سرویس فرهنگی فردا؛ احسان سالمی: قطار سریع‌السیر رفع توقیف آثار سینمایی مشکل‌دار در حالی این روزها به ایستگاه «مادر قلب اتمی» رسیده است که به نظر می‌رسد در چند ماه آینده باید شاهد اکران فشرده و پیاپی فهرستی از فیلم‌های توقیفی سال‌های پیش در سینماها باشیم.
دولتی‌ها که از چند وقت پیش وعده رفع توقیف آثار سینمایی مشکل‌دار را به اهالی سینما داده بودند این روزها سخت مشغول کار هستند تا به هر نحوی که شده آثار سینمایی توقیف شده را به اکران عمومی درآوردند و در این مسیر نام آثاری چون «خانه پدری» و «ارادتمند؛ نازنین، بهاره، تینا» بیش از دیگران به گوش می‌رسد.
دلیل توقیف 4 ساله یک فیلم
مادر قلب اتمی دومین ساخته علی احمدزاده کارگردان جوان سینمای ایران بود که پس از اولین ساخته توقیفی او یعنی «مهمونی کامی» ساخته شد. او که پس از ساخت این فیلم به واسطه اعتراض شورای پروانه نمایش به مسئله بدحجابی در این فیلم نتوانست از سدمجوزهای لازم برای نمایش اولین اثرش بگذارد در حالی به سراغ ساخت «مادر قلب اتمی» رفت که این بار از حضور سیدامیر سیدزاده چهره شناخته شده سینمای ایران در مقام تهیه‌کننده بهره برد.
احمدزاده که در «مهمونی کامی» به سراغ داستان گروهی جوان رفته بود که برای شرکت در یک مهمانی راهی شمال می‌شوند؛ در دومین اثرش نیز فضایی در ادامه «مهمونی کامی» انتخاب کرده و با انتخاب داستانی جاده‌ای، چهار جوان را در شب واریز یارانه‌ها درگیر حادثه‌ای می‌کند که آن‌ها را در کنار هم قرار می‌دهد.
نکته جالب این است که احمدزاده پیش از این در ارتباط با قصه این فیلم آن را اثری در انتقاد از مواضع غرب علیه ایران معرفی کرده اما براساس آنچه که تاکنون درباره این اثر منتشر شده، فیلم بیشتر در جهت تمسخر پایداری ملی برای رسیدن به حق هسته‌ای حرکت کرده است و به نظر می‌رسد اساسا همین موضوع اصلی‌ترین دلیل توقیف این فیلم از 4 سال پیش تا به امروز است.
تصویری از پوستر جنجالی فیلم «مادر قلب اتمی»
توالت فرنگی جنجال‌برانگیز!
احمدزاده که با ساخت مهمونی کامی نشان داده بود اصولا کارگردانی است که پرداختن به حاشیه‌ها را بر استفاده از فنون و قواعد حرفه‌ای سینمایی ترجیح می‌دهد؛ در دومین ساخته خود نیز پیش از آن که حاشیه خاصی دامن اثر را گرفته باشد؛ با انتشار پوستری هنجارشکن درباره فیلم؛ تلاش کرد تا اثر خود را فیلمی صریح و جنجالی معرفی کند.
طراحان پوستر این اثر در اقدامی عجیب با استفاده از المان توالت فرنگی و یک کفش پاشنه‌بلند قرمز رنگ دست به طراحی این پوستر زدند. جالب آن که «سید امیر سیدزاده» تهیه‌کننده این اثر در آن زمان با اظهار بی‌اطلاعی از انتشار چنین پوستری در استدلالی غیرقابل قبول گفت: «من هم این موضوع را از طریق فضای مجازی متوجه شدم و باید در این مورد با کارگردان فیلم صحبت کنم که چرا از چنین نمادی برای فیلم استفاده شده است اما در فیلم چند جمله وجود دارد که شخصیت ها در مورد تاریخچه توالت فرنگی صحبت می‌‌کنند و شاید به همین دلیل در پوستر استفاده شده است!«
خوشحالم در فجر نیستم و در برلین هستم!
در این میان اتفاقات جالب توجه دیگری نیز برای فیلم افتاد که قابل تامل بود. سازندگان مادر قلب اتمی که فرم حضور در جشنواره را پر کرده بودند با مخالفت هیئت انتخاب جشنواره نتوانستند در این رویداد حضور پیدا کنند. هرچند که هیئت انتخاب دلیل این موضوع را ضعف ساختاری و فنی آثار انتخاب نشده دانست ولی به نظر می‌رسید دلیل اصلی عدم انتخاب این آثار از جمله «مادر قلب اتمی»؛ علاوه بر ضعف‌های مفرط فنی، عبور از برخی خط قرمزهای سیاسی و فرهنگی جامعه باشد.
اما درست چند هفته پس از این اتفاق خبری در ارتباط با حضور «مادر قلب اتمی» در جشنواره فیلم برلین منتشر شد تا اثری که هنوز موفق به دریافت پروانه نمایش در داخل کشور نشده بود راهی بخش فروم یکی از سیاسی‌ترین جشنواره‌های فیلم جهان شود.
تصویری از علی احمدزاده کارگردان مادر قلب اتمی در حاشیه حضور این فیلم در جشنواره برلین
علی احمدزاده کارگردان «مادر قلب اتمی» در آن زمان درباره این اتفاق گفت: «در حالی که هیات انتخاب سی و سومین جشنواره فیلم فجر با رای‌های منفی خود فیلم مرا رد کردند، مسئولان جشنواره فیلم برلین آن را دیده و انتخاب کردند. در شرایط فعلی که فیلمم از فجر حذف شده، انتخاب آن در برلین برایم مهم تر و باارزش تر شده است. من دو فیلم ساخته‌ام که اولی هنوز اجازه اکران در کشورم را پیدا نکرده و دومی هم از جشنواره فجر حذف شده است.»
شکایت بازی بی‌نتیجه!
در حالی که «مارد قلب اتمی» در حال پشت سرگذاشتن تور جشنواره‌گردی خود بود؛ کشمکش‌های سازندگان این فیلم با مدیران ارشاد دولت یازدهم برای صدور پروانه نمایش عمومی ادامه داشت تا در نهایت 19 مورد اصلاحیه به فیلم وارد شود؛ اصلاحیه‌هایی که اعمال آن‌ها موجب کم‌شدن 29 دقیقه از فیلم و تبدیل این اثر بلند سینمایی به فیلمی کوتاه بود!
البته در نهایت با معرفی سیدضیاءالدین دری به عنوان نماینده شورای پروانه نمایش به سازندگان اثر قرار شد تا ممیزی‌ها با هماهنگی و مشورت او انجام شود و در کل 8 دقیقه از زمان فیلم کوتاه شد و در بخش‌هایی از آن نیز از نریشن استفاده شد اما در نهایت باز هم معاونت نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی با صدور مجوز این فیلم مخالفت کرد. این موضوع در آن زمان این‌گونه مطرح شد که گویا شورای پروانه نمایش با نسخه اصلاح شده مشکلی ندارند اما اداره نظارت و ارزشیابی تصمیم گرفته فعلا «مادر قلب اتمی» اکران نشود.
سرانجام پس از چند ماه کشمکش تهیه‌کننده اثر اعلام کرد که از حبیب ایل‌بیگی به خاطر جلوگیری از اکران این اثر شکایت خواهد کرد. موضوعی که رسانه‌ای شدن آن در آن زمان تقریبا نه تنها کمکی به حل مسئله نکرد بلکه ماجرای مربوط به این اثر را پیچیده‌تر کرد.
الطاف خاص سازمان سینمایی به یک فیلم توقیفی!
البته پرونده این ماجرا مدتی مسکوت ماند و علی احمدزاده کارگردان این اثر که تا آن زمان دو فیلم توقیفی در کارنامه کاری خود داشت به سراغ ساخت سومین اثر سینمایی خود به نام «پدیده» رفت. اثری با حضور بازیگران سرشناس همچون هدیه تهرانی، امیر جدیدی، مهرداد صدیقیان، پگاه آهنگرانی، نازنین فراهانی که بخش‌هایی از آن در سوئیس و با حضو دو بازیگر بومی جلوی دوربین رفت.
فارغ از این که این کارگردان جوان چگونه با داشتن دو فیلم توقیفی توانسته سرمایه ساخت تولید اثر سومش را با این تعداد بازیگر سرشناس ایرانی و در شرایطی که بخش‌هایی از آن در کشور گرانی چون سوئیس فیلمبرداری شده، بسازد؛ آنچه که در نهایت از ثمره حضور حیدریان در قامت معاونت جدید سینمایی دولت حاصل شد؛ فراهم شدن فرصت اکران ضربتی دومین اثر او یعنی «مادر قلب اتمی» بود. آن هم در شرایطی که چندی پیش اولین فیلم این کارگردان یعن مهمونی کامی که به واسطه مخالفت ارشاد مجوز نمایش نگرفته بود توسط خود او در فضای مجازی منتشر شد؛ اقدامی که دهن‌کجی آشکار او به قوانین وزارت ارشاد در ارتباط با انتشار آثار سینمایی محسوب می‌شد.
اما در نهایت و با وجود چنین شرایطی دومین فیلم این کارگردان در فاصله اندکی پس از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری دوازدهم و تعیین ادامه فعالیت تیم حسن روحانی در این عرصه، به یک باره و بدون هیچ‌گونه خبر قبلی پروانه نمایش گرفت و در روزهایی که بسیاری از آثار مهم سینمای ایران در صف اکران درجا می‌زنند؛ به سرعت راهی اکران عمومی شد تا فرصتی برای اعتراض احتمالی رسانه‌ها در ارتباط با این اتفاق باقی نماند. تصمیمی که به نظر می‌رسد برنامه دولتی‌ها برای سرپوش گذاشتن بر کم‌کاری‌های دولت در پاسخ به مطالبات اقشار مختلف جامعه از جمله هنرمندان در دوران پس از انتخابات ریاست جمهوری است.
