1- از جمله آداب آن حضرت در خوردنی ها و آشامیدنی ها و متعلقات سفره یکی آن است که در کتاب کافی آن را به سند خود از هشام بن سالم و غیر او از ابی عبد اللَّه (ع) نقل کرده که فرمود: رسول خدا (ص) هیچ چیزی را دوست تر از این نمی داشت که دائما گرسنه و از خدا خائف باشد.[1]
2- و در کتاب احتجاج به سند خود از موسی بن جعفر از آبای گرامش از امام حسین (ع) حدیث طویلی نقل کرده که همه، جوابهایی است که علی (ع) در پاسخ سؤالات مردی یهودی از اهل شام می داده، در ضمن می رسد به اینجا که یهودی از امیر المؤمنین (ع) پرسید: مردم می گویند عیسی مردی زاهد بوده آیا همین طور است؟
حضرت فرمود: آری چنین است و لیکن محمد (ص) از همه انبیاء زاهدتر بود، زیرا علاوه بر کنیزهایی که داشت دارای سیزده همسر بود با اینهمه هیچ وقت سفره ای از طعام برایش چیده نشد و هرگز نان گندم نخورد و از نان جو هم هیچ وقت شکمش سیر نشد و سه شبانه روز گرسنه می ماند.[2]
3- و در امالی صدوق از عیص بن قاسم روایت شده که گفت: خدمت حضرت صادق (ع) عرض کردم حدیثی از پدرت روایت شده که فرمود: رسول خدا (ص) از نان گندم سیر نشد، آیا این روایت صحیح است. فرمود: نه، زیرا رسول خدا (ص) اصلا نان گندم نخورد، و از نان جو هم یک شکم سیر نخورد.[3]
4- و در کتاب دعوات قطب روایت شده که رسول خدا (ص) در حال تکیه غذا نخورد مگر یک مرتبه که آنهم نشست و از در معذرت گفت: بار الها من بنده و رسول توام.[4]
مؤلف: این معنا را کلینی و شیخ به طریق زیادی نقل کرده اند و هم چنین صدوق و برقی و حسین بن سعید در کتاب زهد.
5- و در کافی به سند خود از زید شحام از ابی عبد اللَّه (ع) نقل کرده که فرمود: رسول خدا از روزی که خداوند او را به نبوت مبعوث کرد و تا روزی که از دنیا رفت در حال تکیه غذا نخورد، بلکه مانند بردگان غذا میل می فرمود و مانند آنها می نشست، پرسیدم چرا؟ فرمود: برای اظهار کوچکی و تواضع در برابر خدای عز و جل.[5]
6- و در آن کتاب به سند خود از ابی خدیجه نقل کرده که گفت:" بشیر دهان" از ابی عبد اللَّه (ع) پرسید آیا رسول خدا (ص) در حالی که به دست راست یا به دست چپ تکیه کرده غذا میل می فرمود؟ ابی خدیجه می گوید من هم در آن مجلس بودم امام صادق (ع) فرمود: نه، رسول خدا در حال تکیه به طرف راست و یا به طرف چپ غذا میل نمی کرد و لیکن مثل بنده ها می نشست، من عرض کردم چرا؟ فرمود: برای تواضع در برابر خدای عز و جل.[6]
7- و در آن کتاب به سند خود از جابر از ابی جعفر (ع) نقل کرده که فرمود: رسول خدا (ص) مثل بنده ها غذا میخورد، و مثل آنها بر روی زمین می نشست و غذا می خورد، و روی زمین می خوابید.[7]
8- و در کتاب احیاء العلوم می گوید: رسول خدا (ص) وقتی برای خوردن می نشست بین دو زانو و دو قدم خود را جمع می کرد، همانطوری که نمازگزار می نشیند، الا اینکه یکی از زانوها و قدمها را روی زانو و قدم دیگر می گذاشت، و می فرمود: من بنده ای هستم و لذا مثل بنده ها غذا می خورم و مثل آنان می نشینم.[8]
9- و صفوانی در کتاب التعریف از علی (ع) نقل کرده که فرمود: رسول خدا (ص) وقتی بر سر سفره غذا می نشست مثل بنده ای می نشست، و بر ران چپ خود تکیه می کرد.[9]
10- و در کتاب مکارم از ابن عباس نقل می کند که گفت: رسول خدا (ص) روی زمین می نشست و گوسفندان را بین دو پای خود گذاشته شیر آنها را می دوشید و اگر غلامی از آن حضرت دعوت می کرد می پذیرفت.[10]
11- و در محاسن به سند خود از حماد بن عثمان از ابی عبد اللَّه (ع) روایت کرده که فرمود: رسول خدا (ص) وقتی غذا میل می فرمود انگشتان خود را می لیسید.[11]
12- و در احتجاج از کتاب موالید الصادقین نقل کرده که گفته است: رسول خدا (ص) از تمامی انواع غذاها میل می فرمود، و هر چه را که خدا حلال کرده، با اهل بیت و خدمتگزاران خود و هر وقت که ایشان می خوردند می خورد، و هم چنین با کسی از مسلمانان که او را دعوت می کرد هم غذا می شد، هر چه آنان می خوردند می خورد و روی هر چیزی می خوردند می خورد مگر اینکه برای آنها میهمانی می رسید که در این صورت با آن میهمان غذا میل می فرمود- تا آنجا که می گوید-: و از هر غذایی، بیشتر آن را دوست می داشت که شرکت کنندگان در آن بیشتر باشند.[12]
مؤلف: اینکه در این روایت داشت: و روی هر چیزی می خوردند می خورد، مقصود سفره و خوان و امثال آن است، و اینکه گفت:" و ما أکلوا- و هر چه می خوردند"، ممکن است" ما" موصوله باشد، یعنی هر چیزی را که می خوردند، و ممکن است" وقتیه" باشد یعنی تا هر وقت که می خوردند، و اینکه گفت: مگر اینکه برای آنها میهمانی می رسید، استثنایی است از اینکه گفت: با اهل بیت و خدمتگزاران خود غذا می خورد. و معنایش این است که مگر وقتی که میهمانی برای ایشان می رسید که در این صورت دیگر با اهل بیت خود غذا میل نمی فرمود، بلکه با میهمان غذا می خورد.
13- و در کافی به سند خود از ابن قداح از ابی عبد اللَّه (ع) نقل کرده که فرمود: رسول خدا (ص) وقتی با گروهی غذا میل می فرمود، اولین کسی بود که دست به غذا می برد و آخرین کس بود که دست برمیداشت و چنین می کرد تا همه مردم غذا بخورند و خجالت نکشند.[13]
14- و نیز در کافی به سند خود از محمد بن مسلم از ابی جعفر (ع) نقل کرده که فرمود: امیر المؤمنین (ع) فرموده: شام انبیاء بعد از نماز عشا بوده شما هم شام خوردن را ترک نکنید که باعث خرابی بدن است.[14]
15- و نیز در کافی به سند خود از عنبسة بن نجاد از ابی عبد اللَّه (ع) نقل کرده که فرمود: هیچ طعامی نزد رسول خدا (ص) حاضر نشد که در آن خرما باشد مگر اینکه ابتدا از آن خرما میل فرمود.[15]
16- و نیز در کافی و صحیفة الرضا به سند خود از آباء گرام آن حضرت نقل کرده که آن حضرت فرمود: رسول خدا (ص) وقتی خرما می خورد هسته آن را پشت دست خود می گذاشت، آن گاه آن را دور می انداخت.[16]
17- و در کتاب اقبال از جلد دوم تاریخ نیشابوری نقل کرده که در ضمن شرح حال حسن بن بشر به سند او نقل نموده که گفته است: رسول خدا (ص) بین هر دو لقمه، خدا را حمد می کرد.[17]
18- و در کافی به سند خود از وهب بن عبد ربه نقل کرده که گفت: امام صادق (ع) را دیدم که خلال می کرد و من به او نگاه می کردم، حضرت فرمود: رسول خدا (ص) همیشه خلال می کرد، و خلال، دهن را خوشبو می کند.[18]
19- و در کتاب مکارم از رسول خدا (ص) نقل می کند که هر وقت آب می آشامید ابتدا" بسم اللَّه" می گفت- تا آنجا که می گوید-: و آب را به طور مخصوصی می مکید و آن را به پری دهان نمی بلعید و می فرمود: درد کبد از همین قورت دادن است.[19]
20- و در کتاب جعفریات از جعفر بن محمد از آبای گرامش از علی (ع) نقل می کند که فرمود: چند بار تجربه کردم و دیدم که رسول خدا (ص) آب یا هر آشامیدنی دیگر را به سه نفس می آشامید و در ابتدای هر نفس" بسم اللَّه" و در آخر آن" الحمد للَّه" می گفت، از سبب آن پرسیدم فرمود: حمد را به منظور ادای شکر پروردگار و" بسم اللَّه" را به منظور ایمنی از ضرر و درد می گویم.[20]
21- و در کتاب مکارم می گوید: رسول خدا (ص) در ظرف آشامیدنی نفس نمی کشید، و اگر می خواست نفس تازه کند ظرف را از دهنش دور می کرد و آن گاه تنفس می نمود.[21]
22- و در احیاء العلوم می گوید: وقتی رسول خدا (ص) گوشت میل می فرمود سر خود را به طرف ظرف گوشت پائین نمی انداخت بلکه آن را به طرف دهان خود می برد و آن را بطور مخصوصی و با تمام دندانها می جوید، و مخصوصا وقتی گوشت میل می فرمود هر دو دست خود را به خوبی می شست آن گاه دست تر را به صورت خود می کشید.[22]
23- و در کتاب مکارم الاخلاق می گوید: رسول خدا (ص) همه رقم غذا میل می فرمود.[23]
مؤلف: طبرسی بعد از نقل این روایت اصنافی از طعام را که آن جناب میل میفرمود شمرده، از آن جمله نان و گوشت را بانواع مختلفش ذکر کرده و هم چنین خربزه و شکر و انگور و انار و خرما و شیر و هریسه (گندم پخته) و روغن و سرکه و کاسنی و بادروج و کلم، و روایت شده که آن جناب از عسل خوشش می آمد و نیز روایت شده که در میان میوه ها انار را بیشتر دوست می داشت.
24- و طوسی در کتاب امالی به سند خود از ابی اسامه از ابی عبد اللَّه (ع) نقل کرده که فرمود: طعام رسول اللَّه (ص)- اگر به دستش می آمد- جو، و حلوایش خرما، و هیزم منزلش پوست و برگ و شاخه درخت خرما بود.[24]
25- و در کتاب مکارم نقل می کند که رسول خدا (ص) غذای داغ نمی خورد، و صبر می کرد تا خنک شود و می فرمود: خدای تعالی ما را آتش نخورانیده و غذای داغ برکت ندارد، و وقتی غذا میل می فرمود" بسم اللَّه" می گفت و با سه انگشت و از جلو خود غذا می خورد، و از جلو کسی غذا برنمی داشت، و وقتی سفره پهن می شد قبل از سایرین شروع می کرد، و با سه انگشت ابهام و انگشت پهلوی آن و انگشت وسط غذا می خورد، گاهی هم از انگشت چهارمی کمک می گرفت و با تمامی کف دست میخورد نه با دو انگشت، و می فرمود:
غذا خوردن با دو انگشت، غذا خوردن شیطان است. روزی اصحابش فالوده آوردند و آن حضرت با ایشان تناول فرمود، پس از آن پرسید این فالوده از چه درست می شود؟ عرض کردند روغن را با عسل می گذاریم اینطور می شود، فرمود: طعام خوبیست.
رسول خدا (ص) نان جو را الک نکرده می خورد و هیچ وقت نان گندم نخورد، و از نان جو هم سیر نشد، و هیچ وقت بر خوان طعام غذا نخورد، بلکه روی زمین می خورد، خربزه و انگور و خرما می خورد و هسته آن را به گوسفند می داد، و هیچ وقت سیر، پیاز، تره و عسلی که در آن مغافیر بود میل نمی فرمود، و" مغافیر" خلطی است که در بدن زنبور هضم نشده و در عسل می ریزد و بوی آن در دهن می ماند.
رسول خدا (ص) هیچ وقت غذایی را مذمت نفرمود، اگر آن را دوست می داشت می خورد و اگر از آن خوشش نمی آمد نمی خورد و آن را مذمت نمی کرد که دیگران هم نخورند، ظرف غذا را می لیسید و می فرمود: غذای آخر ظرف برکتش از همه آن غذا بیشتر است، وقتی هم که از غذا فارغ میشد هر سه انگشت خود را یکی پس از دیگری می لیسید و دست خود را از طعام می شست تا پاکیزه شود، و هیچ وقت تنها غذا میل نمی فرمود.[25] مؤلف: اینکه راوی گفت: با سه انگشت ابهام و انگشت پهلوی آن و انگشت وسط می خورد، خواست تا رعایت ادب کند چون لفظ" سبابة" که انگشت پهلویی ابهام است مشتق از" سب- ناسزا" است، و اما اینکه روایت کرد که آن حضرت فالوده میل می فرمود، مخالف است با روایتی که صاحب کتاب محاسن آن را با ذکر سند از یعقوب بن شعیب از ابی عبد اللَّه (ع) نقل کرده که فرمود: در وقتی که امیر المؤمنین (ع) در بین چند نفر از اصحاب خود در میدان کوفه ایستاده بود شخصی طبقی فالوده به عنوان هدیه برایش آورد، حضرت به اصحاب خود فرمود مشغول شوید، خودش هم دست دراز کرد که میل کند ناگهان دست خود را کشید و فرمود: بیادم آمد که رسول خدا (ص) فالوده نخورد، از این جهت از خوردنش کراهت دارم.[26]
26- و در کتاب مکارم می گوید: رسول خدا (ص) آشامیدنیها را هم در قدحهای بلوری که از شام می آوردند و هم در قدح های چوبی و چرمی و سفالی می آشامید.[27]
مؤلف: در کافی [28] و محاسن نیز روایتی قریب به مضمون صدر این روایت نقل کرده، و در آن دارد که: رسول خدا (ص) دوست می داشت از قدح شامی بیاشامد و می فرمود: این ظرف نظیف ترین ظرفهایی است که در دسترس شما است.[29]
27- و در کتاب مکارم از رسول خدا (ص) نقل کرده که آن حضرت با کف دست هم آب می خورد، آب را در دست میریخت و می فرمود هیچ ظرفی پاکیزه تر از دست نیست.[30]
28- و در کافی به سند خود از عبد اللَّه بن سنان نقل کرده که گفت: رسول خدا (ص) در روزهای عید قربان دو قوچ ذبح می کرد یکی را از طرف خود و یکی دیگر را از طرف فقرای امتش.[31]
پی نوشت ها:
[1] کافى ج 8 ص 129 ح 99.
[2] احتجاج طبرسى ج 1 ص 335
[3] بحار ج 16 ص 243 از مکارم الاخلاق ص 28
[4] و مستدرک الوسائل ج 3 ص 83 ح 5
[8] احیاء العلوم ج 7 ص 121
[9] مستدرک الوسائل ج 3 ص 83 ح 7
[10] بحار ج 16 ص 229 ح 35 از مکارم الاخلاق
[11] محاسن برقى ط اسلامى ص 443 ح 313
[16] عیون الاخبار ج 2 ص 40 ح 134
[17] اقبال، ص 116، سطر 16
[22] احیاء العلوم ج 7 ص 126
[24] بحار ج 16 ص 288 ح 146 از امالى شیخ طوسى
[26] محاسن برقى ص 410 ح 135
[29] محاسن برقى ص 577 ح 38
