دکتر مهیار کتابی؛ متخصص پاتولوژی دهان، فک و صورت
آفت دهان از شایعترین ضایعات دهانی است که تقریباً در تمام سنین، و افراد بروز می‌کند و هر کدام از ما شاید در دوره‌هایی با آن درگیر بوده‌ایم. در مورد علل بروز این ضایعه نظریات مختلفی ارائه شده ولی تقریبا اکثر محققان بر این باورند که علت اصلی بروز آفت به هم خوردن نسبت سلولهای ایمنی در سطح بدن است که این امربه علل مختلفی بروز می‌کند با وجود تحقیقات بسیار و ارائه درمانهای متنوع هنوز هم آفت دهان یکی از مشکلات شایع در زمینه دندانپزشکی بوده و درمان قطعی برای این ضایعه ارائه نشده است. با توجه به سوالات مکرر بیماران در مورد این بیماری بر آن شدیم تا به تعدادی از این سوالات در این مقاله پاسخ دهیم:
روش تشخیص آفت از سایر ضایعات و بیماریهای دهانی چیست؟
آفت‌های دهانی غالبا ضایعاتی دردناک هستند که به تعداد و اندازه‌های متفاوت در نقاط مختلف دهان ایجاد می‌شوند در شایعترین نوع آن کمی قبل از بروز آفت فرد معمولا در ناحیه درگیر دچار حس خارش، سوزش توام با درد خواهد بود و پس از آن آفت به شکل زخمی مسطح که در حاشیه آن هاله‌ای وجود رنگ و قرمز دارد بروز می‌کند. روی آن را معمولا غشایی سفید رنگ می‌پوشاند که در نگاه اول شبیه یک ضایعه چرکی به نظر می‌رسد. آفت در مخاط غیر شاخی و نرم دهان که بیشتر در معرض تحریک است بروز می‌کند این نقاط عبارتند از: مخاط‌گونه و لب داخلی، کف دهان، زیر زبان، حاشیه زبان و سقف دهان دهان نزدیک حلق. توجه داشته باشید اغلب ضایعات که در نواحی شاخی و سخت دهان مثل لثه، سقف دهان در ناحیه جلو و یا روب لب خارجی بروز می‌کند آفت نبوده و در اثر علل دیگری مثل بیماریهای ویروسی و عفونی ایجاد می‌شوند که برای تشخیص آنها باید به پزشک مراجعه شود
چه عواملی باعث بروز آفت می‌شود؟
آفت غالباً در افرادی بروز می‌کند که استعداد ژنتیکی برای بروز آن دارند ولی در این افراد نیز گروهی از عوامل محیطی باعث تحریک و آغاز روند تشکیل آفت می‌شوند که مهمترین آنها عبارتند از:
خوردن غذاهای محرک و مواجه شدن با عوامل آلرژی‌زا
تغییرات هورمونی (بلوغ، یائسگی، قاعدگی)
برخی از عوامل عفونی مثل ویروس تبخال
سوءتغذیه: مثلا کمبود آهن، اسید فولیک، روی و ویتامین B12
ترک سیگار
تحریک مکانیکی مثل گاز گرفتگی، سوختگی داخل دهان و تزریق بی‌حسی در دندانپزشکی
آفت به طور طبیعی بعد از چند روز بهبود می‌یابد؟
شایعترین نوع آفت که گاهی با نام آفت مینور از آن نام برده می‌شود به طور طبیعی در مدت زمان 7 تا 14 روز بهبود می‌یابد در برخی از انواع کمتر شایع آفت، اندازه ضایعات بسیار بزرگتر از آفت معمولی بوده (قطر ضایعات در آفت مینور معمولا کمتر از یک سانتیمتر است) و مدت زمان بهبودی تا 40 روز نیز می‌رسد. این موارد به علت قطر بزرگ، درد شدید و ظاهر خاص ضایعات آفتی برای بیماران ایجاد نگرانی می‌کند که البته برای تشخیص از سایر ضایعات و بیماریها مراجعه به پزشک ضروری است.
آیا آفت واگیردار است و از راه تماس مستقیم منتقل می‌شود؟
علیرغم آنکه بعضی از عوامل میکروبی و ویروس‌ها می‌توانند محرک شروع آفت باشند اما آفت دهانی به هیچ عنوان مسری نبوده و از راه تماس منتقل نمی‌شود.
در صورت بروز آفت آیا باید به پزشک مراجعه کنیم؟
شایعترین نوع آفت ضایعه‌ای کوچک و محدود بوده و پس از گذشت دوره بیماری بدون درمان بهبود می‌یابد. اما در مورد آفت‌های دهانی بزرگ که در نواحی خاص مثل قسمت‌های پشتی کام نرم ایجاد می‌شوند و غالباً ظاهری نگران کننده دارند بهتر است به پزشک مراجعه شود. همچنین باید توجه داشت که در بسیاری از بیماریهای سیستیک یا عفونی قبل از ایجاد علائم در سایر نقاط بدن، ضایعات دهانی شبیه به آفت ایجاد می‌شود که در صورت تشخیص به موقع در شروع درمان نتایج درمانی موثرتر خواهند بود.
و به طور کلی اگر ضایعه شبیه آفت همراه با علائم مشابه نقاط قرمزرنگ، تاول ، زخم و یا سوزش و خارش و سایر نقاط بدن مانند پوست اندام‌ها، مخاط تناسلی و چشم باشد جهت تشخیص و درمان حتماً باید به پزشک مراجعه شود.
درمان آفت چیست؟
تاکنون درمانهای متنوع و داروهای بسیاری برای پیشگیری و بهبود آفت ارائه شده است. ولی در صورتی‌که از آن دسته افرادی هستید که در مدت کوتاه دچار آفت راجعه هستید بهتر است برای ریشه‌یابی علت ایجاد آفت به پزشک مراجعه نمائید با بررسی آزمایش خون و داشتن تاریخچه پزشکی می‌توان تا حدی از بروز آفت‌های مکرر جلوگیری کرد به عنوان مثال در افرادی که دچار آنمی کمبود آهن یا سوء تغذیه و کمبود اسید فولیک هستند با رعایت رژیم دارویی می‌توان تا حدی از عود مکرر ضایعات آفتی کم کرد.
داروهای تجاری موجود برای درمان آفت نیز می‌توانند تا حد زیادی از شدت درد ضایعات آفتی کاسته و دوره بهبودی را کاهش دهند گروهی از این داروها با استفاده از اسیدهای خوراکی باعث سوزاندن سطح خارجی آفت شده و از شدت درد می‌کاهند و در گروهی دیگر با ایجاد سطح محافظ روی ضایعه، بهبود آن تسریع می‌شود.
در درمان آفت‌های ماژور با درد بسیار شدید و پایدار حتی گاهی از درمانهای جراحی برای کاهش شدت درد و جلوگیری از ایجاد اسکار پس از بهبودی در ناحیه درگیر استفاده می‌شوند. از آنجائیکه آفت‌های ماژور بسیار دردناک بوده و غالباً پس از بهبود اسکار (جای زخم) بر جای می‌گذارند بهتر است برای بررسی بیشتر به پزشک مراجعه شود.
آیا رعایت رژیم غذایی در پیشگیری و کاهش عود آفت موثر است؟
تحقیقات جدید پزشکی بر این باورند که به هم خوردن نسبت اسیدهای آمینه که پیش‌ساز واحدهای پروتئینی در بدن هستند می‌تواند باعث تشدید بروز آفت در دهان شود به عنوان مثال اسیدهای آمینه موجود در گوشت سفید، ماست و پنیر باعث کاهش شدت آفت شده و برعکس اسیدهای آمینه موجود در گوشت قرمز، سویا و حبوبات باعث افزایش شدت ضایعات آفتی می‌شوند همچنین مصرف سبزیجات به ویژه اسفناج، کرفس، شوید، جعفری به خاطر دارا بودن نسبت مناسب مواد معدنی در بهبود سریع‌تر ضایعات آفتی موثر است.
در طب سنتی ایرانی از موادی مثل عصاره انار و پوست آن، جوشانده میخک و چای سبز به عنوان درمان آفت یاد شده است.
آیا استعمال دخانیات در بروز آفت موثر است؟
مصرف سیگار و دخانیات باعث افزایش ضخامت لایه کراتین و شاخی شدن مخاط دهان می‌شود و به همین دلیل افراد سیگاری کمتر به ضایعات آفتی دچار می‌شوند. مدت پس از ترک سیگار مخاط سخت و آسیب دیده دچار ترمیم شده و مخاط تازه و فاقد کراتین جایگزین آن می‌گردند به همین دلیل مدتی پس از ترک سیگار فرد ممکن است در دوره‌هایی با آفت راجعه درگیر باشد.
