دکتر فرزانه جوکار
امروزه مسئلۀ اعتیاد به مواد مخدر شکل مخاطره‌انگیزی به خود گرفته است و مصرف مواد مخدر به‌عنوان یکی از غم‌انگیزترین تراژدی‌ها ابعاد زیستی، اجتماعی و روانی بسیاری از انسان‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. اعتیاد به مواد مخدر یکی از مهم‌ترین مشکلات اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی است که عوارض ناشی از آن تهدید جدی برای جامعه محسوب می‌گردد. در کشور ما نیز اعتیاد به‌عنوان یک معضل اجتماعی مطرح است. آمار دقیقی از افراد معتاد در جامعه وجود ندارد ولی بر اساس آمار ارائه شده از طرف ستاد مبارزه با مواد مخدر تعداد افراد مبتلا بالغ بر 2.2 میلیون نفر می باشد. با توجه به عوارض فردی و اجتماعی ناشی از اعتیاد همواره راهکارهای مختلفی جهت ترک اعتیاد ذکر شده است که از جملۀ آن می توان به درمان دارویی، روان درمانی، سم‌زدایی و... اشاره نمود که دارو درمانی به همراه روان درمانی از مؤثرترین روش‌ها محسوب می‌شوند.
ساخت داروها
با توجه به مطالعه انجام شده نشان داده شد که متأسفانه هیچ الگوی ثابتی در ارتباط با ساخت این داروها وجود ندارد و کاملاً سلیقه‌ای و بدون رعایت دوز مشخص هستند که خود این امر می‌تواند باعث مسمویت در افراد مصرف کننده گردد. از طرفی عمده مادۀ مصرفی، داروهای دیفنوکسیلات و ترامادول بوده که هیچ‌یک از آنها اندیکاسیون در درمان اعتیاد ندارند. بر خلاف پروتکل‌های موجود در درمان سوءمصرف از قبیل Methadone maintenance therapy و یا استفاده از بوپرونورفین، داروهای دست ساز تنها شامل مخلوطی از داروهای اوپیوئیدی، مسکن‌ها و داروهای ضد افسردگی بود که نه تنها کمک به درمان درد نمی‌کند بلکه باعث ایجاد وابستگی فرد به داروهای جدید خواهد شد. از آنجا که عرضه این داروها در جامعه نه تنها در درمان اعتیاد مؤثر نبوده بلکه خود به عنوان یک تهدید برای افرادی که سعی بر ترک اعتیاد دارند مطرح است. امید است با نظارت دقیق ارگان‌های ذیصلاح خصوصاً وزارت بهداشت بر عطاری‌ها و جلوگیری از فروش داروهای غیر مجاز توسط آنها و همچنین برخورد قانونی با عطاری‌های متخلف بتوان هر چه سریع‌تر مانع از توزیع و عرضۀ این گونه ترکیبات در سطح جامعه گردید.
گیاهان دارویی
استفاده از گیاهان دارویی در درمان بیماری‌ها به آغاز تمدن بشر بر می‌گردد. در این میان تعداد متعددی با توجه به اثرات فارماکولوژیک آنها به‌نظر می‌رسد بتوانند در درمان کمکی کنترل عوارض ناشی از ترک اعتیاد مؤثر واقع شوند. از جملۀ آنها می‌توان به گیاه زنیان با اثرات ضد اسپاسمی و تسکین دهندۀ دردهای عضلانی، گل ساعتی با اثر ضد تشنجی و ضد اضطرابی، علف چای با خاصیت مسکن و آرام بخشی و باد رنجبویه با اثر ضد درد، ضد اضطراب و خواب‌آوری و همچنین سنبل‌الطیب با اثرات آرام بخشی اشاره نمود. با توجه به باور عمومی جامعه مبنی بر مؤثر بودن داروهای با منشاء گیاهی و همچنین عوارض کم این ترکیبات در مقایسه با داروهای صناعی اقبال عمومی جهت استفاده از این ترکیبات رو به افزایش می‌باشد. همین امر باعث شده که یکسری افراد سودجو اقدام به عرضۀ اشکال مختلف دارویی اعم از کپسول، قرص و یا شربت دست‌ساز با نام داروهای گیاهی ترک اعتیاد به‌صورت گسترده در سطح جامعه نمایند. این سوداگران مدعی هستند که این ترکیبات 100درصد گیاهی بوده و در درمان اعتیاد اعم از مواد مخدر (تریاک، هروئین) و داروهای روانگردان (شیشه، اکستازی و حشیش) مؤثر هستند.
تبلیغات
این تبلیغات از چند جنبه قابل بررسی‌اند: 1- هیچ داروی شیمیایی و یا گیاهی به تنهایی در درمان عوارض ناشی از ترک اعتیاد مؤثر نمی‌باشد. 2- داروهای مورد استفاده در درمان اعتیاد بسته به نوع ماده اعتیاد‌آور متفاوت است. از طرفی نتایج به‌دست آمده از مطالعه‌ای که در سال 91 بر روی داروهای با نام گیاهی ترک اعتیاد به‌دست آمده از نقاط مختلف عطاری‌های سطح شهر تهران انجام شد نشان داد که متأسفانه هیچ‌یک از داروها حاوی ترکیبات گیاهی شناخته شده در درمان کمکی عوارض ناشی از ترک اعتیاد نبوده و از طرفی نتایج حاکی از وجود حداقل یک مادۀ شیمیایی در 96 درصد نمونه‌ها بود. در این مطالعه نشان داده شد که دیفنوکسیلات در بیش از 90 درصد نمونه‌ها موجود بود. داروی بعدی ترمادول بود که در 67 درصد موارد قابل شناسایی بود. داروهای شیمیایی دیگر عبارت بودند از استامینوفن، کدئین، سرترالین، فلوکستین، دکسترومتورفان، سیپروهپتادین، کلرفنیرآمین، دیکلوفناک و تری هگزی فنیدیل بود.
