ارتودنسی در تاریخ اولین تخصص رسمی دندان‌پزشکی به شمار می‌آید. ارتودنسی در ابتدا تنها با هدف مرتب کردن دندان‌ها انجام می‌شد اما امروزه چیزی فرا‌تر از مرتب کردن دندان‌ها را شامل می‌شود. با پیشرفت علم ارتودنسی، زمینه فعالیت تخصص ارتودنسی بسیار وسیع‌تر شده است؛ به شکلی که امروزه یک ارتودنتیست علاوه بر مرتب کردن دندان‌ها می‌تواند فرم صورت را نیز بهبود دهد و حتی بر تکلم و جویدن بیمار هم تاثیر بگذارد.
ارتودنسی امروزه فقط صاف کردن دندان‌ها نیست! نحوه جفت شدن دندان‌های جلو و عقب با هم، ارتباط بین دندان‌های مجاور و مقابل، برجستگی دندان‌ها، فرم لب‌ها، تناسب صورت و... همه مواردی است که در یک ارتودنسی ایده‌آل و کامل باید به آن‌ها توجه شده، در جهت رسیدن به حداکثر منافع برنامه‌ریزی و حرکت شود.
چه کسانی به ارتودنسی نیاز دارند؟
ارتودنسی در اغلب بیماران یک انتخاب است و نه یک اجبار یا اضطرار. به عبارت دیگر بیمار مجبور نیست ارتودنسی کند و ارتودنسی نکردن تهدیدی برای زندگی وی نخواهد بود.
ولی اگر ارتودنسی به درستی انجام شود با اصلاح فرم دندان‌ها و صورت و اصلاح لبخند بیمار به بالا‌تر رفتن کیفیت زندگی وی کمک می‌کند.
دهان و دندان و فرم لبخند از اولین خصوصیات یک انسان است که انسان‌های دیگر در جامعه در ارزیابی ظاهر فرد به آن توجه می‌کنند. این موضوع در جوامع اسلامی که پوشش‌ها شرایط خاصی را ایجاب می‌کند، بیشتر هم نمود پیدا می‌کند.
از نظر روان‌شناسی و جامعه‌شناسی، نازیبا بودن خصوصیتی است که مغز انسان در اغلب موارد به آن عادت نمی‌کند.
به عبارتی اگر شما خصوصت نازیبایی داشته باشید، حتی با گذر زمان هنوز این خصوصیت در ذهن بیننده جلب توجه می‌کند و بر احساس انسان‌هایی که با آن‌ها رابطه اجتماعی یا خصوصی دارید تاثیر می‌گذارد.
بنابراین ارتودنسی اگر درست انجام شود، گرچه زندگی فرد را متحول نمی‌کند ولی بر احساسی که فرد در خود دارد یا در دیگران ایجاد می‌کند تاثیر می‌گذارد و کیفیت آن را بالا می‌برد.
هزینه ارتودنسی زیاد نیست؟
از انجا که درمان ارتودنسی یک درمان نجات‌بخش و حیاتی نیست، ممکن است بسیاری به این بیاندیشند که این درمان، پر هزینه و لوکس است. این تصور تاحدودی درست است. ولی همیشه باید پرسید «در برابر آنچه از دست می‌دهیم، چه به دست می‌آوریم؟». پاسخ درست به این سوال کلید رهایی از این گرفتاری فکری است.
اگر شما فکر می‌کنید که نیاز به ارتودنسی دارید و یک ارتودنتیست حاذق این نیاز را تایید کند بهتر است به ارزش صرف کردن این هزینه بیاندیشید و سبک-سنگین کنید که اگر گزینه بهتری برای صرف این هزینه ندارید، به ارتودنسی جدی فکر کنید.
فراموش نکنید که معمولا ما در زندگی هزینه‌های زیادی برای زیبا‌تر به نظر رسیدن یا شاد‌تر شدن می‌کنیم ولی به ندرت پیش می‌آید چیزی را که با صرف هزینه به دست آورده‌ایم همیشه با خود داشته باشیم و همواره درمعرض دید باشد.
ولی دندان و لبخند را همیشه با خود داریم!
در انتخاب بین گستره هزینه‌ها هم چند مطلب را در نظر بگیرید:
- هر گرانتری الزاما بهتر نیست، هر ارزان‌تری باصرفه نیست و هیچ ارزانی بی‌دلیل نیست.
پس اول روش ارتودنسی و ارتودنتیست مناسب را پیدا کنید و بعد ببینید این انتخاب مناسب شما هست یا باید انتخاب دیگری در نظر گیرید.
ارتودنسی درست برای ما کدام است؟ کدام ارتودنتیست بهتر است؟
این سوالی است که پاسخ دادن به آن بسیار مشکل است. اغلب پاسخ‌های سلیقه‌ای به آن داده می‌شود.گاه بیماران به تجارب دوست و فامیل رجوع می‌کنند و گاه درگیر چنبره تبلیغات در این مورد می‌شوند.
اما بهترین جواب این است: ارتودنسی درست آن است که توسط یک ارتودنتیست حاذق و پس از طی صحیح پروسة «تشخیص و طرح ریزی درمان» پیشنهاد می‌شود و با همکاری درست بیمار و «اجرای درست درمان» به انجام می‌رسد.
در این بین برخی تکنیک‌ها گران‌تر هستند و برخی ارزان‌تر. اما همه اگر به درستی و با انتخاب درست انجام شوند و مناسب شما باشند، به جواب خواهید رسید. برخی تکنیک‌ها راحتی بیشتری در طی درمان برای شما ایجاد می‌کنند و حتی در برخی موارد طول دوره درمان ممکن است کم شود: مانند سیستم دیمون.
اما پاسخ به اینکه کدام ارتودنتیست بهتر است، پیچیده است. برای جواب به این سوال باید از خود بپرسید که از ارتودنسی چه می‌خواهید. ارتودنتیست خوب کسی هست که شما را بیشتر به هدفتان برساند! اگر کیفیت درمان برای شما مهم است، باید کیفیت درمان‌های ارایه شده توسط وی را ارزیابی کنید. در این بین آنچه از تعداد کل بیماران مهم‌تر است، تعداد بیمارانی است که درست درمان شده‌اند و کیفیت درمان بالایی دارند.
درمان خوب گاهی اتفاقی انجام می‌شود. ولی تداوم و تکرار ارایه درمان خوب است که تبحر ارتودنتیست را نشان می‌دهد و ثایت می‌کند که این کیفیت خوب اتفاقی نیست.
فرض کنید ارتودنتیستی 100 بیمار را درمان کرده باشد و 50 نفر به درمان مناسب رسیده باشند ولی ارتودنتیست دیگری 1000 بیمار را درمان کرده باشد و 200 نفر به درمان مناسب رسیده باشند: درست است که دومی تعداد کلی بیمار«خوب درمان شده» بیشتری دارد ولی اولی تعداد نسبی بالاتری را خوب درمان کرده و ارتودنتیست بهتری است.
بنابراین اگر ارتودنتیستی را نمی‌شناسید، هرچه بیشتر نمونه‌های درمان شده از وی را ببینید بهتر است. ارایه کمیت بیشتر از درمان‌های باکیفیت انجام شده توسط یک ارتودنتیست، نشان دهنده شانس بالا‌تر شما برای دریافت درمان بهتر از آن ارتودنتیست خواهد بود. بنابراین بدون هیچ تعارفی از دکتر مورد نظر بخواهید که گالری یا آلبوم بیماران خود را نشان دهد. به تصاویر نگاه کنید و بررسی کنید تا ببینید افرادی که مشکل مشابه شما داشته‌اند به چه شکلی درمان شده‌اند. این تصاویر را حتما با بیماران ارتودنتیست‌های دیگر مقایسه کنید زیرا گرچه ممکن است شما قدرت تشخیص کاری که انجام شده را به شکل حرفه‌ای و تخصصی نداشته باشید، ولی با مقایسه می‌توانید متوجه شوید که کدام درمان دلنشین‌تر و اطمینان بخش‌تر است مشکلات بیشتری را برطرف کرده و نتایج بهتری ایجاد کرده است. فراموش نکنید: «شنیدن کی بود مانند دیدن؟»
چه نوع ارتودنسی انجام دهم؟ شفاف؟ پشت دندان؟ دیمون؟
سیستم ارتودنسی مناسب برای شما نوعی است که منافع بیشتر و ضرر‌های کمتر داشته باشد. هر انتخابی فرا‌تر از ارتودنسی معمول هزینه شما را بالا‌تر خواهد برد. ارتودنسی با دیمون برای بعضی ارزش دارد چون کمک می‌کند از کشیدن دندان نجات پیدا کنند و در عین حال درمان با کیفیتی هم دریافت کنند. برخی دیمون را ترجیح می‌دهند چون شانس بیشتری برای درمان راحت‌تر یا کوتاه‌تر دارند. برخی براکت‌های همرنگ دندان را انتخاب می‌کنند چون به خاطر شرایط کار یا زندگی دوست دارند براکت‌هایشان کمتر دیده شود. برخی دوست دارند براکت اصلا دیده نشود به همین خاطر به سمت براکت لینگوال (ازپشت دندان‌ها و سمت زبان) رو می‌آورند که هم هزینه بالا‌تر دارد و هم مشکلات بیشتر برای بیمار و ارتودنتیست پیش می‌اورد و گاه حتی دوره درمان را طولانی‌تر می‌کند. برخی هم به ارتودنسی با دستگاه‌های پلاستیکی شفاف رو می‌آورند. توجه کنید که بسیار اندک هستند ارتودنتیست‌هایی که سیستم اینویزالاین را در ایران ارایه می‌دهند و اغلب این کار را با دستگاه شفاف انجام می‌دهند. در اصل اینویزالاین هم همین دستگاه شفاف است ولی با جنس و تکنولوژی متفاوت و محدود به شرکت خاص.
پس با ارتودنتیست خود صحبت کنید و با همفکری وی بهترین انتخاب را برای خودتان انجام دهید.
آیا درمان ارتودنسی هیچ ناراحتی ندارد؟
درمان ارتودنسی بسیار کمتر از آنکه شما نگرانش هستید درد و ناراحتی دارد. در اغلب موارد 2-3 روز اول بعد از ویزیت دکترتان، دندان‌ها ممکن است حساس و گاه حتی دردناک شوند ولی این ناراحتی به ندرت حتی نیاز به مصرف داروی مسکن پیدا می‌کند. ناراحتی در ارتودنسی اغلب محدود به ناراحتی‌های اندکی است که آن هم بعد از اتمام ارتودنسی فراموش خواهد شد. به خصوص اگر به مراد خود رسیده باشید!
این مشکلات در سیستم‌هایی مثل دیمون بسیار کمتر و در سطح حداقل است به خصوص اگر بیمار در رعایت بهداشت دهان دقت کافی داشته باشد.
دوره درمان چقدر طول می‌کشد؟
برخی درمان‌ها در 2-3 ماه انجام می‌شوند ولی درمان‌های ارتودنسی جامع و کامل دو فک به‌طور متوسط یک تا دو سال طول می‌کشد و به ندرت بیشتر. این زمان در موارد نیازمند کشیدن دندان به حدود حداقل یک و نیم سال و در موارد بدون کشیدن دندان گاه حتی زیر 1 سال است.
در این بین دو مورد تاثیر زیادی دارد: عملکرد ارتودنتیست (توانایی و سلیقه و دقت و تکنیک وی) و بیمار (همکاری و…) و پیچیدگی مشکل قبل و حین درمان.
گاه بیمار خوشحال است که درمان وی بدون دندان کشیدن انجام شده و زمان کوتاهی برای این کار صرف کرده در حالی که بهتر بود برای وی دندان کشیده می‌شد.
و گاه برای بیماری می‌شد با سیستم‌های نوین مانند دیمون بدون کشیدن دندان درمان را در زمان کوتاه‌تر و با مشکلات کمتر انجام داد.
در نهایت مهم این است که درمان بهتر و کاملتری انجام شود و ثبات درمان بالا‌تر باشد. حال اگر برای این کار کشیدن لازم است، بهتر است این زمان اضافی صرف شود و نه اینکه به خاطر عجله بیمار یا ارتودنتیست و به بهانه زمان کمتر، درمان کمتر مناسب انجام شود.
آیا ارتودنسی مختص نوجوانان است؟
بهتر است اولین ویزیت ارتودنسی حدود 7-8 سالگی انجام شود. به ندرت در بیمارانی که شکاف لب و کام دارند یا نقص شدید فک دارند حتی مداخله زود‌تر و نزدیک تولد لازم می‌شود.گاه درمان‌های نظارتی یا هدایت رشد فک و صورت و یا رویش دندان‌ها قبل از درمان ارتودنسی ثابت انجام می‌شود. به هر حال ارتودنسی امروزه محدود به سن نیست. حتی در دهد 50 زندگی می‌توان ارتودنسی کرد و از مزایای آن بهره برد. ارتودنسی حتی در بارداری هم قابل انجام است.
البته در سنین بالا‌تر و در شرایطی مانند بارداری محدودیت‌هایی وجود دارد و تبحر بیشتری برای درمان لازم است.
کجا ارتودنسی کنم مهم است؟
ارتودنسی را ارتودنتیست انجام می‌دهد و اینکه چگونه انجام می‌دهد مهم‌تر است از اینکه کجا انجام می‌دهد. ممکن است ارتودنتیستی در یک درمان‌گاه خیریه درمانی را انجام دهد که فرد دیگر در مجلل‌ترین مطب انجام نمی‌دهد.
اما به هر حال در این بین مسایلی مهم است. طراحی مطب ریزه کاری‌هایی دارد که در مطب‌های خصوصی، به ویژه اگر طراحی علمی و حرفه‌ای داشته باشند این ریزه کاری‌ها بیشتر رعایت می‌شوند و این در راحتی و کیفیت روحی بیمار حین انتظار و درمان تاثیر می‌گذارد. یونیت (صندلی)های جدید‌تر نه تنها ازنظر ارگانومی راحت ترند، بلکه از نظر امنیتی و استریلیزاسیون هم امکانات بهتری ارایه می‌کنند. مطب‌های جدید‌تر به سیستم‌هایی مانند ساکشن (بزاق کش)های قوی و مرکزی مجهز هستند که همه بخارات موجود در دهان و اطراف را با مکندگی قوی از محیط دهان خارج می‌کنند. در مجموع جلسات راحت‌تر و ایمن تری خواهید داشت خصوصا در جلسات طولانی‌تر چسباندن یا جابجا و جدا کردن اتصالات که زمان طولانی باید کار روی دهان شما انجام شود.
در نهایت تکنولوژی مطب در کیفیت نهایی ممکن است تعیین کننده نباشد ولی در طی مسیر درمان موثر است.
آیا من می‌توانم اطمینان داشته باشم که درمان عالی دریافت می‌کنم؟
چرا که نه؟ اگر ارتودنتیست شما تبحر کافی داشته باشد و شما هم به درستی دستورات را رعایت کنید این اطمینان را داشته باشید. موراد بسیار معدودی وجود دارند که کنترل شرایط از دست متبحر‌ترین ارتودنتیست هم خارج شود و بیمار هم با همکاری عالی باز به نتیجه نرسد (مثلا وقتی دندان نهفته‌ای به فک جوش خورده باشد و...)
از کجا بدانم درمان من با ثبات باقی می‌ماند و اصطلاحا نتیجه درمان برگشت نخواهد داشت؟
هیچ ارتودنتیستی نمی‌تواند به شما قول دهد که دندان‌های شما بعد از درمان جابجا نمی‌شوند، چون در واقع دندان‌های همه انسان‌ها در همه عمرجابجا می‌شوند. اینجابجایی در برخی باعث می‌شود که دندان‌ها با مرور زمان کج شوند ولی در برخی جابجایی در حدی نیست که این اتفاق بیوفتد.
بنابراین بعد از درمان ارتودنسی باید بیماران از ریتینر یا نگهدارنده استفاده کنند تا خیالشان راحت باشد که دندان‌ها تکان نمی‌خورند. البته در این بین ارتودنتیست با درمان درست و مناسب و انتخاب‌های به جا شانس تکان خوردن دندان‌ها را به حداقل و‌گاه صفر می‌رساند. بیمار هم باید همکاری کافی در استفاده از ریتینر داشته باشد.
حرف آخر
انتخاب کردن همیشه چالش برانگیز و زمان‌بر است. برخی این کار را برای خود راحت می‌کنند و به حرف دوستان و آشنایان بسنده می‌کنند. برخی علاوه بر توصیه دیگران دقت بیشتری کرده دست به تحقیق هم می‌زنند. به هر حال در هر تصمیم‌گیری‌های بهتر است قبل از انتخاب تحقیق کنید و آنچه را با شرایط احساسی و مالی و زمانی شما مناسب است انتخاب کنید و بعد از انتخاب به ارتودنتیست خود اعتماد داشته باشید و با کمال همکاری با وی، در راه رسیدن به بهترین نتیجه قدم بردارید!
دکتر صابر سید گوگانی؛ متخصص ارتودنسی
