دکتر مجید برگ‌ریزان : متخصص دندانپزشکی کودکان ، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
تحریریه زندگی آنلاین : دندانپزشکی کودکان یکی از شاخه‌های اصلی در دندانپزشکی است که به دلیل گستردگی موضوع سالهاست که بصورت یک تخصص ویژه به درمان دندانپزشکی در کودکان می‌پردازد. همیشه کنترل رفتار کودکان در دندانپزشکی شرط اول درمان و جزئی از موضوعات اصلی در این حرفه بوده و سالهاست که محققین و متخصصین این فن در جهت پیشبرد تکنیکهای آن تلاش کرده‌اند. چرا که اگر نتوان آرامش را به محیط و در بیماران القا نمود نمی‌توان درمان مناسبی ارائه کرد. از اینرو در این نوشتار در صدد آن هستیم که بطور خیلی مختصر خوانندگان محترم را با این موضوع آشنا کرده و روش‌های کنترل رفتار کودکان را در مطب دندانپزشکی شرح دهیم.
بیشتربخوانید:
تقسیم‌بندی رفتار کودکان در دندانپزشکی
بطور کلی در دندانپزشکی با 3 گروه از کودکان مواجهیم:
کودکانی که دارای همکاری لازم برای انجام درمان‌ها هستند.
کودکانی که پتانسیل همکاری را دارند. کودکانی که فاقد پتانسیل همکاری هستند. گروه اول کودکانی هستند که رفتار مناسبی در مطب و در حین درمان از خود نشان داده و امکان انجام درمان‌های مقتضی برای آنها فراهم است و در صورتی که این رفتار آنها با برخورد مناسبی از طرف تیم دندانپزشکی همراه شود برای همیشه می‌توان بهترین درمان‌ها را برای آنها ارائه نمود. گروه دوم از کودکان که موضوع این نوشتار هستند، افرادی هستند که امکان بروز رفتار مناسب را بصورت بالقوه دارند ولی به دلایل مختلفی که در ادامه می‌آید رفتاری نامناسب داشته و در صورت تداوم آن مانع از ارائه درمان خوب از طرف دندانپزشک خواهند شد. اینجاست که باید از روش‌های کنترل رفتاری در کودکان کمک گرفت تا بتوان شرایط را برای ارائه درمان فراهم نمود. کودکان ذاتاً دارای مهارت‌های محدودی در برقراری ارتباط بوده و بنابراین از توانائی پائینی برای ابراز ترس‌ها و اضطرابات خود دارا می‌باشند. رفتار آنها اساساً واکنشی از عدم توانائی آنها برای غلبه بر اضطراب آنهاست پس اگر کودکان در شرایط جدیدی قرار گیرند راهی جز فرار از آن موقعیت با هر روش ممکن نمی‌بینند.
بیشتر بخوانید:
اینجاست که روش‌های کنترل رفتاری کودکان شرایطی را فراهم می‌کند تا کودکان بتوانند به این مشکل فائق آمده و رفتار خود را برای حصول به یک درمان مناسب تغییر دهند. برای ایجاد این شرایط دندانپزشکان با مدد از آموزش‌هایی که جزئی اصلی از تحصیلات آنها را شامل می‌شده شرایط را تشخیص داده و تکنیکهای خود را براساس توانائی و در حد تکامل فهم هر کودک به انجام می‌رساند.
به طور عمده دو روش کلی برای حصول به رفتار مناسب از طرف کودکان در دندانپزشکی وجود دارد:
روش‌های غیر داروئی: که در آنها از روش‌هایی استفاده می‌شود که بیشتر جنبه روانشناسی داشته و تغییر شکل رفتاری را از طریق این تکنیک‌ها معمول می‌دارد.
روش‌های داروئی: در افراد خاصی استفاده می‌شود که امکان هیچگونه اعمال تأثیر از لحاظ غیر داروئی در آنها وجود ندارد.
چه عواملی روی رفتارهای کودکان در دندانپزشکی موثر است؟
داشتن یک سابقه شخصی پزشکی که تجربه خوبی برای کودک نبوده و یا تجربه دیگران که کودک شاهد آن بوده از عوامل اصلی رفتارهای نامناسب آنهاست. این سابقه می‌تواند چه در مورد ویزیت‌‌های قبلی دندانپزشکی و یا در موارد دیگر پزشکی بوده باشد.
اضطراب والدین از مواردی است که ارتباط آن با رفتارهای نامناسب کودکان بخصوص در کودکان زیر 4 سال به اثبات رسیده است این اضطراب حتی اگر ابراز نشود، به راحتی به کودک منتقل شده و بروز واکنش‌های منفی را باعث می‌شود.
آگاهی کودک از مشکلات دندانپزشکی خودش می‌تواند از عوامل ایجاد رفتار نامناسب بخصوص در جلسه اول درمان گردد.
عدم وجود ارتباط صحیح بین عوامل دخیل در درمان کودکان باعث ایجاد و ادامه رفتار ناشایست در کودکان می‌گردد. در مطب دندانپزشکی برای بزرگسالان، ارتباط دوطرفه بین دندانپزشک و بیمار برقرار است ولی در کودکان این رابطه پیچیده بوده و بین دندانپزشک، کودک، والدین و تیم دندانپزشکی است.
بیشتر بخوانید:
بنابراین کنترل آن برای ایجاد رفتار مناسب کار بسیار مشکل‌تری است. لذا همه عوامل درگیر باید نقش خود را به خوبی درک کرده و در این مسیر تابع یک نفر که آن هم دندانپزشک است بوده و از ایجاد ارتباط نامناسب و بدون داشتن مجوز از طرف وی خودداری نمایند. نقش دندانپزشک در این موارد را می‌توان به نقش یک فرمانده یک عملیات تشبیه کرد که همگی افراد درگیر در آن باید گوش بفرمان او باشند.
بدین ترتیب محبت کردن والدین به کودک و حتی حضور یا عدم حضور آنها در کنار کودک و یا در اتاق درمان باید همگی تابع فرامین دندانپزشک باشد تا بتوان به نتیجه مطلوب رسید. والدینی که این نکته را نادیده می‌گیرند ناخودآگاه باعث شدت گرفتن رفتار نامناسب کودک‌شان شده و شرایط را برای درمان به نحوی دشوار می‌کنند که حتی دندانپزشک در شرایطی تصمیم به قطع درمان می‌کند.
بعضی از دندانپزشکان ترجیح می‌دهند که یکی از والدین در اتاق درمان حضور داشته باشند و برخی از آنها در شرایطی این حضور را به صلاح نمی‌دانند. در صورت حضور والدین در اتاق درمان آنها باید به این امر آگاه باشند که حضور آنها بدون دخالت و بدون صحبت کردن بسیار مفیدتر از دخالت‌های بی‌موردی است که باعث ایجاد اختلال در روش‌های کنترل رفتاری است که توسط دندانپزشک در حال انجام است.
تحقیقات علمی ثابت کرده‌اند که رفتار کودکان ارتباطی با حضور یا عدم حضور والدین در کنار آنها ندارد استثنائی که در این مورد وجود دارد کودکان زیر 4 سال است که معمولا با حضور مادر رفتار بهتری از خود نشان می‌دهند.
بیشتر بخوانید:
