سبقت گرفتن ترکیه و امارات از ایران در بازار سوریه

سرویس اقتصاد مشرق- با آغاز روند بازسازی سوریه و نیاز آن به تأمین کالا، انتظار می‌رفت تا کشورهای حامی آن بتوانند همانند عرصه‌های سیاسی و نظامی، جایگاه بالایی در عرصه اقتصادی نیز به دست آورند؛ موضوعی که در مورد ایران بالعکس شده و حجم تجارت آن با سوریه کاهش یافته و حتی در زمان‌هایی به زیر 100 میلیون دلار نیز رسیده است. در این میان اما ترکیه و امارات توانسته‌اند با وجود تنش با دولت سوریه، جایگاه مناسبی برای خود به دست آورند.

با آغاز بحران در سوریه از سال 2011، ایران اولین کشوری بود که به‌صورت عملی و میدانی به کمک سوریه شتافت و همچنین در عرصه دیپلماسی نیز تلاش کرد تا با همراه کردن برخی قدرت‌های جهانی مانند روسیه، معادلات جنگ سوریه را به نفع دولت و ملت آن کشور و نیز محور مقاومت تغییر دهد. این تلاش‌ها با ورود نظامی روسیه به جنگ سوریه در سال 2015 به نتیجه رسید به‌گونه‌ای که بعد از سال 2015 با افزایش توان هوایی جبهه مقاومت، روند آزادسازی سرعت بیشتری گرفت.

 با سرعت گرفتن روند آزادسازی و نیز شروع بازسازی این مناطق، انتظار می‌رفت تا کشورهای حامی سوریه برخلاف دوره‌های قبل از بحران که حضور کم‌رنگی در اقتصاد این کشور داشتند، بتوانند همانند عرصه‌های سیاسی و نظامی، جایگاه بالایی در عرصه اقتصادی با افزایش صادرات و سرمایه‌گذاری در آن کشور به دست آورند. دولت سوریه در راستای کمک به افزایش نقش کشورهای حامی در دوره بازسازی و بازار این کشور، امتیازهای اقتصادی زیادی به این کشورها ازجمله ایران اعطا کرد. همچنین با اعمال شدن تحریم‌های اروپا و آمریکا ازجمله تحریم‌های سزار که سبب خودداری کشورهای زیادی ازجمله کشورهای اروپایی و عربی از حضور در اقتصاد جنگ‌زده سوریه شده است، تقریباً سوریه به یک بازار بی‌رقیب برای کالاهای ایرانی تبدیل‌شده است.

 با این همه اما نه‌تنها روابط اقتصادی ایران با این کشور مهم در جبهه مقاومت افزایش نیافت بلکه نسبت به دوران قبل از بحران نیز کاهش بسیار محسوسی داشت. صادرات ایران به سوریه در سال‌های قبل از بحران حتی توانست به بیش از نیم میلیارد دلار نیز برسد اما در دوران بعد از بحران که به دلیل نیازهای سوریه و نیز تحریم آن از سوی شرکای تجاری اروپایی و عربی، انتظار حضور پررنگ‌تری می‌رفت، نتوانسته است، جایگاه مناسبی در تجارت با این کشور مهم محور مقاومت ایجاد نماید.

 جدول زیر میزان تجارت ایران و سوریه از سال 88 تا سه‌ماهه اول 99 را نشان می‌دهد.

 جدول (1): مبادلات تجاری ج. ا. ایران و سوریه از سال 1388 لغایت سه‌ماهه اول 99 (ارقام به میلیون دلار)

همان‌طور که جدول فوق، نشان می‌دهد، میزان تجارت ایران با سوریه در سال‌های بعد از بحران که اتفاقاً سوریه نیاز بیشتری به واردات داشته است به‌شدت کاهش‌یافته و حتی در مواردی به زیر 100 میلیون دلار رسیده است. از سوی دیگر، بر اساس آخرین اخبار اعلام‌شده از سوی بخش عربی و آفریقایی سازمان توسعه تجارت برای نیمه اول سال جاری، سوریه هیچ جایگاهی در صادرات ایران به کشورهای عربی نداشته است. مدیر امور کشورهای عربی و آفریقایی سازمان توسعه تجارت اظهار داشته است: در نیمه اول سال 2020 در حدود 5.3 میلیارد دلار، کالا به کشورهای عربی صادرشده است که عراق با اختصاص رقم 2.971 میلیارد دلار در جایگاه اول قرار دارد. امارات با 1.933 میلیارد دلار، عمان با 165 میلیون دلار، کویت با 73 میلیون دلار و قطر با 62 میلیون دلار در جایگاه‌های بعدی قرار دارند.

بی‌توجهی ایران به بازار سوریه در حالی است که حتی برخی از کشورهایی که از ابتدای بحران تاکنون با دولت و ملت سوریه وارد جنگ شده‌اند، صادرات بسیار گسترده‌تری به بازارهای آن دارند. به‌عنوان نمونه کشور ترکیه که علاوه بر حمایت از تروریست‌های جبهه‌النصره که اکنون نیز در ادلب سوریه مستقر هستند، بخشی از خاک این کشور را نیز در اشغال دارد در سال 2019 بالغ‌بر 1.7 میلیارد دلار به کشور سوریه صادرات داشته است. علاوه بر ترکیه، امارات نیز که با آغاز بحران با حمایت‌های مالی و لجستیکی از تروریست‌ها و تعطیلی سفارت خود در جبهه تقابل با سوریه قرار گرفت، صادرات بالایی به سوریه دارد. جدول زیر 5 کشور برتر در حوزه صادرات به سوریه در سال 2018 را نشان می‌دهد.

جدول (2): کشورهای مهم صادرکننده به سوریه در سال 2018

بررسی‌ها نشان می‌دهد که حتی ایران در بین 10 کشور اول صادرکننده به سوریه در سال 2018 نیز نبوده است. درنهایت به نظر می‌رسد که در حال حاضر، اراده قوی در نهادهای مربوطه برای گسترش روابط اقتصادی با سوریه که یک بازار مهم در حاشیه مدیترانه است و می‌تواند دروازه ورود ایران به بازارهای اروپا نیز باشد وجود ندارد.