صدها هزار تکه زباله فضایی در مدار زمین معلقند
در 23 سپتامبر سال جاری، به سه فضانورد مستقر در ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) دستور داده شد که نزدیک یک گریزپیما (escape craft) در بخشِ روسی ایستگاه فضایی پناه بگیرند. ناسا، سازمان هوانوردی آمریکا، یک تکه بزرگ زباله فضایی را که به سوی آنان روانه بود شناسایی کرده بود و در واکنش به آن، رانش‌گر‌های اضطراری را، برای اجتناب از آن‌چه «هم‌پیوندی محتمل» می‌خواندش، راه انداخت.
این سومین بار از ماه ژانویه است که ایستگاه فضایی مجبور به اتخاذ چنین شگرد نابه‌هنگامی شده؛ امری که دیگر بار، خطر فزاینده زباله‌های دردساز در مدار زمین را یادآور می‌شود. در آغاز هفته نیز لئولبس (LeoLabs)، سامانه ردیاب زباله فضایی، هشداری را درباره احتمال تصادمی عمده و قریب‌الوقوع صادر کرده بود.
پاره‌ای از یک راکت چینی رهاشده و یک ماهواره بازنشسته شوروی در مسیرِ گذر از 25 متری همدیگر و با احتمال ده‌درصد برخورد بودند. با داشتن جرمی سرجمع بالغ بر 2800 کیلوگرم و داشتن سرعت نسبی 53 هزار کیلومتر بر ساعت، چنین تصادمی می‌توانست فاجعه‌بار باشد.
به گفتهٔ فضانوردِ پیشین و هم‌پایه‌گذارِ لئولبس (LeoLabs): «چنین امری رخدادی بالقوه خطرناک است.
از برخورد دو شیء، در ارتفاعی بلند، یعنی 991 کیلومتری سخن می‌گوییم. اگر تصادمی پیش آید، خرده‌ها و پاره‌های بسیاری را در مدار زمین و برای زمانی دراز به جا خواهد گذاشت.»
هشدار لئولبس، به تاریخ 13 اکتبر 2020، از این قرار است:
«ما هم‌اکنون برخوردی بسیار پرخطر را میان دو شیء ورافتاده در مدار پایین زمین رصد می‌کنیم. داده‌های متعدد خبر از فاصله‌ای کمتر از 25 متر و احتمال برخوردی بین 1 تا 20 درصد، می‌دهند. جرم دو شئ، سرجمع 2800 کیلوگرم است.
شیء یک: 19826
شیء دو: 36123
زمان هشدار: 16 اکتبر، 00:56 زمان معیار جهانی
ارتفاع رخداد: 991 کیلومتر»
چنان چه برخوردی رخ دهد، صدها—و چه‌بسا هزاران—خرده‌زباله ناشی از آن در جهات گوناگون پرتاب خواهند شد. رخدادی که خود امکان بی‌شمار برخورد دیگر را در آینده پدید می‌آورد. جاناتان مک‌دووِل، فضانوردی که در مرکز اخترشناسی هاروارد-اسمیتسون مستقر است، می‌گوید: «چنین تصادمی می‌تواند بر میزان خرده‌زباله‌های فضایی 10 تا 20 درصد بیفزاید.»
مطالعه‌ای که دونالد کِسلِر، دانشمند ناسا، در سال 1978 انجام داد، صریحاً هشدار می‌دهد که اثر دنبال‌ریز یا دومینووار چنین رخداد‌هایی امکان پدیدآیی لایه‌ای نفوذناپذیر گرداگرد زمین خواهد بود که پرتاب‌های فضاییِ زمین‌پایه را ناممکن خواهد ساخت—امری که ما را دقیقاً زمین‌گیر خواهد کرد.
این پژوهش ناسا را بر آن داشت تا یک‌سال بعد برنامه خرده‌زباله‌های مدار زمین (ODP) را با هدف توسعه راه‌های پایش خرده‌چیز‌ها و زباله‌های فضایی و تدبیر شیوه‌های زدودن آن‌ها، راه‌اندازی کند.
از آن زمان تا امروز، وضعیت بد و بدتر شده است. به گفته شبکه رصد فضایی ایالات متحده (USSSN)، برآورد می‌شود هم‌اکنون دویست هزار شیء 0. 4 تا 4 اینچی، و ده‌ها هزار شیء بزرگ‌تر از 4 اینچ، در مدار زمین شناور باشند.
ماه گذشته، جیم بریدنستین، مسؤول ناسا، در توییت خود فراخوانی برای اقدام در این راستا داد: «در گذر دو هفته گذشته، امکان وقوع سه تصادم پرخطر بوده است. وضعیت خرده‌زباله‌ها رو به وخامت است.» هم‌اکنون هیچ قانونی بین‌المللی برای پاک‌سازی زباله‌های فضایی وجود ندارد، با این‌حال برخی شرکت‌ها اقداماتی را جهت تقلیل فجایع آینده آغاز کرده‌اند.
برای نمونه، شرکت اسپیس‌ایکس (SpaceX)، به عنوان جزیی از پروژه اینترنت فضایی استارلینک (Starlink) به ابتکار ایلان ماسک، درگیر فرایند پرتاب هزاران ماهواره به مدار است. بخشی از بیانیهٔ مأموریت این پروژه، «پاک نگهداشتن فضا» عنوان شده است.
قرار است هر کدام از ماهواره‌ها، به سامانه پیشران روکاری مجهز باشند تا آن‌ها را در پایان عمرشان، برای سوختن به سوی جوّ زمین براند. بر طبق داده‌های گردآورده لئولبس، اگرچه از اخیرترین تصادمِ ممکن به‌سختی اجتناب شده، اما خطر حقیقی همچنان باقی است.
به گفته وبگاه ناسا: «مسؤولیت زباله‌های فضایی با یک کشور نیست، بلکه با همگی کشور‌های فضاپیما است.
مشکل مدیریت زباله‌های فضایی هم چالشی بین‌المللی است و هم فرصتی برای نیک‌داشت محیط فضا جهت مأموریت‌های کاوش‌گرانه آینده. فضای گرداگرد سیاره ما آکنده از زباله است. اکنون زمان زباله‌زدایی از آن فرارسیده است.»
منبع: ایندیپندنت
