دکتر محمدمهدی شجری؛ متخصص گوش، حلق و بینی
پدیده سالمندی با کاهش عملکرد بسیاری از دستگاه‌های بدن همراه است و سیر آن تمام قسمت‌های گوش را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، اگرچه بزرگ‌ترین اثر کلینیکی سالمندی بر روی گوش داخلی است.
تاثیرات سالمندی می‌تواند به صورت اختلال در قسمت شنوایی و همچنین تعادلی گوش باشد، پیرگوشی که به صورت افت شنوایی همراه با افزایش سن می‌باشد.
رایج‌ترین و مهمترین مشکلات دستگاه شنوایی در سالمندان است که می‌تواند به عوامل زیر ارتباط داشته باشد
- تحلیل رفتن سلول‌ها از نظر وزنی، حجمی و فعالیت
- ضربات صوتی
- بیماری‌های گوش
- عوامل ژنتیکی
- رژیم غذائی
- بیماری‌های عمومی بدن
نشانه‌های مشکلات تعادلی مرتبط با گوش نیز در بیش از نیمی از افراد سالمند دیده می‌شود. در ایجاد تعادل بدن قسمت‌های مختلف از جمله گوش داخلی، چشم‌ها، سیستم تعادلی مغزی (مخچه) و سیستم عصبی جانبی (غیرمغزی) نقش دارند، در نتیجه هر گونه اختلال در عملکرد آنها می‌تواند بر تعادل بدن موثر باشد.
گوش خارجی نیز که شامل لاله گوش، مجرای گوش و پرده صماخ می‌باشد می‌تواند در سالمندان دچار مشکل شود. لاله‌ی گوش معمولا درگیر بیماری‌های پوستی می‌شود و گاهی نیز می‌تواند دچار بیماری‌های بدخیم تبدیل گردد. حفاظت از نور مستقیم خورشید و در صورت هر گونه ضایعه زخم شونده و مزمن، معاینه توسط پزشک متخصص می‌تواند در تشخیص و درمان سرطان‌های پوستی لاله‌ی گوش موثر باشد.
ترشحات داخل گوش (جرم گوش) در سنین بالا به‌تدریج کم می‌شود و در نتیجه خشکی گوش افزایش می‌یابد بنابراین شانس عفونت گوش خارجی بیشتر می‌شود. همچنین با افزایش رشد موهای گوش، تجمع جرم در گوش نیز می‌تواند افزایش یابد. با کاهش ترشحات داخل گوش خارش پوست و شکنندگی پوست کانال خارجی افزایش یافته و هرگونه دستکاری می‌تواند باعث زخم شدن پوست مجرای گوش خارجی و در نتیجه عفونت گوش خارجی (اوتیت اکسترنال) گردد.
افت شنوایی سالمندان (پیرگوشی)
طبق بررسی‌ها، تا 40 درصد از سالمندان از پیرگوشی رنج می‌برند. تخمین زده می‌شود 8/8 درصد کل جمعیت آمریکا دچار افت شنوایی باشند که البته عدم اطلاع تعدادی از سالمندان از افت شنوایی، برآورد آمار واقعی این اختلال شنوایی را مشکل می‌سازد.
این افت شنوایی گاهی تا حدی است که اثرات مخربی بر ارتباط‌های فردی و اجتماعی سالمند دارد و در بسیاری از موارد مشکلات اجتماعی و معیشتی سالمند می‌تواند حاصل افت شنوایی وی باشد. عوامل موثر بر افت شنوایی سالمندی می‌تواند حاصل اثرات عملکرد متمادی گوش، ضربه‌های صوتی، برخی داروها و حتی اثر مواد شیمیایی موجود در محیط زندگی بر سلول‌های حسی عصبی شنوایی باشد.
تغییرات فیزیولوژیک مانند کمبود اکسیژن، کم شدن جریان خون، جمع شدن چربی در سلول‌ها و بالا رفتن کلسترول خون نیز می‌تواند از عوامل موثر بر افت شنوایی باشد.
فراموش نکنیم که عوامل ارثی نقش مهمی را در افت شنوایی ایفا می‌کنند ولی اثبات آن تا حدی مشکل است. افت شنوایی انتقالی در سنین بالا می‌تواند در اثر کم شدن حرکت مفصل‌های داخل گوش میانی باشد.
معمولا افت شنوایی سالمندان به 4 دسته تقسیم می‌شود
نوع اول: در این دسته، افت شنوایی سریع و تند در فرکانس‌های بالا که دو طرفه است ولی بسیار آهسته به سوی بدتر شدن می‌رود و معمولا از سنین میانی شروع می‌شود. این نوع افت شنوایی از نوع حسی – عصبی می‌باشد.
نوع دوم: در این دسته، افت شنوایی بسیار آهسته و در فرکانس‌های بالا صورت می‌گیرد و در صحبت کردن افراد می‌تواند بسیار موثر باشد. سمعک می‌تواند باعث افزایش مشکلات در این گروه باشد. این نوع افت شنوایی نیز از نوع حسی – عصبی است.
نوع سوم: در این دسته، افت شنوایی از دهه‌ی سوم الی ششم زندگی شروع شده و به آهستگی زیاد می‌شود. مشکلات گفتاری در این گروه ناچیز است. این نوع افت شنوایی معمولا ارثی است و سمعک در این دسته مفید می‌باشد. این نوع افت شنوایی نیز همانند 2 دسته قبلی از نوع حسی – عصبی می‌باشد.
نوع چهارم، در این گروه، افت شنوایی دوطرفه، شبیه هم و به صورت انتقالی وجود دارد ولیکن در این نوع، مشکل گفتاری وجود ندارد.
علت‌هایی که می‌تواند برای افت شنوایی سالمندان در نظر گرفته شود
1- مشکلات جریان خون در بدن (اتروالکلروزین، فشارخون مزمن)
2- دیابت
3- ضربه‌های صوتی: ضربه‌های صوتی ناگهانی (مانند صداهای انفجاری) و یا به صورت مداوم (مانند استفاده از هدفون) باشد. ضربه‌های صوتی می‌تواند باعث اسپاسم رگ‌های خونی شده و باعث افت شنوایی شود. افزایش غلظت خون در اثر امواج صوتی نیز می‌تواند عامل افت شنوایی باشد.
4- تغذیه: در تحقیقات انجام شده، ثابت شده است که کاهش کلسترول خون می‌تواند باعث بهتر شدن شنوایی گردد. همچنین کمبود پروتئین می‌تواند از عوامل افت شنوایی باشد.
5- عوامل ژنتیکی: تشخیص آن از طریق بررسی افت شنوایی در خانواده و نوع افت شنوایی می‌تواند امکان‌پذیر شود.
«یکی از جالب‌ترین بررسی‌های انجام شده در سال‌های اخیر نشان داده است که افت شنوایی در سالمندی و آلزایمر، ارتباط خاصی با هم ندارند.»
درمان افت شنوایی سالمندان
با توجه به اثرات افت شنوایی در سالمندان بر عملکرد فردی و اجتماعی وی می‌بایست در صورت امکان نسبت به رفع عامل ایجادکننده مشکلات مسوولین در سالمند اقدام و در صورت لزوم از روش‌های دیگر جهت افزایش شنوایی فرد استفاده نمود. از جمله:
1- اطمینان دادن به سالمند و عدم طرد آنها از خانواده و جامعه.
2- استفاده از وسایل توانبخشی (سمعک) در صورت نیاز.
3- کاشت حلزون در افت شنوایی کامل دو طرفه، در سالمندان می‌تواند راه‌حل مناسبی باشد.
