دکتر حمید محقق؛ پزشک داخلی
سرطان کبد در مردان شایع‌تر است
سرطان کبد در مردان شایع‌تر از زنان است که می‌تواند ناشی از رفتارهایی مثل سیگار کشیدن یا سوء مصرف الکل و ... باشد. شایع‌ترین عامل خطرساز ابتلا به سرطان کبد، عفونت با ویروس هپاتیت B یا C است. این عفونت‌ها منجر به سیروز کبدی می‌شوند و در قسمت‌هایی از دنیا بسیار شایع‌اند. در کشور ما شایع‌ترین علت سرطان کبد، هپاتیت C می‌باشد. این ویروس از طریق شخص به شخص و از راه سوزن آلوده در حین تزریق، رابطه جنسی کنترل نشده و غیرمطمئن و یا حین تولد منتقل می‌شود. همچنین می‌تواند از طریق خون، انتقال یابد. افراد مبتلا به هپاتیت A، ریسک ابتلای بیشتر به سرطان ندارند.
سیروز، بیماری است که در آن سلول‌های کبدی آسیب دیده با بافت فیبروز و همبند جایگزین می‌شود. این حالت، اغلب منجر به سرطان می‌شود. معمولاً شایع‌ترین علل سیروز کبدی، مصرف الکل، ابتلا به هپاتیت B یا C است. یک علت دیگر آن بیماری هماکروماتوز است که منجر به تجمع مقدار زیادی آهن در کبد می‌شود. بعضی بیماری‌های نادرتر هم منجر به سیروز می‌شوند. دیابت، خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهد. این احتمال در افراد دیابتی که سایر عوامل خطرساز مثل مصرف بیش از حد الکل یا هپاتیت دارند، خیلی بیشتر است. چاقی بیش از حد، احتمال ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهد.
آفلاتوکسین توسط قارچ‌هایی که می‌توانند در آجیل، سویا، دانه‌های روغنی، ذرت و برنج رشد کنند، ایجاد می‌شود. تماس درازمدت با آفلاتوکسین، باعث افزایش احتمال ابتلا به سرطان کبد می‌شود. مادة شیمیایی کلرید وینیل یا دی اکسید تریوم،عامل خطر ابتلا به انواعی از سرطان کبدند. البته امروزه استفاده از این مواد و تماس با آنها شدیداً کنترل شده و این احتمال کاهش یافته است. هورمون‌های مردانه (استروئیدهای آنابولیک) توسط بسیاری از ورزشکاران برای افزایش قدرت، بسیار استفاده می‌شوند. مصرف طولانی‌مدت آنها می‌تواند احتمال ابتلا به سرطان کبد را مختصری افزایش دهد. در بعضی قسمت‌های دنیا، آب آشامیدنی حاوی آرسنیک است که باعث افزایش ریسک ابتلا به سرطان کبد می‌شود.
عوامل خطرساز
عوامل خطرساز، عواملی هستند که شانس ابتلای فرد به بیماری را افزایش دهد. انواع مختلف سرطان، عوامل خطرساز مختلفی دارند. بعضی از آنها مثل سیگار قابل کنترل است. ولی بعضی دیگر مثل سن بیمار یا سابقه خانوادگی غیرقابل تغییر است. ولی عوامل خطرساز تعیین‌کننده همه چیز نیستند و داشتن یک مورد یا چندین عوامل خطرساز، به معنی ابتلای فرد به سرطان نیست و بسیاری از افرادی که به سرطان مبتلا می‌شوند نیز، هیچ عوامل خطرساز شناخته شده‌ای ندارند.
درمان
در توده‌های بدخیم، هم مراقبت‌های طبی و هم حمایت‌های روانی باید در نظر گرفته شود. جراحی در تعداد کمی از بیماران انجام می‌شود که در بیشتر موارد از نوع تسکینی است و برای کاهش علائم بیمار به کار می‌رود. در 25 درصد موارد، سرطان‌های کبد را می‌توان با موفقیت برداشت. پیوند کبد در تعدادی از بیماران موفقیت‌آمیز بوده است، اما احتمال عود سرطان وجود دارد. داروهای ضدسرطان و اشعه درمانی اغلب تجویز می‌شود. برای تسکین درد بیمار می‌توان از داروهایی مثل استامینوفن استفاده کرد. در صورت نیاز، داروهای ضد درد قوی، مانند داروهای مخدر تجویز می‌شود. درمان سرطان پیشرفته از طریق شیمی درمانی یا پرتو درمانی و یا هر دوی آنها صورت می‌گیرد.
پیشگیری
به‌طور کلی، بزرگترین عامل خطرساز، عفونت با ویروس هپاتیت B و C است. برای پیشگیری از هپاتیت B باید واکسیناسیون انجام شود. تمام کودکان، نوجوانان و جوانان پرخطر باید این واکسن را دریافت کنند ولی برای هپاتیت C، واکسنی وجود ندارد. برای پیشگیری از هپاتیت C (و نیز هپاتیت B در افرادی که تحت واکسیناسیون قرار نگرفته‌اند)، باید از ماهیت و نیز نحوه انتشارشان آگاهی داشته باشیم. این ویروس از طریق خون، انتقال خون، سوزن آلوده، رابطه جنسی نامطمئن، و در حین وضع حمل انتقال می‌یابد. علاوه بر این، داروهایی برای درمان هپاتیت B و C هم وجود دارد.
تشخیص زودرس
سرطان کبد معمولاً تا مراحل پیشرفته، علائمی ایجاد نمی‌کند. در نتیجه به‌ندرت در مراحل اولیه شناسایی می‌شود. همچنین هیچ روش و آزمایش غربالگری برای سرطان کبد وجود ندارد و غده‌های کوچک هم به سختی در معاینه فیزیکی قابل تشخیص‌اند. سرطان کبد گاهی اوقات با سنجش سطح خونی پروتئینی به نام آلفافیتوپروتئین (AFP) تشخیص داده می‌شود.
این پروتئین در خون جنین وجود دارد ولی مدت کوتاهی بعد تولد، از جریان خون ناپدید می‌شود. وجود آن در خون افراد بالغ می‌تواند نشان‌دهنده سرطان کبد (یا سایر انواع سرطان) باشد. با این‌حال، بعضی از انواع غده‌های کبدی مقدار زیادی از این ماده را تولید نمی‌کنند و با سنجش سطح آن قابل تشخیص زودرس نیستند و در نتیجه در زمانی‌که سطح AFP بالا یا در حد تشخیصی است، احتمالاً غده به حدی بزرگ شده که دیگر قابل برداشت نیست و یا ممکن است به خارج کبد انتشار، متاستاز و گسترش یافته باشد. بعضی از بیماری‌های غیرسرطانی کبد هم این پروتئین را تولید می‌کند.
