوزیته غشاها و پیوند مکانیکی آنها می‌شود.

نقش‌های کلسترول
کلسترول در تمام سلول‌های حیوانات وجود دارد. نقش آن در موجود زنده و بدن حیوانات حائز اهمیت فراوان می‌باشد.

کلسترول دارای 3 منبع اصلی است:
- کلسترول مواد غذائی
- کلسترول سلولی (حاصل از سنتز داخلی و با کمک استات و تحت تاثیر آنزیم‌های سلولی)
- کلسترول بازیافت مجدد (از سیکل آنتروهپاتیک یا داخل کبدی)

منابع اصلی کلسترول
کلسترول یک ماده‌ی چربی در بدن است. تقریبا در همه‌ی سلول‌های بدن یافت می‌شود. در غذاهای حیوانی وجود دارد. به خصوص در تخم‌مرغ، شیر، گوشت، ماهی و مرغ یافت می‌شود.

چرا کلسترول مهم است؟
- میزان کلسترول خون نقش بسیار مهمی در ابتلا به بیماری قلبی دارد.
- عامل خطر شرایطی است که شانس بیماری را زیاد می‌کند.
- هر چقدر میزان کلسترول خون بالاتر باشد، خطر ایجاد بیماری قلبی و حمله‌ی قلبی بیشتر می‌شود.
- بیماری قلبی اولین عامل مرگ و میر زنان و مردان دنیاست.
- هر ساله بیش از یک میلیون نفر آمریکائی به حمله‌ی قلبی دچار می‌شوند.
- حدود نیم میلیون نفر از این مردم به دلیل بیماری می‌میرند.

چگونه کلسترول باعث بیماری قلبی می‌شود؟
- وقتی مقدار کلسترول (ماده شبیه چربی) در خون بسیار زیاد می‌شود، در دیواره‌ی سرخرگ‌ها رسوب می‌کند.
- به مرور زمان این رسوب باعث سخت شدن سرخرگ‌ها و باریک شدن آنها می‌شود و جریان خون به قلب کند شده یا کلا متوقف می‌شود.
- خون، عمل اکسیژن‌‌رسانی به قلب را به عهده دارد و اگر خون و اکسیژن به مقدار کافی به قلب نرسد درد قفسه صدری ایجاد می‌شود.
- اگر تدارک خون به قسمتی از قلب با یک گرفتگی کلا قطع شود، نتیجه‌ی آن حمله قلبی است.
- بالا بودن کلسترول به تنهائی باعث ایجاد علائم بیماری نمی‌شود، بنابراین بسیاری از مردم از بالا بودن کلسترول خود بی‌خبر می‌مانند.
- مهم آن است که مقدار کلسترول را بدانیم، زیرا کاهش دادن میزان کلسترول خون بالا، خطر ایجاد بیماری قلبی و حمله‌ی قلبی یا مرگ ناشی از آن را کم می‌کند اگرچه از قبل کلسترول بالا داشته باشیم.
- کاهش میزان کلسترول برای همه مهم است، جوان‌ها، میانسال‌ها و سالمندان، زنان و مردان، مردم مبتلا به بیماری قلبی و یا افراد سالم 

اندازه‌گیری کلسترول خون
- انسان 20 ساله و بالاتر باید کلسترول خود را هر پنج سال یک بار اندازه‌گیری کند.
- بهتر است با آزمایش خون، سطح لیپوپروتئین را برای اندازه‌گیری تعداد کلسترول معین کنیم.
- این آزمایش خون که پس از حدود 9 تا 12 ساعت ناشتا بودن انجام می‌شود، اطلاعاتی درباره‌ی موارد زیر در اختیار می‌گذارد:
- کلسترول تام
- LDL (کلسترول بد)، عامل اصلی ایجاد رسوب و گرفتگی در رگ‌های اصلی
- HDL (کلسترول خوب)، که باعث جلوگیری رسوب در رگ‌ها می‌شود.
- تری گلیسرید یا نوع دیگری از چربی خون
اگر اندازه‌گیری سطوح لیپوپروتئین ممکن نشد، دانستن میزان کلسترول تام و HDL خون می‌تواند اطلاعات کلی راجع به میزان کلسترول خون بدهد.

تعداد کلسترول خود را با جداول زیر مقایسه کنید:
میزان کلسترول تام
کمتر از 200
239-200
240 و بالاتر
وضعیت
مورد قبول
حد مرزی زیاد
زیاد

مقدار مناسب HDL در کاهش خطر بیماری قلبی باید چقدر باشد؟
HDL (کلسترول خوب) از بیماری قلبی جلوگیری می‌کند. برای HDL، مقدار بالاتر، بهتر است. مقدار 40 میلی‌گرم در دسی‌لیتر خون و یا کمتر عامل خطر عمده‌ای در ایجاد بیماری قلبی است. میزان 60 میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بیشتر، به کاهش خطر بیماری قلبی کمک می‌کند.

چه عواملی بر روی میزان کلسترول موثر است؟
چند چیز بر میزان کلسترول موثر است. اینها مواردی هستند که انسان می‌تواند بر روی آنها تاثیر بگذارد:

 رژیم غذایی
چربی اشباع شده و کلسترول موجود در مواد غذایی مصرفی ما باعث افزای کلسترول خون ما می‌شود. عامل اصلی افزایش کلسترول، چربی اشباع شده است ولی کلسترول مواد غذایی هم حائز نقش می‌باشند.  اضافه وزن عامل خطری برای بیماری قلبی است. اضافه وزن همچنین باعث افزایش کلسترول خواهد بود. کاهش وزن باعث کاهش LDL و افزایش HDL و کاهش میزان تری‌گلیسرید خواهد گردید. عدم فعالیت جسمی خود عامل خطر بیماری قلبی خواهد بود.  فعالیت رژیمی مستمر به کاهش LDL (کلسترول بد) و افزایش HDL (کلسترول خوب) کمک می‌کند. برخی موارد در اختیار ما نیست ولی در عین حال بر روی کلسترول خون اثر دارند که عبارتند از:

سن و جنس
با سالمند شدن زنان و مردان کلسترول خون افزایش می‌یابد. قبل از سن یائسگی زنان کلسترول پائین‌تری نسبت به مردان هم سن و سال خود دارند، بعد از سن یائسگی LDL زنان افزایش بیشتری می‌یابد.

وراثت 
ژن‌های ما تا حدودی تعیین‌کننده‌ی میزان کلسترول ساخته شده در بدن ما هستند. کلسترول خون بالا می‌تواند به نسل‌های بعدی نیز منتقل شود. یک نفر از هر 500 نفر مردم کلسترول بالا به دلیل ژنتیک دارند که افزایش چربی خون فامیلی نامیده می‌شود. تحقیقات اخیر اثبات کرده‌اند که کلسترول مواد غذائی در حد چربی‌های اشباع شده کلسترول خون را افزایش نمی‌دهند. بنابراین بیش از آنکه مراقب کلسترول دریافتی باشیم باید مراقب دریافت چربی‌های اشباع شده باشیم.

کلسترول میگو مفید یا مضر؟

کلسترول موجود در گوشت ماهی به میزان کلسترول گوشت قرمز است با این تفاوت که قسمت اعظم این کلسترول از نوع HDL و بی‌ضرر می‌باشد. از طرف دیگر ماده‌ای به نام تورین (Torin) موجود در ماهی مانع جذب کلسترول مضر ناشی از سایر منابع برای بدن می‌شود.