می‌دانم دستانم به خون آلوده است/ اسنادی از دستکاری فیس‌بوک در افکار عمومی کشورهای جهان/ فیس‌بوک، در خدمت تبهکاران و دیکتاتورها

سرویس جهان مشرق  - به گفته یکی از کارمندان اخراجی فیس­بوک، این شرکت شواهدی مبنی بر اینکه حساب­های جعلی در بستر این شبکه اجتماعی باعث تضعیف انتخابات و امور سیاسی در سراسر جهان شده، نادیده گرفته و یا در مقابله با آن ضعیف عمل کرده است.

برای فیس‌بوک، دنیای خارج از غرب، غرب وحشی است

براساس یادداشت «سوفی ژانگ»، متخصص سابق تحلیل داده فیس­بوک، سران دولت­ها و احزاب سیاسی در کشورهای آذربایجان و هندوراس با استفاده از حساب­های جعلی یا معرفی غیرواقعی خود سعی کرده­اند تا افکار عمومی را تحت تأثیر قرار دهند. سوفی ژانگ در کشورهایی نظیر هند، اوکراین، اسپانیا، برزیل، بولیوی و اکوادور نیز شواهدی از کمپین­‌های هماهنگ در ابعاد مختلف برای تقویت یا ممانعت از نامزدهای سیاسی یا نتایج انتخابات یافته است. فیس­بوک همچنان از پذیرش مسئولیت در قبال فعالیت‌­های مخرب در بستر شبکه خود شانه خالی می کند. فعالیت‌هایی که می­‌تواند بر سرنوشت سیاسی ملت­‌های خارج از ایالات متحده یا اروپای غربی تأثیر بگذارد.

ژانگ در یادداشت خود گفته است «من فکر می­کنم خودم را در یک موقعیت حساسی قرار داده‌­ام - در بین وفاداری به شرکت و وفاداری به کل جهان گرفتار شده‌­ام». از نظر او، فیس‌بوک برای انتخابات ایالات متحده برنامه دارد و تلاش برای تأثیرگذاری بر انتخابات آینده ایالات  متحده «در داخل شرکت انجام خواهد شد». او می‌گوید «اینقدر رفتار توهین­‌آمیز [بر بستر فیس‌بوک] در سراسر جهان وجود داشت که تصمیم در زمینه مواردی که نیاز به بررسی و تحقیق بیشتر دارد، و سپس تشکیل پرونده ها و اولویت­‌بندی آنها به ارزیابی شخصی من از آن رفتار واگذار شده بود».

به نظر می‌رسد وجود چنین اختیارات و قدرتی ناشی از عدم تمایل مدیران ارشد در حمایت از فرآیندهای دموکراتیک در کشورهای کوچکتر باشد. ژانگ معتقد است فیس‌بوک مناطقی از جمله ایالات متحده و اروپای غربی را در اولویت قرار می­دهد، و اغلب فقط وقتی که او بارها و بارها موضوع را به صورت علنی به شرکت گوشزد می­کرد، فیس‌بوک اقدام لازم را انجام می داد.

یکی از مدیران واکنش استراتژیک شرکت به ژانگ گفته بود دنیای خارج از غرب عملاً غرب وحشی محسوب می­‌شود. از نظر ژانگ، عدم حمایت سازمانی و سهام ارزشمند شرکت فیس­بوک نمی­‌تواند دلیلی بر چشم‌­پوشی از این مسائل گردد و آنها را نادیده انگارد. او معمولاً هنگام ناآرامی­‌های مدنی در مکان‌­هایی که برای تحقیق، بررسی و اقدام لازم در اولویت شرکت فیس­بوک نبود، احساس مسئولیت می­کرد: «من در این زمینه تصمیمات بی­شماری گرفته‌­ام - از عراق تا اندونزی، از ایتالیا تا السالوادور... جهان خیلی بزرگ است.» از نظر او، فیس­بوک تصویری از قدرت، شایستگی و صلاحیت از خود برای دنیای خارج ارائه می­دهد که چنین تصاویری می­تواند برای فیس­بوک سودمند باشد، اما واقعیت این است که بسیاری از اقدامات فیس‌بوک همراه با شتاب، بی دقتی و کاملاً اتفاقی است.

از هندوراس تا آذربایجان، از اوکراین تا برزیل

ژانگ نوشت که تنها پس از گذشت شش ماه از کار در شرکت فیس­بوک متوجه رفتار غیراصولی هماهنگ و جهت‌دار (اصطلاح داخلی فیس­بوک برای استفاده از چندین حساب جعلی برای افزایش تعامل یا گسترش محتوا) به نفع رئیس جمهور هندوراس، «خوان اورلاندو هرناندز» شده است.

ژانگ به عنوان متخصص تحلیل داده این عملیات را که شامل هزاران حساب جعلی بوده، به تیم‌­های امنیت اطلاعات و سیاستگذاری فیس­بوک گزارش داد که در هر دو مورد ماه­ها طول کشید تا آنها اقدامی انجام دهند: «تیم‌­های سیاست محلی تأیید کردند که تیم بازاریابی رئیس جمهور هندوراس صریحاً به سازماندهی فعالیت از طرف وی اعتراف کرده است.. با این وجود و علی­رغم اینکه ماهیت چنین فعالیت‌هایی نقض آشکار قانون است، تقریباً یک سال طول کشید تا فعالیت آنها حذف شود». این حذف توسط فیس­بوک در جولای 2019 اعلام شد، اما بی‌­فایده بود. زیرا خیلی سریع، این عملیات مجدداً حمایت و اجرا شد، واقعیتی که فیس­بوک هرگز آن را فاش نکرده است. ژانگ می‌گوید: «آنها ظرف دو هفته پس از حذف ما با تعداد کاربران مشابه نسبت به قبل بازگشتند.»

در آذربایجان، او شبکه بزرگی از حساب‌های غیر معتبر را کشف کرد که برای حمله به مخالفان الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان و حزب حاکم وی «آذربایجان جدید» استفاده می­شود. به گفته ژانگ، فیس­بوک هنوز وجود کمپین نفوذ در کشور آذربایجان را فاش نکرده است: «چندین حساب کاربری رسمی در سطح تقسیمات منطقه‌­ای حزب سیاسی حاکم (YAP)، به طور مستقیم بسیاری از این حساب‌های جعلی را بدون هیچ­گونه ابائی و در کمال گستاخی کنترل می‌کردند. شاید آنها فکر می­‌کردند که زیرک هستند. حقیقت این بود که ما به اندازه کافی برای توقف فعالیت آنها اهمیتی قائل نبودیم».

کیتی پیرس، دانشیار دانشگاه واشنگتن که در زمینه رسانه‌­های اجتماعی و فن­آوری ارتباطات در آذربایجان تحقیق می­کند، می‌گوید حساب‌های جعلی فیس­بوک سال‌هاست برای تضعیف مخالفان دولت و رسانه­‌های مستقل در این کشور استفاده می‌­شود: «یکی از ابزارهای بزرگ رژیم­‌های استبدادی، تحقیر مخالفان در اذهان عمومی است تا از آنها به عنوان گزینه جایگزین معتبر و قانونی یاد نشود...»

از نظر پیرس، فیس‌بوک به اندازه کافی به متوقف کردن حساب­های جعلی اهمیتی نداده و فیس‌بوک، موضوعات و مباحث مهمتری برای بررسی و رسیدگی دارند. شخصی که حساب­های رسانه­‌های اجتماعی را برای سازمان­های خبری در آذربایجان مدیریت می­کند، گفته است که صفحات آنها مملو از نظرات غیرواقعی است. از سویی دیگر، فیس­بوک با حذف حساب‌ها یا صفحات فعالان حقوق بشری و سایر افراد پس از گزارش ترول‌ها، بعضی اوقات اوضاع را بدتر کرده است: «ما سعی کردیم به فیس­بوک بگوییم که این یک فرد واقعی است که فعالیت‌های مهمی انجام می‌دهد«، اما هفته‌ها طول می‌­کشید تا صفحه بازیابی شود.

در موارد دیگر، ژانگ اطلاعات جدیدی را در مورد شبکه حساب جعلی در مقیاس وسیع برای مبالغه و دستکاری اطلاعات مربوط به کووید19 و همچنین یک عملیات نفوذ سیاسی که از حساب‌های جعلی برای تأثیرگذاری در انتخابات 2018 ایالات متحده و برزیل استفاده کرده، برملا نمود. برخی از این جزئیات قبلاً توسط فیس­بوک فاش نشده بود. این موضوع نشان می­دهد هشدارهای منظم حذف حساب کاربری توسط شرکت فیس­بوک همچنان انتخابی و ناقص است.

دستکاری و فریب افکار عمومی، از انتخابات تا کرونا

فیس­بوک 672،000 «حساب کاربری جعلی بی­‌کیفیت» را پس از گزارش مطبوعات در ماه آوریل مبنی بر اینکه برخی از حساب­‌ها با محتوای کرونا در صفحه وزارت بهداشت اسپانیا همکاری می‌­کردند، حذف کرد. حساب‌­های موجود در آن شبکه با محتوای صفحات ایالات متحده نیز همکاری می‌­کردند. فیس­بوک اعلام نکرد که چه تعداد حساب کاربری را حذف کرده است، یا اینکه آن حساب‌ها با محتوای سایر کشورها از جمله ایالات متحده نیز همکاری نموده­اند.

ژانگ همچنین جزئیات جدیدی در مورد ابعاد فعالیت غیرواقعی و جعلی در جریان انتخابات میان دوره­ای 2018 در ایالات متحده و در مورد سیاستمداران برزیلی در همان سال به اشتراک گذاشت: «ما در انتخابات 2018 مجموعاً 10.5 میلیون واکنش و هوادار جعلی را از صفحات سیاستمداران برجسته برزیل و ایالات متحده شامل سیاستمداران بزرگ تمامی گرایش‌ها در برزیل و تعدادی از سیاستمداران سطح پایین ایالات متحده، حذف کردیم». مقاله توجیهی سپتامبر 2018 در مورد فعالیت انتخاباتی فیس­بوک در ایالات متحده و برزیل نشان داد که فیس­بوک علیه شبکه‌ای در برزیل که از حساب­های جعلی برای تفرقه‌­افکنی و به اشتراک گذاشتن اطلاعات غیرقانونی استفاده می­کرد و همچنین علیه مجموعه‌­ای از گروه‌­ها، صفحات و حساب­‌های کاربری«که به طور ساختگی میزان تعاملات را برای سود مالی افزایش می­دادند» اقدام کرده است. این گزارش به یافته‌­های ژانگ هیچ اشاره‌­ای نکرد.

ابعاد این فعالیت - 672،000 حساب جعلی در یک شبکه، 10.5 میلیون تعامل و طرفدار جعلی در شبکه­‌های دیگر - نشان می­دهد که حساب­‌های جعلی فعال یک مشکل جهانی است و برای دستکاری در انتخابات و بحث‌­های عمومی در سراسر جهان استفاده می‌­شود. ژانگ می‌گوید: «ما بر مناطق اولویت‌دار مانند ایالات متحده و اروپای غربی متمرکز هستیم. خواندن اخبار و پیگیری رویدادهای سایر مناطق دنیا بدون احساس سنگینی مسئولیت و وظیفه خودم غیرممکن است.».

مثلاً در بولیوی فعالیت غیرواقعی و ساختگی حمایت از کاندیدای ریاست جمهوری مخالف در سال 2019 را متوجه شده ولی ترجیح داد که آن را دارای اولویت نداند. ماه­ها بعد سیاست بولیوی دچار آشفتگی و منجر به استعفای رئیس جمهور اوو مورالس و «اعتراضات گسترده همراه با ده­ها کشته» شد.

طبق گفته ژانگ، این اتفاق در اکوادور نیز رخ داد. وی متوجه «فعالیت غیرواقعی و جعلی در حمایت از دولت حاکم شد ... و تصمیم گرفت که آن را در اولویت قرار ندهد». اما چندی بعد دید چگونه تصمیم او منجر به تأثیرات بعدی در نحوه مدیریت ویروس همه گیر کووید-19، دولت اکوادور - که کشور را ویران کرده– شده است؛ درصورتیکه اگر او اقدام لازم را انجام می­داد، نتیجه متفاوت بود: «من در این زمینه تصمیمات بی­شماری گرفته­‌ام - از عراق تا اندونزی، از ایتالیا تا السالوادور. به طور جداگانه، تأثیر در هر مورد نسبتاً اندک بود، اما جهان خیلی بزرگ است. اگرچه من با توجه به دانش موجود در آن زمان بهترین تصمیم را گرفته‌­ام، اما در نهایت من کسی بودم که تصمیم گرفتم فشار بیشتری جهت پیگیری موضوع وارد نکنم یا اولویت بالاتری را در هر مورد تعیین نکنم، و می­دانم که اکنون دستم به خون افراد آلوده است.»

ژانگ همچنین مواردی را در هند، بزرگترین بازار فیس بوک، در آستانه انتخابات محلی دهلی در فوریه سال 2020 کشف کرد: «من با وجود بیماری تلاش کردم تا یک شبکه پیچیده سیاسی متشکل از بیش از هزار بازیگر را که برای تأثیرگذاری در انتخابات کار می­‌کردند، از بین ببرم.» ماه گذشته، پس از گزارش وال استریت ژورنال، عملکرد فیس­بوک هند مورد بررسی و موشکافی قرار گرفت که نشان داد یک مدیر ارشد سیاستگذاری شرکت فیس­بوک در کشور هند، کارمندان محلی را نسبت به استفاده از سیاست‌­های ضد تفرقه‌­پراکنی این شرکت در قبال سیاستمداران حزب حاکم که سخنان نفرت‌انگیز علیه مسلمانان را به اشتراک گذاشته‌­اند، منع کرده است.

اولویت‌ها و ترجیحات فیس‌بوک کاملاً سلیقه‌ای است

ژانگ همچنین در سال 2019، وظایفی را که معمولاً مختص محققان و مدیران بازاریابی بود، به عهده گرفت و کشورهایی از جمله اوکراین، ترکیه، هند، اندونزی، فیلیپین، استرالیا، انگلستان، تایوان و بسیاری دیگر را به طور موشکافانه بررسی کرد. او متوجه «فعالیت غیرواقعی و ساختگی» در اوکراین شد که از یولیا تیموشنکو (یک شخصیت سیاسی پیچیده که در معاملات بحث­‌برانگیز گاز با روسیه نقش داشته اما در ادامه فعالیت خود بیشتر طرفدار غرب بود) و ولادیمیر گرویسمن (نخست­وزیر پیشین و متحد رئیس­‌جمهور قبلی پترو پوروشنکو)، حمایت می‌کرد.

وی نوشت: «ولدیمیر زلنسکی و جناحش تنها گروه بزرگی بودند که تحت تأثیر قرار نگرفتند.» ژانگ در بخش دیگری از یادداشت خود می‌گوید که او می­خواهد این ایده را که فیس­بوک توسط افراد بدخواه و خبیث اداره می‌­شود که امیدوارند به نتیجه خاصی برسند، رد کند: «اقدامات، رویدادهای اتفاقی و ناشی از بی دقتی است تا سوءنیت و بدکاری... مثلاً سال گذشته که ما مانع افشای نام یک جاسوس اوکراینی توسط کاربران شدیم، فراموش کردیم هشتگ‌ها را بپوشانیم تا اینکه من مداخله کردم و وارد کار شدم.»

او همچنین در مورد عادت فیس­بوک در اولویت قرار دادن ارتباطات عمومی نسبت به مشکلات دنیای واقعی می‌گوید: «بدیهی است که تصمیمات کوتاه مدت فیس­بوک عمدتاً بر اساس ارتباطات عمومی و احتمال واکنش منفی است...  برای نمونه مستقیماً در نشست 2020 به من گفته شد هر آنچه در نیویورک تایمز یا واشنگتن پست منتشر شود دارای اولویت بالاتری خواهد بود. به همین دلیل است که وقتی دیگران تهدید می­کنند که از طریق مطبوعات اطلاع‌­رسانی خواهند کرد، من شاهد بالارفتن چشمگیر اولویت این موارد هستم و به همین دلیل است که توسط یکی از مدیران شرکت به من اطلاع داده شد که کار مدنی من به این دلیل تأثیرگذار نیست که اگر چنین مشکلاتی مهم بودند توجهات را به خود جلب می­کردند، به یک بمب خبری تبدیل می‌­شدند، و شرکت را متقاعد می­کردند که توجه بیشتری را به این فضا اختصاص دهد.»

ژانگ می‌گوید در فوریه 2019، هنگامی که یک محقق ارتباطات استراتژیک ناتو با فیس­بوک تماس گرفت و به این شرکت هشدار داد که «فعالیت ساختگی و جعلی روس‌ها» را در مورد یک شخصیت سیاسی برجسته ایالات متحده کشف کرده که شرکت فیس­بوک متوجه آن نشده و آنها در حال برنامه ریزی برای دادن اطلاعات لازم به کنگره در فردا هستند؛ من به سرعت پرونده را بررسی کردم، مشخص کردم چه خبر است و فعالیت را حذف کرده و آتش را فوراً خاموش کردم: «همان محقق طی یک یا دو ماه بعد همان کار را مجدداً تکرار کرد، اما قبل از ارسال گزارش به فیس‌بوک، موضوع را رسانه‌ای کرد که در نهایت گزارش او باعث خشم مردم شد.»

بی‌توجهی فیس‌بوک به نظرات کارشناسان و گزارشات کارمندان

کارمند اخراجی فیس‌بوک، علاوه بر ذکر نمونه‌­های خاص از اقصی نقاط جهان، تصویر و بینشی از عملکرد داخلی فیس­بوک ارائه کرده و از اینکه تمرکز تیمش بر مسائل مرتبط با «99 درصد فعالیت‌هایی که اساساً هرزنامه هستند» انتقاد کرد: «به طور کلی، تمرکز سازمان من -و بیشتر افراد فیس­بوک- روی مشکلات با ابعاد گسترده بود، رویکردی که ما را بر روی هرزنامه متمرکز می­کرد... جنبه مدنی آن به دلیل حجم کم چندان لحاظ نمی­شد، و تأثیر نامتناسب آن نیز نادیده گرفته می­شد.

ژانگ می‌گوید بهترین راه برای جلب توجه دیگران نسبت به کارش این نیست که از مسیر صحیح گزارش‌­دهی ارسال شود، بلکه ارسال پست در مورد مسائل مختلف در تالار گفتگوی داخلی کارمندان فیس بوک برای ایجاد فشار است: «در محل کار متوجه شدم که به نظرات من احترام نمی­‌گذارند، مگر اینکه مثل یک دیوانه متکبر رفتار کنم.» هنگامی که وی از شرکت خواست فعالیت بیشتری در زمینه یافتن و متوقف کردن فعالیت‌­های مخرب مربوط به انتخابات و فعالیت‌­های سیاسی انجام دهد، به او گفته شد که «منابع انسانی محدود است». و هنگامی که به او دستور داده شد که تمرکز خود را بر روی فعالیت‌های مدنی متوقف کند، «به من گفته شد که اگر من نپذیرم، فیس‌بوک دیگر نیازی به خدمات من نخواهد داشت». ژانگ در نهایت دو ماه پیش اخراج شد.