دکتر روشنک جزایری مشاور ژنتیک بالینی
فیبروزکیستی (CF) اولین بار در سال 1936 شناسایی شد. در گذشته به آن موکوویسیدوز (Mucoviscidosis) می‌گفتند، زیرا در این بیماری، تجمع موکوس غلیظ، منجر به انسداد مجاری هوایی و عفونت ثانویه می‌گردد. هر چند استفاده از آنتی‌بیوتیک و فیزیوتراپی در افزایش میانگین انتظار زندگی کودکان مبتلا به CF از پنج سال در سال 1955 به حدود سی سال در حال حاضر، موثر بوده است، ولی همچنان CF، یک بیماری مزمن و عامل مرگ و میر در دوران کودکی و اوایل بلوغ و یکی از شایع‌ترین بیماری‌های اتوزومی مغلوب می‌باشد.
علایم بالینی: CF اغلب دو اندام پانکراس و ریه را درگیر می‌کند، بیماری مزمن ریوی در اثر عود مداوم عفونت در ریه‌ها منجر به تغییرات فیبروتیک در ریه‌های شده و به طور ثانویه نارسایی قلبی را به دنبال دارد که به این وضعیت، قلب ریوی Cor pulmonale (بیماری قلبی ناشی از ابتلای ریوی) گفته می‌شود. زمانی که این عارضه پدید می‌آید تنها راه برای زنده ماندن، پیوند ریه – قلب است.
در 85 درصد مبتلایان، عملکرد پانکراس دچار نقصان شده و ترشحات آنزیمی آن به علت مسدود شدن مجاری پانکراس توسط ترشحات غلیظ، کاهش می‌یابد. این پدیده منجر به اختلال در جذب و افزایش چربی در مدفوع می‌گردد. عارضه CF، با تجویز مکمل‌های خوراکی آنزیم‌های پانکراسی قابل درمان است.
از دیگر علائم شایع این بیماری پلیپ‌های بینی، پرولاپس رکتوم، سیروز و دیابت شیرین می‌باشد. در حدود 10 درصد کودکان مبتلا، در اوایل دوران تولد، به علت انسداد روده کوچک توسط مکونیوم غلیظ شده، انسداد روده کوچک یا به عبارتی ایلئوس مکونیوم به وجود می‌آید. تقریبا همه مردان مبتلا به CF، به علت فقدان دو طرفه مادرزادی مجرای وازدفران (CBAVD) عقیم هستند. در حال حاضر مشخص شده که در تعداد کمی از مردان که مبتلا به شکل بسیار خفیف CF هستند، CBAVD تنها علامت است. دیگر علائم نادر در CF شامل التهاب مزمن پانکراس Chronic Pancreatilis، برونشگتازی منتشر و آسپرژیلوزیس آلرژیک برونشی ریوی می‌باشد.
ژنتیک: وراثت CF از نوع اتوزومی مغلوب است. اگرچه دیگر بیماری‌های اتوزومی مغلوب مانند هموکروماتوز (که موجب افزایش بار آهن در بافت می‌گردد)، بروز بیشتری نسبت به CF دارند، ولی تا به حال حادترین بیماری اتوزومی مغلوب در کودکان غرب اروپا CF بوده است. احتمالا علت این بروز بالا، وجود لکوس‌های متعدد برای CF، میزان بالای جهش، رانش میوزی و مزیت‌های هتروزیگوتی می‌باشد. مزیت هتروزیگوتی می‌تواند باعث ایجاد مقاومت در افراد هتروزیگوت، نسبت به اسهال ترشح‌کننده کلر القا شده توسط باکتری‌ها می‌گردد؛
اما این موضوع هنوز اثبات نشده است.شایع‌ترین جهش شناسایی شده در CF، حذف سه جفت بازی مجاور هم در کلون 508 می‌باشد که تحت عنوان F508 r شناخته می‌شود و تقریبا 70 درصد جهش‌ها را در CF تشکیل می‌دهد. این جهش با PCR نسبتا به آسانی قابل تشخیص است. بیش از 1300 جهش دیگر در ژن این بیماری شناسایی شده که اکثرا شایع نیستند. با استفاده از کیت‌های PCR مولتی‌پلکس تجارتی، تقریبا 90 درصد حاملین، قابل شناسایی می‌باشند و می‌توان خطر حامل بودن افراد سالم را از یک بیست و پنجم به کمتر از یک دویستم کاهش داد. در حال حاضر، تقریبا در همه موارد، به والدین یک کودک مبتلا، تشخیص پیش از تولد ارائه می‌گردد.
بدین منظور از آنالیز مستقیم جهش DNA بر روی نمونه پرزهای کوریونی و یا در صورتی که نتوان یک یا هر دو جهش را در کودک مبتلا شناسایی کرد، از آنالیز وابستگی با استفاده از مارکرهای داخل ژنی پلی‌مورفیک استفاده می‌شود. چنانچه یک یا هر دو جهش در کودک مبتلا شناخته شود، می‌توان حاملین خویشاوندان نزدیک را شناسایی کرد.
