امید صالحیان؛ کارشناس ارشد فیزیولوژی ورزش
آسم بیماری با منشاء آلرژیک و یکی از شایع‌ترین بیماری‌های تنفسی است که شیوع آن در حال افزایش است. آسم خود را با حملات دوره‌ای و در نتیجه محرک‌های مختلف نشان می‌دهد. در این بیماری حساسیت پاسخ‌دهی مجرای تنفسی نای و ریه‌ها به محرک‌های گوناگون افزایش می‌یابد و با تنگی قابل توجه راه‌های هوایی که شدت آن خود به خود و یا در نتیجه درمان تغییر می‌کند، شناخته می‌شود. بروز آسم در بین کودکان بیشتر و در پسران شایع‌تر از دختران است.
محرک‌های مختلفی که پاسخ‌دهی مجاری هوایی را در بیماران گوناگون افزایش می‌دهند و باعث آغاز حملات آسم می‌شوند، عبارتند از:
1- آلرژن‌ها: موادی که در هوا وجود دارند مثل گرده گل، موی حیوانات 2- داروها: داروهایی که باعث تحریک حملات آسم می‌شوند؛ مثل آسپرین 3- آلودگی هوا 4- شغل: هرگونه شغل و محیط کاری که با ترکیبات صنعتی و سمی در ارتباط است 5- ورزش: در بعضی افراد فعالیت‌های فیزیکی و تحرکی موجب آغاز آسم می‌شود 6- هیجانات و عوامل روحی روانی 7- عفونت‌ها
علائم آسم
کاهش قطر مجاری هوایی، افزایش مقاومت مجاری هوایی، کاهش حجم‌های بازدمی، اختلال در عمل عضلات تنفسی، نابرابری نسبت تهویه به پرفیوژن و بالاخره اختلال در گازهای خونی شریانی. به طور کلی حمله آسم یعنی اختلال در تمامی اعمال ریه
آسم ناشی از ورزش
یکی از انواع آسم، آسم ناشی از ورزش است که با افزایش فعالیت جسمانی ایجاد می‌شود. تاکنون علت این نوع آسم شناخته نشده است؛ ولی مهم‌ترین دلیل آن می‌تواند آزاد شدن مواد تنگ‌کننده برونشی و ریوی باشد. آسم ورزشی ممکن است علائمی خفیف و ملایم یا بسیار شدید و خطرناک داشته باشد. بروز علائم دو مرحله زودرس و دیررس دارد.
در مرحله زودرس که حدود نیم تا یک ساعت پس از شروع ورزش رخ می‌دهد، علائمی از قبیل: تنگی تنفس، سرفه، کهیر، خس‌خس سینه و گاهی افت فشار خون (سیاهی رفتن چشم‌ها) دارد. در مرحله دیررس که چند ساعت بعد ایجاد می‌شود، فرد معمولاً دچار سردرد، تهوع و استفراغ می‌گردد.
آسم ورزشی در 12-15 درصد از افراد جامعه وجود دارد. 90 درصد از افراد مبتلا به آسم، آسم ورزشی هم دارند. غیر از افراد مبتلا به آسم، 3-10 درصد از افراد جامعه مبتلا به آسم ورزشی خواهند شد.
به نظر می‌رسد بروز حملات آسم بیشتر حین ورزش در زمستان و نیز ورزش‌هایی باشد که در هوای سرد (اسکی- هاکی) انجام می‌شوند. برخی مطالعات، بروز 35-50 درصد از حملات آسم را هنگام هاکی و اسکیت روی یخ نشان می‌دهند.
در افرادی که بیماری‌شان تحت کنترل نیست، انجام فعالیت سبب افزایش پیشرونده بیماری می‌شود؛ اما در افرادی که بیماری آنها تحت کنترل است، بنا به دلایل ذیل انجام فعالیت سبب بهبود بیماری می‌شود:
1- افزایش قدرت عضلات تنفسی 2- افزایش عملکرد سیستم ایمنی 3- کنترل وزن بدن
ایجاد و شدت حمله آسم ورزشی به عوامل زیر بستگی دارد
1- سطح تعداد تنفسی که فرد طی ورزش به آن می‌رسد 2- میزان باقی ماندن در آن سطح 3- میزان رطوبت هوا در طی ورزش 4- تغییرات فیزیولوژیک
باریک شدن مجاری هوایی که طی فعالیت ورزشی در یک فرد مبتلا به آسم ورزشی متوسط تا شدید رخ می‌دهد، تناسب تهویه و جریان خون ریه را برهم می‌زند و منجر به کاهش فشار اکسیژن طی فعالیت و پس از آن می‌شود. در بعضی بیماران ظرفیت ریه افزایش می‌یابد که این حالت پر هوایی باعث افزایش کار تنفسی و منجر به خستگی عضلات تنفسی و تشدید هیپوکسی می‌گردد.
از دست رفتن آب مجاری هوایی با افزایش میزان تهویه طی ورزش، عامل اصلی ایجاد آسم ورزشی است. شدت انقباضی که به وسیله ورزش یا افزایش تهویه ایجاد می‌شود، وابسته به میزان از دست رفتن آب از مجاری هوایی است که خود به وسیله میزان هوای دمی، میزان تهویه و زمانی که تنفس با تعداد زیاد ادامه داشته باشد، تعیین می‌شود.
معمولا هوای دمی در درجه حرارت محیط خشک‌تر و سردتر از هوای موجود در آلوئل است؛ بنابراین هوای تنفس شده باید گرم و مرطوب شود. در تنفس با تهویه پایین، اغلب این تغییرات به وسیله مخاط بینی ایجاد می‌شود.
طی ورزش شدید میزان تهویه افزایش می‌یابد؛ لذا مجاری هوایی پایین‌تر نیز در این امر شریک می‌شوند. از دست دادن آب از مجاری هوایی باعث سرد شدن مجاری هوایی بزرگ و کاهش میزان آب موجود در مخاط آنها و افزایش از دست دادن آب باعث سرد شدن مخاط‌های مجاری تنفسی و افزایش غلظت یونی در مایع اطراف مژک‌ها می‌گردد.
با این عمل عواملی مثل هیستامین، لوکوترین و پروستاگلندین‌ها آزاد شده، مستقیما روی عضلات صاف اثر می‌‌گذارند و در نهایت منجر به واکنش التهابی می‌شوند.
علائم زیر در حین یا به دنبال ورزش رخ می‌دهد
درد یا سفتی قفسه سینه سرفه تنگی تنفس
خس‌خس کاهش توانایی در انجام فعالیت مربوطه خستگی زودرس علائم گوارشی (تهوع، استفراغ و. . . )
عوامل محیطی
هوای سرد محیط ورزش رطوبت کم محیط ورزش هوای آلوده در زمان ورزش عفونت همزمان تنفسی
عوامل ورزشی
ورزش هوازی فعالیت بیش از 10 دقیقه انجام شدید حرکات ورزشی عدم آمادگی مطلوب برای انجام ورزش مربوطه مصرف آسپرین، داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی.
معاینه
پوست: توجه به علائمی مثل کهیر چشم، گوش، بینی، سر و گلو: توجه به شواهد احتمالی عفونت و علائم بیماری‌های آلرژیک حلق: قرمزی، تورم
سینوس‌ها: توجه به حساسیت احتمالی آنها در لمس ریه: سمع ریه برای شنیدن صداهای ریوی و طولانی شدن زمان بازدم قلب: بررسی ریتم و صداهای قلبی
