نفع اقتصادی خرید واکسن

بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته و درحال توسعه به سرعت در فکر پیش‌خرید واکسن‌های عرضه شده در بازار هستند. اما در کشور این سوال مطرح می‌شود که با توجه به هزینه بالای خرید واکسن، این موضوع چه صرفه اقتصادی دارد؟ و هزینه و منافع خرید واکسن ضد کرونا برای اقتصاد چیست؟ «دنیای‌اقتصاد» با ترسیم سناریوهای مختلف به این پرسش پاسخ داده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد ادامه‌دار شدن تعطیلی‌ها به‌واسطه شیوع ویروس کرونا تا پایان سال 1400، در بهترین حالت 32 میلیارد دلار و در بدترین حالت 48 میلیارد دلار هزینه خواهد داشت. این درحالی است که خرید دو دز از گران‌ترین واکسن موجود، برای تزریق به بیش از 84 میلیون نفر (تخمین جمعیت در سال 1400) حداکثر 5 میلیارد دلار هزینه خواهد داشت. بنابراین اعداد و ارقام نیز نشان می‌دهد خرید واکسن در هر شرایطی برای اقتصاد کشور به صرفه‌تر است. این موضوع بدون در نظر گرفتن هزینه‌های بهداشتی انجام‌شده و هزینه‌های روانی است که تاخیر در خرید واکسن ایجاد می‌کند.

هزینه اقتصادی ادامه ویروس کرونا

سه واکسن کرونا تاکنون به مرحله نهایی نزدیک شده و کشورهای مختلف دنیا برای خرید این واکسن‌ها صف کشیده‌اند. بسیاری از کارشناسان حوزه سلامت بر تزریق این واکسن تاکید دارند. علاوه براین، اقتصاددانان نیز هزینه خرید این واکسن را به نسبت هزینه‌ای که قرنطینه و هزینه‌های بهداشتی بر دوش اقتصاد تحمیل خواهد کرد به صرفه‌تر می‌دانند. «دنیای‌اقتصاد» در سه سناریو هزینه‌هایی را که همه‌گیری ویروس کرونا بر اقتصاد کشور تحمیل کرده بررسی و با هزینه‌ای که خرید واکسن خواهد داشت مقایسه کرده است. همه‌گیری ویروس کرونا از چند جنبه بر معیشت و اقتصاد مردم اثرگذار بوده است. در همان ابتدای این پاندمی اقتصاددانان این مساله را مطرح کردند که بحرانی که شیوع این ویروس در اقتصاد دنیا ایجاد خواهد کرد به‌دلیل اثری که بر عرضه کل و تقاضای کل اقتصاد دارد، با سایر بحران‌های اقتصادی متفاوت است. تجربه تقریبا 9 ماهه از اعلام شیوع این ویروس در دنیا نشان داد به‌دلیل اینکه داروی موثری برای جلوگیری از این ویروس وجود ندارد، بهترین راه نجات افراد، شناسایی فرد مبتلا و شکستن حلقه انتقال ویروس است. در نتیجه اولین و موثرترین راه برای جلوگیری از ابتلای تعداد بیشتر افراد به این ویروس، قرنطینه افراد و تعطیلی شغل‌هایی است که انتقال این ویروس را راحت‌تر می‌کند. بنابراین یکی از مهم‌ترین اثراتی که این ویروس روی اقتصاد دارد تعطیلی مشاغل و به‌دنبال آن کم شدن عرضه خدمات و کالاها از یکسو و افزایش بیکاری از سوی دیگر است. علاوه براین، به‌دلیل اینکه افراد در شرایط قرنطینه و نیمه قرنطینه به سر می‌برند، تقاضا برای بسیاری از کالاها و خدمات کاهش پیدا می‌کند. یکی از اولین صنایع که به‌دلیل ویروس کرونا با بحران جدی مواجه شد، صنعت هتلداری و گردشگری بود. در نتیجه اثراتی که این ویروس روی تقاضای کل و عرضه کل اقتصاد دارد بسیار گسترده بوده و محاسبه دقیق هزینه‌هایی که بر اقتصاد تحمیل می‌کند پیچیده است. به‌علاوه باید هزینه‌های بهداشتی نیز که دولت‌ها برای پیشگیری و درمان این بیماری کرده‌اند محاسبه شود. بنابراین اگرچه محاسبه هزینه‌های اقتصادی تحمیل شده به اقتصاد کشورها یکی از سوال‌های مهم به‌شمار می‌آید اما محاسبه آن با دشواری همراه است.

سه سناریوی اقتصادی

مرکز پژوهش‌های مجلس در ابتدای سال‌جاری در یک گزارش کارشناسی با عنوان «ارزیابی ابعاد اقتصاد کلان شیوع ویروس کرونا» با سه سناریو هزینه‌های تحمیل شده اقتصاد کشور تا پایان سال 99 را تخمین زده است. براساس این گزارش، در سناریوی اول فرض شده دولت تا زمانی که ویروس ریشه‌کن شود، سختگیری‌های خود را ادامه دهد، به این ترتیب در مجموع ستانده کل اقتصاد نزدیک به 11 درصد در سال 99 کاهش پیدا کند. در سناریوی دوم فرض شده است که سختگیری دولت تا 23 فروردین ماه باشد و بعد از آن آزاد‌سازی نسبی تا پایان حذف کرونا به همراه آموزش‌های غیرحضوری ادامه پیدا کند. در این سناریو هزینه کرونا حدود 6/ 8 درصد از ستانده کل اقتصاد را شامل می‌شود. در سناریوی سوم نیز فرض شده سختگیری دولت تا 23 فروردین باشد و آزاد‌سازی نسبی بعد از آن با فرض باز شدن مراکز آموزشی از هفته دوم اردیبهشت رخ بدهد. در این حالت نیز پیش‌بینی شده که این میزان تعطیلی در اقتصاد فشاری در حدود 4/ 7 درصد ستانده کل داشته باشد. می‌توان با تقریب خوبی به‌جای ستانده کل، از تولید ناخالص داخلی با قیمت اسمی استفاده کرد.

مرکز آمار کشور تولید ناخالص داخلی با قیمت اسمی برای 6 ماه نخست سال‌جاری را حدود 1977 هزار میلیارد تومان اعلام کرده که اگر تا پایان سال 99 با همین شرایط ادامه پیدا کند احتمالا GDP اسمی حدود 3953 هزار میلیارد تومان خواهد شد. اگر محاسبات مرکز پژوهش‌های مجلس‌ را در نظر بگیریم، در واقع در بدترین حالت در سال 99، هزینه کرونا در سناریوی اول، 435 هزار میلیارد تومان، در سناریوی دوم 340 هزار میلیارد تومان و در سناریوی سوم، 293 هزار میلیارد تومان خواهد بود. اگر فرض کنیم واکسن تا سال 1400 به ایران نرسد، باید هزینه‌ای را نیز که کرونا در سال آینده به اقتصاد کشور تحمیل می‌کند محاسبه کرد. فرض کنیم که به‌دلیل بهبود شرایط سیاسی و اقتصادی تولید ناخالص داخلی به قیمت اسمی کشور، در سال 1400 حدود 20 درصد نسبت به سال 99 رشد داشته باشد(این رقم در شش ماهه 99 به نسبت شش ماهه 98 حدود 18 درصد رشد داشته است) در نتیجه رقم GDP اسمی در سال 1400 حدود 4744 هزار میلیارد تومان خواهد بود. بنابراین اگر براساس فروضی که در گزارش مرکز پژوهش‌ها آمده هزینه‌های کرونا را برای سال 1400 حساب کنیم، می‌توان گفت با سناریوی اول، هزینه کرونا حدود 522 هزار میلیارد تومان، در سناریوی دوم، 408 هزار میلیارد تومان و در سناریوی سوم حدود 351 هزار میلیارد تومان خواهد بود.  بنابراین اگر رقم هزینه‌های دو ساله تحمیل‌شده به اقتصاد کشور به‌واسطه شیوع ویروس‌کرونا را محاسبه کنیم، در سناریو اول، 957 هزار میلیارد تومان، در سناریو دوم 748 هزار میلیارد تومان و در سناریو سوم 643 هزار میلیارد تومان خواهد بود.

هزینه اقتصادی کرونا به دلار

برای مقایسه بهتر می‌توان هزینه‌های اقتصادی کرونا را با در نظر گرفتن اینکه هر دلار 20 هزار تومان در سال آینده خواهد بود، محاسبه کرد. با این فرض، تولید ناخالص داخلی کشور به قیمت اسمی در پایان سال 99 به حدود 197 میلیارد دلار و در سال 1400 حدود 237 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. بنابراین می‌توان گفت با سناریوی اول، که حدود 11 درصد GDP اسمی به‌واسطه شیوع ویروس‌کرونا هزینه خواهد شد، در دوسال متوالی 1399 و 1400 هزینه محاسبه شده 48 میلیارد دلار خواهد بود. در سناریوی دوم محاسبات نشان می‌‌دهد که هزینه تحمیلی به اقتصاد کشور حدود 37 میلیارد دلار و در سناریوی سوم، 32 میلیارد دلار خواهد بود.

هزینه خرید واکسن چقدر است؟

تاکنون سه واکسن شرکت‌های فایزر-بایون‌تک، مدرنا و استرازنکا- آکسفورد به مرحله تست بالینی رسیده است. تخمین‌ها نشان می‌دهد که قیمت واکسن‌های شرکت‌های فایزر- بایون‌تک و مدرنا هر دز بین 10 تا 30 دلار است. با توجه به اینکه هر نفر به دو دز واکسن نیاز دارد باید این قیمت را در دو ضرب کرد. از سوی دیگر قیمت هر دز واکسن استرازنکا- آکسفورد نیز 3 تا 4 دلار است. بنابراین می‌توان به‌طور میانگین در نظر گرفت که هر دز واکسن فایزر 20 دلار و واکسن مدرنا 30دلار هزینه خواهد داشت.

برای محاسبه هزینه خرید واکسن باید فرض‌هایی را در نظر گرفت که در مرحله اول وزارت بهداشت در نظر دارد چه درصدی از جمعیت کشور را واکسیناسیون کند. براساس این فرض‌ها سه سناریو می‌توان در نظر گرفت. علاوه براین، مرکز آمار کشور در گزارشی تخمین زده که در سال 1400 در بیشترین حالت جمعیت ایران به حدود 85 میلیون نفر برسد. با توجه به درصد گروه‌های مختلف سنی در سال 95، حدودا جمعیت گروه‌های مختلف سنی در سال 1400 را پیش‌بینی کرده و براساس آن سه گروه برای واکسینه شدن در نظر گرفته شده است.

گروه اول: فرض می‌کنیم در مرحله اول جمعیت 60 سال به بالای کشور برای واکسیناسیون کاندیدا باشند. براساس تخمین‌های زده شده، حدود 9درصد جمعیت کشور در سال 1400 بالای 60 سال سن خواهند داشت که جمعیتی حدود 8 میلیون نفر را شامل می‌شود.

گروه دوم: فرض این است که جمعیت بالای 30 سال واکسینه شوند که حدود 51 درصد جمعیت کشور در سال 1400 را تشکیل خواهند داد. در این فرضیه حدود 43میلیون نفر واکسن را دریافت خواهند کرد.

گروه سوم: فرض این است که کل جمعیت کشور در سال 1400 واکسینه شوند که جمعیتی در حدود 85 میلیون نفر خواهد بود. برای تخمین هزینه احتمالی خرید واکسن کرونا فرض می‌کنیم که سه گروه قیمتی برای هر دز از واکسن‌ها موجود باشد. گروه اول 4 دلار، گروه دوم 20 دلار و گروه سوم 30 دلار. بنابراین برای برای محاسبه 2 دز از این واکسن‌ها باید هزینه‌ها دوبرابر شود. بنابراین اگر قرار باشد دولت برای گروه اول که 8 میلیون نفر هستند دو نوبت واکسن تهیه کند، برای واکسن 4 دلاری، 62 میلیون دلار، برای واکسن 20 دلاری 314 میلیون دلار و برای واکسن 30 دلاری 472 میلیون دلار هزینه دارد. هزینه تهیه واکسن برای گروه دوم که حدود نیمی از جمعیت کشور در سال 1400 را تشکیل می‌دهند نیز به ترتیب 364 میلیون دلار، یک میلیارد و 728 میلیون دلار و 2میلیارد و 592 میلیون دلار خواهد بود. اگر دولت بخواهد برای کل کشور واکسن تهیه کند نیز به ترتیب باید 680 میلیون دلار، 3 میلیارد و 396 میلیون دلار و 5میلیارد و 100 میلیون دلار هزینه کند که حداکثر هزینه خرید واکسن به‌حساب می‌آید.  بنابراین محاسبات نشان می‌دهد که دولت حداقل 62 میلیون دلار و حداکثر 5 میلیارد و 100 میلیون دلار برای خرید دو دز از واکسن هزینه در پیش خواهد داشت. اگر فرض کنیم که این واکسن با نرخ دلار نیمایی که حدود 25هزار تومان است خریداری شود، می‌توان گفت هزینه خرید دو دز واکسن 4 دلاری برای حدود 10درصد جمعیت در سال 1400حدود 6/ 1هزار میلیارد تومان و خرید دو دز واکسن 30 دلاری برای کل جمعیت کشور درسال 1400، هزینه‌ای حدود 5/ 127 هزار میلیارد تومان خواهد داشت.

هزینه فایده خرید واکسن

اعداد و ارقام محاسبه‌شده نشان می‌دهد اگر فرض کنیم که واکسن تا پایان سال 1400 در کشور توزیع شود، درواقع اقتصاد برای دو سال یعنی سال 99 و 1400 درگیر پاندمی کرونا خواهد بود. در نتیجه هزینه‌ای که کرونا بر اقتصاد کشور تحمیل می‌کند در بهترین حالت 32 میلیارد دلار و در بدترین حالت 48 میلیارد دلار خواهد بود. این درحالی است که هزینه واکسن گران‌ترین برای تزریق به کل جمعیت کشور در سال 1400 که بالغ بر 85 میلیون نفر خواهد بود، نزدیک به 5 میلیارد دلار است. البته باید در نظر داشت که این محاسبات بسیار کلی بوده و بسیاری از متغیرها را در نظر نگرفته است زیرا با طولانی‌شدن مدت همه‌گیری، هزینه‌های بهداشت و درمان نیز با روندی به‌شدت صعودی افزایش پیدا خواهد کرد. اما به هرحال این محاسبات نشان می‌دهد که خرید واکسن برای کشور به صرفه‌تر بوده و در نتیجه دولت باید تمام تلاش خود را برای تهیه واکسن انجام دهد.