آلرژی غذایی

دکتر محمدجواد حسین‌زاده

پاسخ غیرطبیعی بدن به بعضی از غذاهای مشخص را حساسیت غذایی می‌گویند. در این حالت واکنش سیستم ایمنی بدن به برخی از مواد بی‌ضرر موجود در غذاها منجر به بروز علائمی می‌شود. این علائم هرچند در بعضی موارد مشابه عدم تحمل غذایی (Food intolerancr) است، ولی این عارضه کاملاً با آلرژی و حساسیت غذایی فرق دارد.

در شرایط عدم تحمل غذایی الزاماً سیستم ایمنی بدن درگیر نیست. هرچند که به نظر می‌رسد 25 درصد افراد به بعضی از غذاهای خاص حساسیت دارند، ولی صرفاً در 4-8 درصد کودکان و 2 درصد بزرگسالان تشخیص حساسیت غذایی داده می‌شود. بیشتر حساسیت‌های غذایی خفیف هستند، اما در بعضی موارد حتی ممکن است منجر به شوک آنافیلاکتیک و در بعضی شرایط جدی منجر به مرگ ‌شوند.

حساسیت غذایی در کودکان و نوجوان

حساسیت‌های غذایی غالباً در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود و در این میان کودکان کم‌سن و سال بیشتر در معرض این حساسیت‌ها قرار می‌گیرند. قبل از هر واکنش حساسیت‌زای غذایی کودک باید دست‌کم یک بار در معرض دریافت آن ماده غذایی قرار گرفته باشد؛ گرچه در بعضی موارد این حساسیت از طریق شیر مادر نیز بروز خواهد کرد.

در هر صورت، علائم آلرژی زمانی ظاهر می‌شود که کودک برای دومین بار در معرض آن ماده غذایی قرار گیرد. علائمی همچون خارش، کهیر، اشکالات تنفسی، دل درد، استفراغ و اسهال در نتیجه واکنش بدن به دنبال ترشح آنتی‌بادی‌هایی علیه غذای مصرف‌شده و یا آزادی هیستامین بروز می‌کند.

تفاوت حساسیت غذایی و تحمل غذایی 

اما تفاوت حساسیت غذایی و عدم تحمل غذایی در پاسخ سیستم ایمنی بدن است. در حساسیت غذایی، سیستم ایمنی کاملاً درگیر و بسیاری از علائم ذکرشده در نتیجه این واکنش بدن قابل توجیه می‌باشد.

 علائم 

از احساس ناراحتی خفیف تا مراحل حساسیت شدید و مرگ متغیر می‌باشد. علائم حساسیت غذایی معمولا بلافاصله بعد از مصرف غذا یا ظرف دو ساعت ظاهر می‌شود و اغلب پوست و دستگاه گوارش را درگیر می‌کند و همانگونه که ذکر شد از کهیر، تورم، خارش و اگزما تا حالت تهوع، استفراغ، کرامپ‌های شکمی، سوءهاضمه و اسهال متغیر خواهد بود.

تورم پلک، صورت، لب‌ها، زبان، حلق و دیگر قسمت‌های بدن از دیگر علائم می‌باشد. تغییر حس چشایی، صداهای تنفسی و مشکلات همراه آن و در نهایت گیجی و تغییر سطح هوشیاری از علائم آلرژی غذایی به شمار می‌آید. در بسیاری موارد حساسیت غذایی در نتیجه انتقال ژنتیکی و حساسیت به مواد آلرژی‌زای خاص ایجاد می‌شود.

 مواد غذائی حساسیت‌زا

رایج‌ترین مواد غذایی که این زمینه را ایجاد می‌کنند، عبارتند از: ماهی، میگو و غذاهای دریایی، انواع آجیل‌ها، خصوصاً بادام‌زمینی، گردو، بادام، میوه‌ها، به‌خصوص توت فرنگی و آناناس، سبزیجات، مانند گوجه‌فرنگی و مواد افزودنی و نگهدارنده. در کودکان مواد غذایی دیگری مثل شیر، تخم‌مرغ، گندم و موز نیز زمینه حساسیت غذایی را ایجاد می‌کنند.

در کودکان زیر پنج سال حساسیت غذایی تا 5 درصد نیز گزارش شده که در بعضی موارد تمام عمر همراه وی خواهد بود. لازم به ذکر است که میزان دریافت بعضی مواد حساسیت‌زا مهم نیست و در برخی موارد حتی میزان بسیار اندکِ مثلاً بادام‌زمینی می‌تواند واکنش‌های حساسیتی شدیدی ایجاد کند. عوامل زمینه‌ای ایجاد این حساسیت‌‌ها علاوه بر مسائل ژنتیک و ابتلای والدین به واکنش‌های حساسیتی به تماس مداوم افراد به بعضی مواد غذایی نیز ارتباط دارد.

درمان حساسیت غذایی 

معمولاً هیچ اقدام درمانی صددرصدی برای پیشگیری از حساسیت غذایی وجود ندارد. البته اخیراً بعضی روش‌های کاهش حساسیت در حال انجام است که نمی‌توان برای آنها تضمین 100 درصد را در نظر گرفت. به نظر می‌رسد بهترین راه برای کاهش علائم در خانواده‌هایی که یکی از والدین علائمی نظیر آسم، اگزما و آلرژی‌های فصلی دارند، پرهیز از مصرف مواد حساسیت‌زا در دوران بارداری و شیردهی است.

همچنین در مواردی که شیرخوار نسبت به یک ماده غذایی حساسیت پیدا کرده، بهتر است مادر نیز از مصرف آن در دوران شیردهی خودداری کند. صرفاً شیر مادر در شش‌ماهه اول زندگی و در صورت استفاده از غذای کمکی، تأخیر در دادن مواد غذایی حساسیت‌زا به کودک می‌تواند او را از حساسیت‌های غذایی محافظت کند. همچنین مصرف غذاهای حاوی آنتی‌اکسیدان‌ها همانند میوه‌ها و سبزیجات و عدم مصرف غذاهایی که در آنها از مواد نگهدارنده و افزودنی‌ها استفاده شده است، می‌تواند کمک‌کننده باشد.