اثر کار شیفتی چرخشی بر باروری مردان

تحریریه "دنیای سلامت "

در بدن انسان یک ریتم شبانه‌روزی وجود دارد که مسئول تنظیم عملکرد طبیعی فیزیولوژیک و متابولیک بدن است. ریتم شبانه‌روزی بصورت 24 ساعته کار می‌کند و تنظیم آن با نور- تاریکی، و حوادث محیطی و اجتماعی اطراف ما می‌باشد. یعنی ریتم شبانه‌روزی باید هماهنگ باشد، ولی تعدادی از موارد می‌توانند این ریتم را بهم زده و سبب ناهماهنگ شدن آن شوند. یکی از موارد مهم آن کار شیفتی چرخشی است، چون کار شبانه در فیزیولوژی طبیعی بدن تعریف نشده است. بهم خوردن ریتم شبانه‌روزی می‌تواند سبب مشکلات سلامتی جدی شود. به عنوان مثال تاثیر کار شیفتی چرخشی بر روی باروری خانم‌ها قبلا به اثبات رسیده است.

در یک ریتم شبانه روزی طبیعی هنگام شب و روز یک عده هورمون‌هائی ترشح می‌شوند که عملکرد سیستم‌های مختلف بدن را تحت کنترل خود در می‌آورند. یکی از این هورمون‌های مهم سروتونین است. کار شیفتی شبانه ترشح سروتونین را بهم می‌زند. سروتونین یک واسطه عصبی است که در عملکرد فرایندهای فیزیولوژیک و رفتاری انسان اهمیت زیادی دارد. برای اینکه موضوع بهتر روشن شود در ابتدا یک توضیح مختصر در مورد فرایند تولید و بلوغ اسپرم داده می‌شود. هر بیضه دارای چند صد لوله منی ساز است که در داخل آنها اسپرم تولید می‌شود. فرایند تولید اسپرم بسیار پیچیده است. سلول‌های زایا در 16 مرحله که 64 روز طول می‌کشد، تبدیل به سلول اسپرم بالغ می‌شوند که در اصطلاح به آنها اسپرماتوزوئید می‌گویند. هر گونه اختلال در این مراحل می‌تواند سبب ناباروری مرد شود.

ما یک اصطلاحی به اسم آزواسپرمی داریم که در آن تعداد اسپرم‌های بیمار صفر است. ممکن است دلیل آن فقدان سلول‌های زایا در بیضه باشد که اینگونه بیماران هیچ درمانی ندارند و یا ممکن است که بیمار دارای سلول‌های زایا باشد ولی مثلا تکامل اسپرم در مرحله ششم متوقف می‌شود و جلوتر از آن نمی‌رود، گاها می‌توان این بیماران را درمان کرد، یعنی با تجویز دارو یا در آزمایشگاه روند تکامل اسپرم را کامل کرد. پس از تکمیل 16 مرحله و تولید اسپرم بالغ، آن هنوز قدرت باروری تخمک را ندارد و در حین عبور از مجاری که منتقل کننده اسپرم هستند، مثل اپیدیدیم، لوله منی بر و کیسه منوی این اسپرم‌ها ظرفیت باروری پیدا می‌کنند. در مردان، سروتونین دارای یک اثر مستقیم در بلوغ اسپرم می‌باشد. ثابت شده است که اگر سروتونین خون افزایش یابد، می‌تواند سبب ناباروری در مردان شود.

یکی از درمان‌های مهم در افسردگی تجویز داروهائی است که سبب افزایش سروتونین مغز می‌شوند. ثابت شده است که مصرف طولانی مدت این داروها می‌تواند از طریق تاثیر بر روی DNA اسپرم اثر سوء بر قدرت باروری مرد داشته باشد. در افرادیکه کار شیفتی چرخشی دارند میزان سروتونین خون افزایش می‌یابد. هر قدر میزان سروتونین خون زیاد شود، تعداد اسپرم و حرکت آن کمتر می‌شود. ما بین تعداد و کیفیت اسپرم و میزان سروتونین خون رابطه معکوس وجود دارد. هر قدر میزان سروتونین خون زیاد شود، تعداد اسپرم و حرکت آن کمتر می‌شود. بررسی‌ها نشان داده‌اند که حتی سروتونین بالا می‌تواند سبب آزواسپرمی نیز شود. بیماران مبتلا به افسردگی توجه داشته باشند که به هیچ‌وجه سرخود مصرف داروی ضد افسردگی را قطع نکنند. دو هورمون مهم دیگر که شب‌ها ترشح می‌شوند، ملاتونین و ایندول آمین هستند. برای عملکرد طبیعی بیضه‌ها باید یک محور که از بالا شروع شده و بطرف پائین می‌آید طبیعی عمل کند.

این محور در مردان از بالا به پائین عبارت است از

هیپوتالاموس – هیپوفیز و بیضه

غده هیپوتالاموس یک هورمون به اسم GnRH ترشح می‌کند که از طریق خون به غده هیپوفیز رفته و سبب می‌شود که غده هیپوفیز دو هورمون به اسامی LH و FSH ترشح نماید، این دو هورمون از طریق خون به بیضه‌ها می‌روند و هورمون LH سبب ترشح هورمون تستوسترون توسط بیضه‌ها و هورمون FSH سبب تولید اسپرم توسط بیضه‌ها می‌شود. ملاتونین کار این محور را کنترل می‌کند. علاوه بر آن ملاتونین فیزیولوژی اسپرم را بشدت تحت تاثیر قرار می‌دهد. اگر اسپرم مواجه با یک ماده اکسیدان قرار گیرد، عملکرد خود را از دست می‌دهد. یکی از وظایف مهم مایع منی این است که به مقدار کافی مواد آنتی‌اکسیدان داشته باشد تا از آسیب به اسپرم‌ها جلوگیری کند. ملاتونین بشدت از آسیب اسپرم توسط مواد اکسیدان جلوگیری می‌کند. در مردانیکه کار شیفتی چرخشی دارند، میزان ملاتونین خون کاهش می‌یابد و در نتیجه اسپرم‌ها توسط مواد اکسیدان آسیب می‌بینند. در حقیقت یکی از روش‌های درمان مردان نابارور تجویز داروهای آنتی‌اکسیدان می‌باشد.