پلاکت خون که همچنین ترومبوسیت نامیده می شود، کوچکترین نوع سلول خونی می باشند. دیگر مولفه های اصلی خون شامل پلاسما، گلبول های سفید و گلبول های قرمز نامیده می شوند. عملکرد اولیه پلاکتها کمک به فرآیند انعقاد خون می باشد. وقتی پلاکتها فعال می شوند، این سلول ها به یکدیگر می چسبند تا جریان خون از رگ های خونی آسیب دیده متوقف شود. همانند گلبول های سفید و قرمز خونی، پلاکتها از سلول های بنیادی مغز استخوان تولید می شوند.
پلاکتهای خون سلول هایی می باشند که وقتی آسیب رگ های خونی را شناسایی می کنند از بدن ما به ذهن در جریان است. برای مقال وقتی شما بریدگی را روی پوست بدن خود احساس می کنید پلاکتها به محل آسیب دیده رگ های خونی می چسبند و بدین وسیله باعث انعقاد خون می شوند. وظیفه اصلی این سلول خونی توقف خونریزی می باشد.
تعریف پلاکت خون و وظیفه آن در بدن
شاید این سوال در دهن شما شکل گرفته باشد که پلاکتهای خون چیست؟ پلاکتها از سلول های بنیادی مغز استخوان تولید می شوند. این سلول های بنیادی بزرگ تجزیه می شوند و به بخش هایی تبدیل می شوند و سپس باعث ایجاد پلاکتهای خون می شوند. این بخش ها هیچ هسته ای ندارند، اما حاوی ساختارهایی می باشند که گرانول نامیده می شوند. گرانول ها پروتئین هایی هستند که برای انعقاد خون ضروری هستند. هر کدام از این پروتئین ها می توانند بین 1000 تا 3000 پلاکت را تولید کنند. پلاکتها برای 9 تا 10 روز در خون جریان دارند. وقتی آن ها پیر یا آسیب دیده می شوند توسط طحال از جریان خون حذف می شوند. نه تنها طحال خون را از سلول های قدیمی پاک می سازد، بلکه عملکرد گلبول های قرمز خون، پلاکتها و گلبول های سفید خون را تنظیم می کند. در برخی موارد وقتی خونریزی شدید است گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکتها از طحال آزاد می شوند و به انعقاد خون کمک می کنند، خون از دست رفته را تولید می کنند و با عوامل عفونت زا مثل باکتری ها و ویروس ها می جنگند.
عملکرد پلاکت های خونی
نقش پلاکتهای خونی مسدود کردن رگ های خونی آسیب دیده و پیشگیری از خونریزی می باشد. تحت شرایط طبیعی، پلاکتها در حالت غیرفعال در رگ های خونی حرکت می کنند. پلاکتهای غیر فعال شبیه بشقاب می باشند. وقتی یکی از رگ های خونی آسیب می بیند، پلاکتها بوسیله مولکول های معین در خون فعال می شوند. این مولکول ها توسط سلول های اندوتلیال در عروق خونی ترشح می شوند. شکل پلاکتهای خونی فعال شده تغییر می کند و گردتر و طولانی تر می شود. آن ها سپس به یکدیگر می چسبند و سطوح رگ های خونی را مسدود می سازند. پلاکتهای فعال شده مواد شیمیایی را آزاد می کنند که باعث می شود پروتئین فیبرونوژن خون به فیبرین تبدیل شود. فیبرین یک پروتئین می باشد که ساختار آن شبیه به زنجیره های طولانی و فیبر دار می باشد. مولکول های فیبرین شبکه فیبری چسبیده و طولانی ایجاد می کنند که در این شبکه گلبول های قرمز خون، گلبول های سفید خون و پلاکتها را ذخیره می سازد. فعال سازی پلاکتهای خونی و فرآیند انعقاد باعث ایجاد انسداد در رگ خونی می شوند. پلاکتها رگ های خونی را مسدود می سازند و عوامل انعقاد کننده خون را در پلاسما فعال می سازد.
تعداد نرمال پلاکت های خونی
آزمایش خون تعداد گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکتها را در خون ارزیابی می کند. تعداد نرمال پلاکتها بین 150000تا 450000 در هر میکرو لیتر از خون می باشد. تعداد کم پلاکتهای خون باعث ایجاد شرایطی به نام ترومبوسیتپنی می شود. اگر مغز استخوان به اندازه کافی پلاکتهای خون تولید نکند یا اگر پلاکتها آسیب دیده باشند این شرایط ایجاد می شود. تعداد کمتر از 20000 پلاکتهای خونی در هر میکرو لیتر خون خطرناک است و ممکن است باعث ایجاد خونریزی های غیر قابل کنترل شوند. دلایل تعداد کم پلاکتهای خون شرایطی مثل اختلالات کبد، سرطان، حاملگی و ضعف سیستم ایمنی بدن باشند. اگر سلول های مغز استخوان یک فرد بیش از حد پلاکتهای خون بسازد شرایطی به نام ترومبوسیتوز ایجاد می شود، در این شرایط تعداد پلاکتهای خون به بیش از 1000000 در هر میکرو لیتر خون افزایش می یابد که دلایل آن ناشناخته می باشد. این شرایط بسیار خطرناک می باشد، زیرا پلاکتهای زیاد ممکن است مانع رساندن خون از منبع خون به اندام های حیاتی مثل قلب و ذهن شوند.
کمبود پلاکت خون چه عوارضی دارد؟
وقتی تعداد پلاکتها در خون شما کم باشد، بدن شما نمی تواند باعث انعقاد خون شود. تعداد کم پلاکتهای خونی می تواند باعث ایجاد ترومبوسیتوپنی شود. این شرایط از خفیف تا شدید دامنه دارد که به دلایل بنیادی وابسته می باشد. برای مثال، علایم آن می تواند خونریزی بینی و دیگر بخش های بدن شدید باشد. اگر تعداد کم پلاکتهای خون درمان نشود ممکن است باعث مرگ ومیر شود. برخی از افراد نیز ممکن است هیچ گونه علائمی مشاهده نکنند. کاهش تعداد پلاکتهای خون می تواند بدلیل شرایط پزشکی مثل سرطان خون یا مصرف داروهای معین باشد. تعداد کم پلاکتهای خون باعث کبود شدن بدن، خونریزی مکرر لثه، بینی و دستگاه گوارش باشد. برخی از عوامل مثل مصرف داروها، بیماری های ارثی، انواع سرطان ها مثل سرطان خون، شیمی درمانی، عفونت کلیه و مصرف الکل باشد.
بررسی نشانه های کلی ترومبوسیتوپنی
ترومبوسیتوپنی بیماری است که تعداد پلاکت خون در آن کم می شود و بسته به شدت آن با نشانه هایی همراه است که عبارتند از :
- خونریزی بینی
- خونریزی لثه
- تغییر رنگ پوست به بنفش یا قرمز
- یک بثورات با نقاط کوچک قرمز یا بنفش
- خونریزی شدید قاعدگی
- خونریزی از رکتوم
- خونریزی از زخم هایی که به مدت طولانی ادامه پیدا می کنند.
- مشاهده خون در ادرار و مدفوع
روش های پیشگیری از خونریزی در افراد مبتلا به ترومبوسیتوپنی
- پرهیز از انجام ورزش هایی که احتمال آسیب دیدگی وجود دارد
- مشورت با پزشک پیش از مصرف دارو های خاص
- استفاده از مسواک نرم
- خودداری از کشیدن نخ دندان زیرا سبب افزایش احتمال خونریزی لثه می شود.
- چرب کردن بینی تا از خشکی خونریزی نکند.
- شیو کردن با تیغ الکتریکی
- پرهیز از تیز کردن ناخن ها
- احتیاط در زمان استفاده از قیچی، چاقو، سوزن و …
خطر کمبود پلاکت در بارداری
کمبود پلاکت خون در خانم های باردار بنا به دلایل مختلفی رخ می دهد و سبب افزایش خطر خونریزی مغزی در جنین و مادر خواهد شد :
- تغییرات ایجاد شدن در بدن
- تغییر در سیستم ایمنی بدن مادر
- بیماری های خونی
- مسمومیت بارداری
- دیابت بارداری
در صورتی که پایین بودن تعداد پلاکت در دوران بارداری کمتر از 100 هزار نباشد مشکلاتی به وجودی نخواهد آمد اما اگر بنا به هر دلیلی کمتر از این تعداد باشد باید بلافاصله مورد بررسی قرار گرفته شود زیرا، کاهش پلاکت امکان دارد سبب ایجاد خطرات خونریزی داخل جمجمه، دستگاه گوارش و ادراری شود و در برخی موارد امکان خونریزی مغزی جنین وجود دارد، تنها راه تشخیص کاهش پلاکت آزمایش خون است از این رو، خانم ها در صورتی که تصمیم به باردار شدن دارند بهتر است اقدامات لازم را به منظور بررسی وضعیت خونی خود انجام دهند.
همانطور که گفتیم کمبود پلاکتهای خون عوارض جانبی و احتمالی خطرناکی برای بدن افراد دارد. پس در فواصل معین حتما آن را بررسی کنید. امیدواریم مطالعه مطلب گفته برای شما عزیزان مفید و سودمند بوده باشد در صورت تمایل برای کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با علل بیماری های مختلف می توانید به بخش بیماری ها رجوع کنید.
