سوگل دانائی؛ نرگس بیست‌ساله بود که برای نخستین‌بار نام واکسن زگیل تناسلی را شنید. دختر جوان تهرانی در فضای مجازی و وب‌سایت‌ها درباره این واکسن و بیماری زگیل تناسلی پرس‌وجو کرد، اما درنهایت به این نتیجه ذهنی رسید که عبارت «اگر این واکسن تزریق شود، زیر بیست‌وشش‌ساله‌ها از این زگیل در امان می‌مانند و در آینده ریسک ابتلا به سرطان رحم و تخمدان هم در آنان کاهش پیدا می‌کند» گزاره صحیحی نیست.
نرگس دانشجوی رشته فنی معتقد بود که اصلا چرا باید تصور کنیم که «قرار است زگیل تناسلی بگیریم وقتی که از رفتار‌های خودمان آگاهی داریم و آن‌ها را کنترل می‌کنیم؟»، «اصلا چرا باید نسخه ضعیف‌شده این زگیل را وارد بدن‌مان کنیم؟»
یا «اگر این واکسن در بدن من تأثیر معکوس گذاشت باید به چه کسی شکایت کنم؟» فهیمه زن چهل‌وچند ساله سمنانی درباره واکسن آنفلوآنزا این نظر را داشت، او که خود را پایبند به طب سنتی می‌داند، هر سال وقتی وزارت بهداشت فراخوان واکسن آنفلوآنزا می‌دهد، به قول خودش: «چشم و گوش روی خبر‌ها می‌بندد» و خودش را با میوه و دمنوش طبیعی که معمولا آن‌ها را با هم ترکیب می‌کند، مشغول می‌کند تا از شر بیماری‌ها در امان باشد.
«من اعتقادی به واکسن ندارم.» مهم‌ترین پاسخی است که افرادی مانند نرگس و فهیمه به پرسش‌های شما می‌دهند، آن‌ها می‌گویند از روش‌های دیگری باید ایمنی به دست آورد؛ روش‌هایی که به گفته خودشان «همیشه جواب می‌ده».
مخالفت با واکسن از سال ١٧٩٦ نخستین سالی که واکسن وارد بدن انسان‌ها شد، وجود داشته، تکثیر شده و به عصر حاضر رسیده است؛ مخالفت‌هایی که سراسری شده و گریبان کشور‌های بسیاری را گرفته است. در ایران هم حامیان شبه‌علم و جریاناتی که ادعای دانستن پشت پرده‌ها را دارند، می‌کوشند مخالفت با واکسن را در میان کاربران شبکه‌های اجتماعی گسترده‌تر کنند.
هجمه‌هایی علیه آکسفورد و واکسن کرونا
«ما نمی‌خواهیم ویروس به بدن‌مان وارد کنیم»، «اصلا چرا باید واکسن زد وقتی ویروس رفته رفته دارد از بین می‌رود»، «من هرگز در طبیعت و کار خدا دخالت نمی‌کنم، اگر بنا به مردن باشد، همه می‌میریم چه با کرونا چه بدون کرونا» و «چطور می‌توانم به تن دختر کوچکم ویروس خفیف وارد کنم، اگر کرونای شدید بگیرد و بمیرد چه».
آکسفورد شب گذشته اعلام کرد که موفق شده واکسن ایمنی در مقابل ویروس کرونا را بسازد؛ واکسنی که به عقیده دانشمندان آکسفورد می‌تواند سیستم ایمنی بدن را در مقابل ویروس کرونا آموزش دهد. آزمایش‌هایی که بر روی هزارو٧٧ نفر انجام شده، نشان می‌دهد که پس از تزریق واکسن پادتن و گلبول‌های سفید برای مقابله با این ویروس در بدن افراد تولید می‌شوند؛ موفقیت آکسفورد امیدوار‌کننده بود، اما ناکافی.
کاربران فضای مجازی بعد از اعلام این خبر جشن و پایکوبی مجازی راه انداختند و ابراز امیدواری کردند که واکسن شاید حتی تا چند درصد آن‌ها را از ویروس تاجدار ایمن نگه دارد و دست کم آن‌ها را از مرگ حتمی نجات دهد.
در میان این خوشحالی‌ها، اما اظهارنظر‌های متفاوتی درباره خبر آزمایش واکسن کرونا ثبت می‌شد؛ عده‌ای می‌گفتند که «حاضر نیستند واکسن بزنند»، «اگر واکسن بزنند و ایمن نشوند چه» و «کرونا به همین راحتی ما را می‌کشد حالا خودمان هم خودمان را بکشیم».
نیل جانسون، استاد دانشگاه جورج واشنگتن چندی پیش به یورونیوز گفته بود که تبلیغات مخالفان واکسن ممکن است در صورت کشف واکسن بیماری «کووید-١٩» در ماه‌های آینده مانعی برای ایمنی جمعی در مقابل ویروس کرونا باشد. او معتقد است که اگر در روز‌های آینده شیوع ویروس کرونا در جهان کم شود، مخالفان واکسن احتمالا به این نتیجه می‌رسند که خطرات احتمالی تزریق واکسن از تزریق‌نکردن آن بیشتر است.
تجربه پزشکان نشان می‌دهد که تنها پس از اینکه از کشف و استفاده یک واکسن سال‌ها بگذرد، مردم تن به استفاده از آن می‌دهند؛ ولو اینکه جان‌شان در خطر باشد.
واکسن‌هراس‌ها چه می‌گویند؟
واکسن‌ها در ایران سالانه مقابل مرگ‌ومیر تعداد زیادی کودک می‌ایستند، همان‌طور که در تمام دنیا عملکردی مشابه دارند و فقدان‌شان باعث شده تا طبق آمار‌های جهانی «یک‌میلیون‌و 500هزار کودک بر اثر ابتلا به بیماری‌هایی که واکسن آن موجود است، جان خود را از دست دهند.»
مهدی شفیعی، مدیرگروه مبارزه با بیماری‌های معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی هم در سال گذشته تأیید کرده بود که «واکسیناسیون در هر سال مانع مرگ 2 تا 3میلیون نفر در کشور می‌شود و در حال حاضر با این عمل محافظت کودکان در برابر بیماری‌هایی مانند دیفتری، کزاز، فلج اطفال و سرخک با واکسیناسیون انجام می‌شود.» با این حال هنوز هم بسیاری معتقدند که کارایی واکسن در زندگی عادیشان درک نشده است.
«آیا واکسن‌زدن با باقی ارزش‌ها و مسئولیت‌ها همخوانی دارد؟ آیا اگر من واکسن بزنم، اصلا کارایی و تأثیری در عملکرد سیستم ایمنی بدنم خواهد داشت؟» یاسر خوشنویس، جامعه‌شناس علم و تکنولوژی، معتقد است که ضد واکسن‌ها معمولا این دو گزاره را در توجیه استفاده‌نکردن خودشان از این تکنولوژی مطرح می‌کنند.
او می‌گوید: «بسیاری از این افراد کارایی و تأثیر واکسن را نمی‌پذیرند و عده‌ای دیگر معتقدند که استفاده از واکسن مداخله‌کردن در سرنوشت انسان است و ما نباید به این صورت در سلامت مداخله کنیم؛ یعنی به عقیده آن‌ها واکسن با ارزش‌هایشان یکسان نیست.»
جنبش‌های مبارزه با واکسن تنها مختص به کشور‌های خاورمیانه نیست و اتفاقا در کشور‌های پیشرفته هم وجود دارند: «بحث نپذیرفتن تکنولوژی در همه کشور‌ها وجود دارد، من گروهی از این واکسن گریز‌ها را سال گذشته در کشور آلمان هم دیدم این افراد به طور کلی با تکنولوژی‌های تازه مخالفند و از هیچ‌کدام استفاده نمی‌کنند. این افراد علامت و المان مخصوصی هم داشتند و گاهی تفکرات آنارشیستی هم پیدا می‌کردند.»
جنبه‌های ضد مدرن تکنولوژی نه‌چندان تازه
گاهی هم واکنش واکسن‌هراس‌ها یا افرادی که با این تکنولوژی نه‌چندان تازه مخالفت می‌کنند، جنبه‌های ضد مدرن دارد. خوشنویس معتقد است که گروه‌هایی از این ضد واکسن‌ها با وجود امکاناتی که جهان مدرن به آن‌ها داده آن را یک جهان آرمانی و ایده‌آل نمی‌دانند:
«این افراد معتقدند که اگر با یک روش یا تفکری مخالفند باید با تمام آن مخالف باشند به همین دلیل هم با واکسن مخالفند؛ زیرا معتقدند که این واکسن به نوعی دستاورد دنیای مدرن است و با الگوی فکری آن‌ها در تضاد و تناقض است.»
تصویر ویروس در مقابل خود ویروس«نخستین روز‌هایی که ادوارد جنر واکسن آبله را کشف کرد، بسیاری با آن مخالفت کردند با اینکه خودشان در گذشته به صورت سنتی در حال ایمن‌کردن خودشان در مقابل این بیماری بودند.»
محمدحسین عباسپور، کارشناس ارشد زیست‌شناسی با گرایش میکروبیولوژی می‌گوید: «می‌دانید که این روز‌ها ویروس آبله با واکسن به طور کلی ریشه‌کن شده است، اکنون شاید کسی واکسن آبله را نزند و ایمنی در برابر ویروس نداشته باشد؛ زیرا آبله دیگر در طبیعت وجود ندارد.»
فارغ از این مسأله، اما بار‌ها و بار‌ها دانشمندان اعلام کرده‌اند که واکسن به آدم‌ها ایمنی می‌دهد. عباسپور می‌گوید دلیل این مسأله در سال‌های گذشته بار‌ها و بار‌ها برای انسان‌ها روشن شده است: «وقتی سیستم ایمنی بدن با یک عامل عفونی و خارجی روبه‌رو می‌شود، شروع به پاسخ به آن عامل بیماری‌زا می‌کند؛ به عبارت دیگر بدن آموزش می‌بیند که نسبت به غیرخودی‌ها واکنش نشان دهد.
ایده واکسن می‌گوید به جای اینکه کل عامل بیماری‌زا را به بدن فرد بدهیم، بخش‌هایی از عامل بیماری‌زا را به سیستم ایمنی معرفی کنیم، این مسأله مانند این است که عکس یک نفر را به نیرو‌های نظامی یک منطقه بدهیم و اعلام کنیم که به محض مشاهده این فرد نیرو‌های نظامی با آن برخورد کنند.»
اینکه واکسن قسمتی از باکتری یا ویروس را به بدن معرفی کند، به مبحث خاطره ایمونولوژیک شهره است. عباسپور ادامه می‌دهد: «وقتی ویروس یا میکروب از قبل به بدن معرفی شود، مقدار آنتی‌بادی بیشتری در بدن تولید می‌شود و این باعث می‌شود که بدن در مقابل کل عامل بیماری‌زا مصون باشد.»
لشکر مخالفان واکسن کرونا
«کرونا این روز‌ها به تعداد کافی جان انسان‌ها را نشانه گرفته است.» این را عباسپور می‌گوید و تأکید می‌کند که بسیاری از مردم دنیا معتقدند که ویروس می‌تواند عاملی برای بیوتروریسم باشد. «این مسأله با منطق جور در نمی‌آید، زیرا وقتی ویروس به خودی خود عاملی برای کشتن است و جان بسیاری را می‌گیرد چرا باید گمان کنیم که کشوری آمده هزینه کرده تا ما را از پا در بیاورد؟»
اینکه چرا باید با واکسن خودمان را در مقابل ویروس کرونا قرار دهیم، پرسش دیگری است که پاسخ‌ها در برابر آن ضد و نقیض است، این پرسش تنها از جانب ضد واکسن‌ها مطرح نمی‌شود و شاید در میان مردم کوچه و بازار هم عده‌ای بعد از شنیدن خبر موفقیت دانشمندان در مقابل واکسن در ذهن خود این پرسش را مطرح کرده باشند.
خوشنویس در این‌باره به نکته دیگری اشاره می‌کند: «مسأله در معرض ویروس قرارگرفتن است، مسأله این است که ریسک ابتلا با این کار بالا می‌رود؛ در حالی که هنوز مشخص نیست این واکسن کارایی لازم را دارد یا نه؟»
او معتقد است که اثبات‌نشدن کارایی واکسن کرونا باعث می‌شود که استفاده از آن تا مدتی به روال عادی بدل نشود؛ زیرا موفقیت آن مانند واکسن‌های دیگری نظیر «ب‌ث‌ژ» هنوز خودش را به مردم نمایان نکرده است. «بنابراین، این واکنش‌ها طبیعی است و به گمان من شاید در چند ماه آینده و بعد از خبر قطعی موفقیت واکسن کرونا مخالفان کاهش پیدا کنند.»
واکسن‌ها چقدر خطا دارند؟
«کرونا یک مورد اورژانسی است. طبیعی است که سازمان‌های غذا و داروی آمریکا و اروپا مراحل تأیید واکسن آن را آسان و حتی از خطا‌های احتمالی آن چشم‌پوشی کنند.» عباسپور هم معتقد است که هر چند برای اظهارنظر درباره واکسن ویروس کرونا قدری زود است، اما «معمولا نمی‌توان برای پیداکردن اثرات طولانی‌مدت واکسن بیماری‌های اورژانسی که روزانه تعداد زیادی از افراد را از پا درمی‌آورد، صبر کرد یا حتی تست‌های مختلفی انجام داد.
دانشمندان معمولا در این موقعیت‌ها به پیش‌زمینه تحقیقات علمی خودشان نگاه می‌کنند و روش‌ها و مشکلات را از این طریق پیدا می‌کنند.» او معتقد است که در شرایط بیماری کرونا و توجه به این مسأله که دارو‌ها و روش درمان این بیماری معمولا با هزینه‌های میلیونی همراه است باید به نظریه بازی در ریاضیات اکتفا کرد: «
شاید اگر ١٠درصد هم گمان کنیم که ویروس با واکسن از بین می‌رود باید به آن تن دهیم؛ زیرا ١٠درصد هم در مقابل این پاندمی جهانی میزان قابل تأملی است.»
