دکتر سید محمود اسحاق حسینی؛ فوق تخصص گوارش و کبد
زخم به عنوان شکستگی سطح مخاطی به وسعتی کمتر از mm5 با عمقی تا زیر مخاط تعریف می‌شود.(peptic ulcer (PUDزخم‌های معده و زخم‌های اثنی عشر، نمودهای مشترک بسیاری در آسیب‌زایی، تشخیص و درمان دارند اما چند عامل سبب تمایز آنها از هم می‌شود.
زخم‌های معده (cu) نسبت به ضایعات دوازدهه در سنین بالاتر ایجاد می‌شوند و حداکثر میزان بروز آنها در دهه ششم گزارش شده است.بیش از نیمی از زخم‌های معده، در مردها ایجاد می‌شود و شیوع کمتری نسبت به زخم دوازدهه دارند. شاید این شیوع کمتر به واسطه وجود احتمال خاموش‌بودن بیشتر و آشکارشدن فقط بعد از ایجاد عارضه، در زخم‌های معده باشد.آسیب‌شناسی زخم‌های معده نشان می‌دهد بیشترین شیوع در ناحیه محل اتصال بین آنترومخاط ترشح‌کننده اسید می‌باشد این محل اتصال از نظر اندازه، متغیر است اما به طور کلی مخاط ناحیه آنتر به حدود دوسوم مساحت انحناء کوچک و یک‌سوم بالای انحنای بزرگ محدود می‌شود.زخم پپتیک معده در ناحیه فوندوس کمتر دیده می‌شود. زخم‌های معده می‌تواند همراه با هلیکوباکتر پیلوری و گاستریت ناحیه آنتر همراه باشد.زخم‌های وابسته به NSAID با گاستریت ترپن همراه نمی‌شود اما ممکن است به جای آن شواهد یک گاستروپاتی شیمیایی را داشته باشد.
پاتوفیزیوپولوژی زخم معده
زخم معده مثل زخم اثنی عشر می‌تواند تحت‌تاثیر هلیکوباکتر پیلوری یا آسیب مخاطی ناشی از NSAID ایجاد شود زخم‌های ناحیه پر پیلوریک می‌تواند در همراهی با زخم فعال دئودنوم و یا اسکار زخم قبلی دئودنوم وجود داشته باشد. برون‌ده اسید معده (پایه و تحریک شده) در مبتلایان به زخم معده طبیعی یا کاهش یافته است. اختلالات فشار اسفنگتر پیلور در حال استراحت، تحریک همراه با افزایش همزمان برگشت محتویات دوازدهه به معده در بعضی از مبتلایان زخم معده وجود دارد.از طرف دیگر اسیدهای صفراوی و آنزیم‌های لوزالمعده ممکن است به مخاط معده آسیب برساند همچنین تاخیر در تخلیه مواد جامد از معده در مبتلایان زخم معده باعث تشدید بیماری می‌شود.
آلودگی معده با هلیکوباکتر پیلوری علت بسیاری از زخم‌های معده است همچنین این باکتری در ایجاد (MALT) و آدنوکارسینوم معده نقشی دارد. البته هنوز روشن نیست که این ارگانیسم موجود در معده چگونه باعث ایجاد زخم در دوازدهه می‌شود، یا چرا ریشه‌کنی آن به کاهش سرطان معده می‌انجامد. این باکتری که در آغاز کامپیلو باکتر پیلوری گفته می‌شود یک باکتری گرم منفی میکروآئور فیل است.
بیشترین شیوع در قسمت‌های عمقی‌تر ژل مخاطی پوشاننده مخاط معده یا بین لایه‌های مخاطی و پوششی معده یافت می‌شود این باکتری ممکن است به اپی‌تلیوم معده بچسبد، اما با گذشت زمان به قسمت‌های پروگزیمال مهاجرت می‌کند.
این باکتری توان تغییر شکل به شکل کروی دارد که این حالت نشانگر وضعیت خواب باکتری است که ممکن است ادامه بقاء باکتری را شامل شود. گونه‌های متعددی از هلیکوباکتر پیلوری وجود دارد.
خواص آزمایشگاهی باکتری عبارتند از: اوره آز مثبت (که اوره را به NH3 و آب تبدیل کرده و باعث قلیایی‌شدن محیط اسیدی اطراف می‌شود) عامل فعال‌کننده پلاکت پروتئین ژن همراه با سیتوتوکسین (CAGA) و سیتوتوکسین‌های ایجاد واکوئل (VACA).
اپیدمیولوژی زخم معده
شیوع هلیکوباکتر پیلوری در نقاط مختلف دنیا متفاوت است و تا حد زیادی به استانداردهای کلی شیوه زندگی در هر منطقه بستگی دارد بطوریکه در مناطق در حال توسعه 80 درصد جمعیت ممکن است تا سنین 60 سالگی آلوده باشند. درد شکمی از شایع‌ترین علامت زخم معده می‌باشد که به صورت سوزشی و یا مالشی توصیف می‌شود همچنین در این ناراحتی شکل احساس درد به صورت درد گرسنگی توصیف می‌شود. در زخم معده درد ممکن است با خوردن غذا بدتر شود. گوناگونی در شدت درد یا محل توزیع درد شکمی و نیز شیوع علائم با تهوع و استفراغ در زخم معده، ممکن است دیده شود.
ارزیابی تشخیص در زخم معده نیاز به تایید زخم می‌باشد که بیشتر به وسیله آندوسکپی و یا رادیوگرافی معده و اثنی‌عشر می‌باشد. قبل از کشف هلیکوباکتر پیلوری درمان بر روی اصل قدیمی (نه اسید نه زخم) استوار بود ولی امروزه با مشخص شدن نقش هلیکوباکتر پیلوری، درمان براساس ریشه‌کنی میکروب فوق می‌باشد که پروتکل‌های مختلف درمانی دارد. خوشبختانه با درمان هلیکوباکتر پیلوری امروزه عوارض زخم شامل خونریزی، سوراخ‌شدگی و عود زخم کمتر دیده می‌شود.
