مارگارت کینان نود ساله، اولین بریتانیایی که واکسن کرونای فایزر را در برنامه واکسیناسیون سراسری دریافت کرد
در حالی که واکسیناسیون کرونا در بعضی از کشور‌ها مانند بریتانیا شروع شده یا بزودی شروع می‌شود بسیاری از ما بی‌صبرانه منتظریم این واکسن زندگی ما را به دوران پیش از کرونا بازگرداند. اما بسیاری دانشمندان می‌گویند واکسن به این معنی نیست که بزودی می‌توانیم ماسک‌هایمان را دور بیندازیم.
اینجا توضیح می‌دهیم که واکسن چگونه باعث مصونیت می‌شود و برای اینکه فاصله‌گذاری اجتماعی را کنار بگذاریم باید چند نفر واکسن زده باشند.
واکسن چگونه باعث مصونیت جامعه می‌شود؟
واکسن را بسیاری یکی از بزرگترین دستاورد‌های پزشکی دوران معاصر می‌دانند. به گفته سازمان بهداشت جهانی واکسن هر سال مانع مرگ بین دو تا سه میلیون نفر از بیست بیماری خطرناک می‌شود. بیماری‌های عفونی کودکان بسیار کمتر از حتی یک نسل پیش هستند و روزبروز نادرتر می‌شوند. آبله که جان صد‌ها میلیون نفر را گرفت کاملا ریشه‌کن شده است.
این موفقیت در طی چند دهه حاصل شده، ولی بسیاری از ما انتظار داریم واکسن کرونا در زمانی بسیار کوتاه‌تر نتیجه مشابهی داشته باشد و اخبار واکسن‌هایی که بیش از نود درصد کارایی دارند، یعنی از هر ده نفر در 9 نفر مصونیت ایجاد می‌کنند، باعث شده بسیاری آماده وداع با ماسک و فاصله اجتماعی شده باشند.
در برخی کشور‌ها از جمله آمریکا و بریتانیا برای واکسن‌های کرونا بسرعت مجوز اضطراری صادر شده و دولت‌ها آماده واکسیناسیون سراسری می‌شوند و گفته شده زندگی از بهار به روال عادی برمی‌گردد.
اما بسیاری دانشمندان و کارشناسان بهداشت عمومی می‌گویند اوایل واکسن کافی موجود نیست و با اینکه واکسن برخی افراد بسیار آسیب‌پذیر و کادر بهداشت و درمان را از کرونا مصون می‌کند بعید است که بسرعت ما را به روزگار پیش از آن برگرداند.
به گفته تدروس گِبِرسه‌یوس رئیس سازمان بهداشت جهانی، "واکسن یکی از ابزار‌های ما برای کنترل شیوع کروناست نه جایگزین روش‌های دیگر و بتن‌هایی نمی‌تواند به این همه‌گیری جهانی خاتمه دهد. "
تفاوت خوش‌بینی بعضی سیاست‌مداران و مردم با احتیاط بسیاری از دانشمندان و کارشناسان تا حدی به این دلیل است که برایمان روشن نیست تولید انبوه واکسن و واکسیناسیون گسترده چقدر کار دشواری است.
بسیاری از ما متوجه نیستیم پیشگیری از بیماری‌های واگیر، بیماری‌هایی که از فردی به فرد دیگر سرایت می‌کنند، نیازمند واکسینه کردن تعداد بسیاری زیادی از مردم است. مسئله فقط کارایی واکسن در مصون کردن شخص من نیست بلکه باید کسانی که در دور بر من زندگی می‌کنند و جامعه‌ای که من در آن زندگی می‌کنم هم مصون شده باشند.
مشکل من و شما و جامعه‌مان این است که هیچ واکسنی مصونیت صد در صد نمی‌دهد. یکی از موثرترین واکسن‌ها واکسن سرخک است که بین 95 تا 98 درصد افراد زا ایمن می‌کند.
واکسن‌هایی که اخیرا نتایج اولیه آزمایششان روی انسان اعلام شده مثل واکسن‌های ساخت شرکت‌های فایزر/بایواِنتک و شرکت مُدرنا، بیش از نود درصد افراد را مصون می‌کنند، اما ما نمی‌دانیم آیا با گذشت زمان این درصد کاهش پیدا می‌کند یا کارایی واکسن در جامعه از آزمایش انسانی کمتر است یا نه.
هیچ برنامه واکسیناسیون سراسری حتی اگر تمام افراد جامعه واکسینه شوند، همه را ایمن نمی‌کند و آن‌ها که با واکسن مصون نمی‌شوند معمولا آسیب‌پذیرترین افراد جامعه هستند. ما می‌دانیم که سالمندان پاسخ ایمنی ضعیف‌تری به واکسن نشان می‌دهند هرچند که برخی واکسن‌های کرونا در سالمندان نتایج امیدوارکننده‌ای داشته‌اند.
علاوه بر این احتمال دارد برخی افراد جامعه را به دلایل مختلف اصلا نتوان واکسینه کرد مثل آن‌ها که درمان سرطان می‌شوند. این یعنی جمعیت قابل توجهی در اطراف ما که ممکن است نزدیکان و دوستانمان باشند در خطر کرونا باقی می‌مانند.
اما راهی برای محافظت غیرمستقیم از این افراد وجود دارد و آن هم این است که از واکسیناسیون وسیع استفاده کنیم.
اگر تعداد قابل توجهی از افراد جامعه واکسینه شوند اتفاق مهمی می‌افتد. به عبارت دیگر موانع ناپیدایی ایجاد می‌شوند که زنجیره سرایت ویروس را مختل می‌کنند و به این ترتیب افراد آسیب‌پذیر از تماس با ویروس در امان می‌مانند. این همان چیزی است که به آن ایمنی جمعی یا گله‌ای می‌گویند.
برای رسیدن به ایمنی جمعی چند نفر باید واکسینه شوند؟چیزی که فعلا نمی‌دانیم این است که واکسن‌های کنونی کرونا چقدر مانع ابتلا می‌شوند یا چقدر مانع سرایت ویروس می‌شوند. دانستن جواب این سوال‌ها در تعیین اینکه چه درصدی از جمعیت باید برای ایجاد ایمنی جمعی واکسینه شوند حیاتی است.
برای روشن شدن جواب این سوال‌ها احتمالا باید مدتی صبر کنیم، ولی دانشمندانی که واکسن فایزر/بایواِنتک را ساخته‌اند می‌گویند این امید هست گه یکی از واکسن‌های موجود بتواند احتمال سرایت را کاهش دهد.
اما حتی اگر فرض کنیم این واکسن‌ها سرایت ویروس را کاهش دهند برای اینکه واکسیناسیون باعث محافظت افراد آسیب‌پذیر شود باید جمعیت عظیمی را واکسینه کنیم. پروفسور دیوید سُلزبری مدیر سابق بخش واکسیناسیون وزارت بهداشت بریتانیا می‌گوید حتی اگر جمعیت بزرگی را با یک واکسن موثر واکسینه کنیم باز هم افرادی زیادی در خطر ابتلا به کرونا قرار دارند.
چرا با واکسیناسیون تعداد قابل توجهی از افراد جامعه باز هم جمعیت زیادی در خطر کرونا باقی می‌مانند؟
دانشمندان به همین دلیل می‌گویند تا زمانی که آنقدر واکسن داشته باشیم که جمعیت بسیار بزرگی را واکسینه کنیم، نه فقط افراد آسیب‌پذیر را، فاصله گذاری اجتماعی به پایان نخواهد رسید. پروفسور سُلزبری می‌گوید: "اگر فقط افراد آسیب‌پذیر را ایمن کنید آمار مرگ بر اثر کرونا را کاهش می‌دهید و فشار بیمارستان‌ها را کم می‌کنید، اما سرایت بیماری متوقف نمی‌شود. "
"افرادی که واکسینه نشده‌اند ویروس را به هم منتقل می‌کنند و بعد به افراد آسیب‌پذیری که واکسن نزده‌اند یا افرادی که واکسن زده‌اند، اما ایمنی کافی پیدا نکرده‌اند. " به عبارت دیگر برای پیشگیری از اینکه افراد آسیب‌پذیر در بین دوستان و خانواده‌مان از این طریق مبتلا نشوند باید درصد بزرگی از افراد جامعه در تمام گروه‌های سنی در تمام مناطق کشور واکسن زده باشند.
در دنیای به‌هم‌پیوسته و مرتبط امروز که مردم و کالا در بین مرز‌ها در ترددند این یعنی چنین شرایطی باید در تمام کشور‌های دنیا ایجاد شده باشد. پروفسور سُلزبری می‌گوید: "به همین دلیل همه‌گیری کرونا مسئله ملی نیست و جهانی است. باید جلوی ویروس را همه جا گرفت، تا آن زمان هیچ جایی در امان نیست. "
فعلا برنامه جهانی این است که با اولین واکسن‌هایی که تولید می‌شوند، ابتدا آسیب‌پذیرترین افراد و همچنین کارکنان بهداشت و درمان را در هر کشوری واکسینه کنند. البته برخی کشور‌ها مثل آمریکا و بریتانیا گفته‌اند وقتی واکسن کافی داشته باشند واکسیناسیون را به افراد آسیب‌پذیر محدود نخواهند کرد.
به گفته مدیر نظام بهداشت و درمان ملی بریتانیا حداقل تا آوریل (نیمه فروردین) طول می‌کشد که تمام افراد آسیب‌پذیر در این کشور واکسینه شوند هرچند هدف دولت این است تا می‌شود افراد بالای 16 سال بیشتری را واکسینه کند.
سارمان بهداشت جهانی تخمین می‌زند برای اینکه رنجیره انتقال ویروس کرونا قطع و ایمنی جمعی ایجاد شود و همه جا و همه کس ایمن اعلام شوند باید 65 تا 70 درصد مردم دنیا واکسینه شده باشند. پروفسور عذرا غنی همه‌گیرشناس دانشگاه امپریال کالج لندن که متخصص مدل‌سازی آماری بیماری‌های عفونی است عقیده دارد برای اطمنیان خاطر باید هفتاد درصد جمعیت واکسینه شوند.
او بر این باور است که رسیدن به این حد از مصونیت زندگی را به دوران ماقبل کرونا برخواهد گرداند، اما حتی بدون درنظر گرفتن موانع پیش‌بینی‌نشده، این کاری دشوار است: "واکسیناسیون به همه‌گیری پایان می‌دهد، مسئله این است که کی چنین اتفاقی می‌افتد، این سخت‌ترین پیش‌بینی است، چون واکسیناسیون وسیع چالش بزرگی است. "
چطور می‌توان به میلیارد‌ها نفر واکسن زد؟
واکسینه کردن اکثریت جمعیت 68 میلیون نفری بریتانیا خود کاری عظیم است چه رسد به واکسینه کردن بیشتر 8/7میلیارد انسانی که در کره زمین زندگی می‌کنند. هیچ واکسیناسیونی پیش از این در چنین ابعادی انجام نشده است.
واکسن و ملزومات آن مثل شیشه‌های حاوی واکسن (ویال) باید به تعداد میلیاردی تولید شوند و این ظرفیت تولید تامدتی وجود نخواهد داشت. بعلاوه واکسن باید از کارخانه به دورافتاده‌ترین و صعب‌العبورترین نقاط دنیا حمل شود.
بعضی از این واکسن‌ها در این مسیر باید در سرمای زیاد نگهداری شوند مثل واکسن فایزر که باید در سرمای منفی 70 درجه سانتی‌گراد نگهداری شود. بریتانیا اولین کشور دنیا است که به واکسن فایزر مجوز اضطراری داده و کار ایجاد شبکه وسیع مراکز تزریق واکسن را آغاز کرده است.
اما چالش‌های بزرگ‌تری هم وجود دارند.
شرکت عظیم پستی دی‌اِچ‌اِل آلمان هشدار داده که در "آخرین کیلومترها" پیش از تحویل واکسن به مراکز واکسیناسیون در بسیاری از نقاط آسیا، آفریقا و آمریکای جنوبی، سردخانه کافی و انبار مناسب وجود ندارد و این "بزرگترین چالش در تحویل واکسن در ابعاد بسیار بزرگ است. "
متقاعد کردن مردم
جز این‌ها مانع دیگری هم برای واکسینه کردن افراد در ابعادی که باعث محافظت افراد آسیب‌پذیر بشود وجود دارد. مسئولان بهداشتی باید بر موج رو به گسترش "اکراه" از واکسن نیز فائق آیند، پدیده‌ای که سازمان بهداشت جهانی یکی از ده خطر اصلی می‌داند که سلامت مردم دنیا را تهدید می‌کند.
گزارش چند نهاد علمی و پژوهشی و همچنین نظرسنجی اخیر در بریتانیا نشان می‌دهند حدود 36 درصد مردم یا مطمئن نیستند یا خیلی بعید است حاضر شوند واکسن بزنند. اکراه از زدن واکسن و افزایش اطلاعات نادرستی که جنبش به اصطلاح ضدواکسن پخش می‌کند ممکن است سبب شود واکسیناسیون کافی برای ایجاد ایمنی جمعی در بسیاری از کشور‌های دنیا انجام نشود.
پروفسور غنی می‌گوید برای واکسیناسیون گسترده در بریتانیا، کافی نیست کسانی که واکسن می‌زنند اطمینان خاطر داشته باشند بلکه ضروری است کسانی هم که "کمی نگرانند" واکسن کرونا خیلی سریع ساخته شده خیالشان راحت باشد:
"متقاعد کردن مردم به اینکه برای تزریق واکسن بموقع مراجعه کنند ممکن است ما را به ایمنی جمعی برساند، البته با سرعتی کمتر. "
بالاخره واکسن ما را به زندگی عادی برمی‌گرداند یا نه؟
با وجود موانع علمی و عملی برای رساندن واکسن مناسب به مردم بریتانیا و دنیا خبر خوب این است که به نظر می‌رسد نسل اول واکسن‌های کرونا تاثیر قابل ملاحظه‌ای در مقابله با این همه‌گیری جهانی داشته باشند. مثلا فایزر می‌گوید کارایی واکسنش در افراد بالای 65 سال 94 درصد بوده است.
در کوتاه مدت واکسن از بیماری شدید و مرگ آسیب‌پذیرترین افراد جامعه بخصوص سالمندانِ مبتلا به بیماری‌های مزمن و کسانی که در خط اول ارائه خدمات بهداشتی و درمانی هستند جلوگیری می‌کند.
خبر بد، اما اینکه ماه‌ها یا شاید هم سال‌ها طول می‌کشد تا مردم دنیا به تعدادی واکسینه شوند که جهان به‌هم‌پیوسته ما از خطر کرونا مصون شود و زندگی به شکل سابق برگردد..
اینکه واکسن تا عید پاک یا تا پایان تعطیلات نوروز اوضاع را به روزگار پیش از کرونا برمی‌گرداند انتظاری غیرواقع‌بینانه است و به گفته پروفسور سُلزبری بدون قطع زنجیره سرایت "نامحتمل" است. او می‌گوید حتی در کشور‌هایی با زیرساخت مناسب و تجربه واکسیناسیون سراسری مثل بریتانیا، بسختی می‌توان به افراد کافی برای واکسیناسیون دسترسی پیدا کرد که زنجیره انتقال قطع شود.
او می‌گوید با اینکه سال آینده چشم‌انداز برای گروه‌های آسیب‌پذیر "بی‌تردید روشن‌تر می‌شود"، اما احتمالا بقیه ما باید تا مدتی همچنان احتیاط‌های بهداشتی را رعایت کنیم. پروفسور غنی هم موافق است و تخمین می‌زند احتمال دو سال دیگر طول می‌کشد "تا تمام دنیا به شرایط عادی برگردد"، اما احتمالا این زمان برای کشور‌های ثروتمندتر کوتاه‌تر است
او هشدار می‌دهد که واکسن سرانجام به همه‌گیری پایان می‌دهد، اما ما را "از شر ویروس خلاص نمی‌کند". ما باید مثل دیگر بیماری‌های عفونی همچنان واکسیناسیون کرونا را "ادامه دهیم. "با اینکه در نبرد با کرونا طلیعه دوران واکسن فرا رسیده، اما احتمالا در سال آینده و شاید هم بعد از آن باید همچنان بجز زدن واکسن ضوابط بهداشتی را رعایت کنیم.
