کمردرد و دلایل آن

دکتر افشین جوادیان - پزشک عمومی

تحریریه زندگی آنلاین : عضلات و استخوان‌های ناحیه کمری عمدتاً وظیفه حفاظت از بافت‌های نرم کمری و لگن را برعهده داشته و در حرکت و تحمل وزن بدن نقش اساسی ایفا می‌‌کنند. این ناحیه در خم و راست شدن یا حرکات چرخشی نیز درگیر است. از سوی دیگر حفاظت از سیستم عصبی و طناب نخاعی از طریق مهره‌‌های کمری و خاجی و دنبالچه‌ای امکانپذیر شده است. مجموعه‌ای از مهره‌‌ها، ماهیچه‌‌ها و تاندون‌ها و لیگامان‌ها و نیز غضروف‌های بین مهره‌ای (دیسک‌ها یا مفاصل بین مهره‌ای که جزو مفاصل نیمه متحرک بدن محسوب می‌شوند) در ساختار کمر ایفای نقش می‌‌کنند بطوریکه هرگونه درگیری اعم از صدمه، التهاب یا عفونت در هر جزء از اجزاء آن باعث ایجاد علائم مختلفی به‌ویژه کمردرد خواهد گردید. بالا بودن سن و عوامل متعدد دیگری همچون شغل و شیوه زندگی فرد نیز در ایجاد و تشدید کمردرد  موثرند. 

بیشتربخوانید:

ورزش‌های مخصوص آرتروز لگن

بطورکلی بالغ بر 160 علت برای دردهای مفاصل می‌توان نام برد که اغلب آنها در ایجاد درد درناحیه کمر و با مکانیسم‌های مختلف نقش دارند. از  علل  شایع  کمردرد  می‌‌توان  به  کشیدگی عضلات کمری، تحریک اعصاب آن ناحیه، وجود مهره‌‌های بدشکل یا قرارگیری نامناسب آنها و برخی شرایط و بیماری‌های دیگر مربوط به استخوان و مفاصل اشاره کرد که ضروری است. در صورت ابتلا هر فرد به هر یک از آنها ضمن پرهیز از خود درمانی در اسرع وقت به پزشک مراجعه تا وی از طریق اخذ تاریخچه بیماری، بررسی نحوه صدمه وارده، محل دقیق درد و معاینه علائم عصبی همراه (مثل محل انتشار درد) و بعضاً استفاده از روش‌های کمک تشخیصی نظیر گرافی ساده، نوار عصب عضله EMG، MRI و میلوگرافی و... نسبت به درمان و ارائه توصیه‌‌های لازم به بیمار اقدام نماید.

کشش یا کشیدگی عضلات کمری

 از شایع‌ترین علل بوده و در واقع یک کشیدگی بیش از حد لیگامان‌ها، تاندون‌ها و یا عضلات آن ناحیه محسوب می‌شود. در این وضعیت پارگی‌‌های میکروسکوپی و ظریفی در درجات مختلف در این بافت‌ها رخ می‌‌دهد. استفاده بیش از حد، استفاده نامناسب یا ضربات و صدمات احتمالی به کمر باعث این وضعیت می‌شوند. اگر این علایم برای کمتر از 3 ماه وجود داشته باشد حاد و در صورت بیش از آن، مزمن تلقی می‌‌شود. این نوع کمردرد در هر سنی دیده می‌‌شود ولی در دهه چهار زندگی شایع‌تر است و بسته به میزان صدمه به عضلات، تاندون‌ها یا لیگامان‌ها و شدت اسپاسم یا گرفتگی عضلات، علائم آن می‌‌توانند خفیف تا شدید باشند.

 درمان این وضعیت عمدتاً شامل

 استراحت (برای جلوگیری از صدمه مجدد) و پرهیز از کار سنگین

 دارو برای رفع درد و رفع اسپاسم عضلات

 گرمای موضعی

 ماساژ

 تقویت عضلات کمری و شکمی‌‌ (پس از کاهش درد و پشت سرگذاشتن وضعیت حاد)

 بعضاً استفاده از ابزارهای کمکی برای حمایت از کمر در انجام امورات روزمره (در طی هفته‌‌های بعد)  برای جلوگیری از صدمه مجدد

 بیشتر بخوانید:

ورزش راهکار کم‌هزینه درمان آرتروز

ورزش‌های روی صندلی را بشناسید

 تحریک اعصاب

اعصاب نخاعی با فشارهای مکانیکی ( از طریق استخوان یا بافت‌های اطراف ) یا دراثر برخی بیماری‌ها می‌‌توانند تحریک شوند. این تحریکات می‌‌تواند بر هر قسمت از مسیر این اعصاب (از ریشه تا انتهای آنها در سطح پوست) اثرگذار باشد، این حالت‌ها در رادیکولوپاتی (بیماری دیسک کمری)، بدشکلی مهره‌‌ها و التهاب عصبی ناشی از برخی عفونت‌ها (ویروسی یا باکتریایی) مشاهده می‌‌شوند.     رادیکولوپاتی کمری در واقع تحریک  اعصاب کمری منشعب از نخاع از طریق صدمه وارده به دیسک‌های بین مهره‌ای است. صدمه به دیسک‌های بین مهره‌ای عمدتاً بدلیل تروما (ضربه)، تخریب لایه بیرونی دیسک (مثل پارگی) یا هر دو می‌‌باشد. تخریب (دژنراسیون) دیسک باعث هرنی یا بیرون زدگی محتوای دیسک به‌سمت بیرون و لذا فشار به ریشه اعصاب که سبب دردهای معروف به دردهای سیاتیکی است می‌‌شود. این دردگاهی به باسن و به یک پا (نه هر دو پا)  هم منتشر شده  و معمولا با حرکت، سرفه یا عطسه و... تشدید می‌‌شوند.  در کنار درد، گاهی بیحسی و یا احساس سوزش هم  از علائم همراه هستند.  در موارد شدیدتر بسته  به  اینکه کدام  ریشه  اعصاب نخاعی درگیر شده باشند گاهی بی‌اختیاری ادراری یا مدفوعی هم ممکن است مشاهده شود. درمان این وضعیت می‌‌تواند از درمان‌های طبی تا جراحی متغیر باشد. درمان‌های طبی شامل تسکین درد، رفع اسپاسم، استفاده از کورتیکوستروئید به روش‌های مختلف، فیزیوتراپی (مثل گرما، ماساژ و تحریک الکتریکی) و استراحت می‌‌باشند. در صورت تشدید علائم یا نقص آشکار در عملکرد فرد و وجود بی اختیاری ادراری یا مدفوعی ، بیمار می‌‌تواند کاندید عمل جراحی باشد. نوع عمل جراحی نیز بسته به وضعیت کلی بیمار، علائم همراه و سن وی متفاوت خواهد بود. لامینوتومی، لامینکتومی ‌‌و دیسککتومی ‌‌و... از روش‌های جراحی مرسوم محسوب می‌‌شوند.

 سایر شرایط مربوط به مفاصل و استخوان

الف) علل مادرزادی:  از بدو تولد قابل مشاهده‌اند مثل اسکولیوز (انحنای غیر طبیعی ستون فقرات به راست یا چپ که یک نوع آن وقتی یکی از پاهاکوتاهتر از دیگری باشد رخ می‌‌دهد) و اسپینابیفیدا که عمدتاً حاصل نقص در دیواره مهره آخر کمری بوده و نوعی نقص عصبی در بدو تولد نیز محسوب می‌‌شود.

ب) صدمه یا تروما به مفاصل و استخوان‌ها: صدمه به استخوان‌های کمری و خاجی و حتی لگن در افراد مسن تر بدلیل بروز پدیده استئوپروزیس (پوکی استخوان) و یا افرادی که برای مدت طولانی کورتون دریافت کرده‌اند، در حوادث ترافیکی و تکان‌‌های ناگهانی تنه و یا حتی خم و راست شدن‌‌ها ی معمولی (مثل خم شدن برای بستن بندکفش) شدیدتر بوده و می‌‌تواند منجر به شکستگی استخوان شود. شروع ناگهانی درد در یک نقطه از کمر و انتشار آن به اطراف که با حرکت بدن بدتر می‌‌شود می‌‌تواند علامت شکستگی استخوان (مهره) باشد. این نوع درد عموماً به پاها منتشر نمی‌‌شود. درمان شامل تجویز مسکن، استراحت و در صورت لزوم استفاده از روش‌های جراحی مثل ترمیم استخوان مهره (ورتبروپلاستی) و جلوگیری ازییشرفت آن بویژه در بیماران دارای پوکی استخوان می‌‌باشد.

ج) التهاب مفاصل و آرتریت‌ها: برخی بیماری‌های این دسته که عمدتاً در دهه دوم یا سوم زندگی بروز می‌‌کنند شامل اسپوندیلیت انکیلوزان، بیماری رایتر، پسوریازیس و آرتریتهای ناشی از بیماریهای التهابی روده و نظائر آنها هستند. کمردرد در این بیماری‌ها بطور مشخصی صبح‌‌ها در زمان برخاستن از خواب شدیدتر می‌‌باشد. درمان این وضعیت عمدتاً طبی ( غیر جراحی ) است و برای کاهش درد و سفتی و جلوگیری از پیشرفت بیماری تجویز می‌‌شوند.

د) بیماریهای تخریبی استخوان مهره‌‌ها و مفاصل بین مهره‌ای (دیسکهای بین مهره‌ای): با افزایش سن میزان آب و پروتئین مفاصل نیز تغییر می‌‌کند که نتیجه آن باریک‌تر شدن و شکننده و ضعیف‌تر شدن غضروف‌های بین دنده ای (دیسک‌ها) است. این تغییرات در دیسک‌ها اسپوندیلوز نامیده می‌‌شود و با گذشت زمان و بروز پدیده پوکی استخوان در مهره‌‌ها و ایجاد زوائد متعدد در تنه مهره‌‌ها، DJD یا استئوآرتریت هم ایجاد می‌‌شود که حاصل آن دردهای متعدد کمری و محدودیت‌های حرکتی است. در رادیوگرافی مهره، باریک‌تر شدن فضای بین مهره‌ای و مشکلات لبه مهره‌ای قابل مشاهده است.  تغییر و تخریب بافت دیسک بین مهره‌ای آن را مستعد هر نی دیسک (بیرون زدگی محتویات دیسک) کرده و لذا دردهای سیاتیکی و بروز علائم عصبی (رادیکولوپاتی) را شدیدتر خواهد کرد.  استئوآرتریت یکی از 10 بیماری ناتوان کننده در کشورهای توسعه یافته بوده و تخمین زده می‌شود 6/9 درصد مردان و 18 درصد زنان بالای 60 سال ، استئوآرتریت علامتدار دارند. 25 درصد جمعیت بالای 70 سال در اثر این عارضه معمولا از انجام امورات روزمره خود نیز عاجز خواهند بود.   درمان عمدتاً حمایتی بوده و شامل گرما، مسکن برای رفع درد، استراحت، فیزیوتراپی و تجویز داروهایی برای کاهش اسپاسم و التهاب و فیزیوتراپی و... می‌‌باشد. گاهی در موارد شدیدتر دخالت جراحی ضروری است.

 بیشتربخوانید:

مهم ترین دلیل کمر درد که فکرش را نمی کنید

بدشکلی‌‌های استخوان مهره یا قــــــــــــــــــــرارگیــری نامناسب آن

 برخی مشکلات در شکل و آناتومی‌‌استخوان مهره‌‌ها سبب می‌‌شود فضای کانال نخاعی محدود شده و اصطلاحا تنگی کانال نخاعی ایجاد شود. این وضعیت نتیجه بدشکلی مهره‌‌ها (مثل بیماری بنام اسپوندیلولیستزیس که در آن مهره چهارم یا پنجم کمری بدلیل مادرزادی یا در اثر تروما و ضربه، به سمت جلو متمایل شده است ) یا وجود زوائد استخوانی یا حتی بافت‌های نرم نابجا در کانال نخاعی (مثل برخی تومورها) بوده و می‌‌تواند علائمی ‌‌شبیه دردهای سیاتیکی که به اندام تحتانی ( هر دو پا)  منتشر می‌‌شود ایجاد نماید. دردهای سیاتیکی با قدم زدن بدتر شده و با استراحت بهبود می‌‌یابند.

   درمان بسته به شدت علائم از استراحت و انجام ورزش‌های خاص تا تزریق‌‌های دارویی داخل نخاع و جراحی (برای برداشتن فشار موجود بر روی نخاع و ریشه‌‌های عصبی آن)  متفاوت خواهد بود.