محسن فینی‌زاده؛ توئیتر با علامتی به شکل یک پرنده آبی، در مارس 2006 به دست جک دورسی ایجاد شد و در ژوئیه 2006 آغاز به کار کرد، در سال 2012 بیش از 100 میلیون کاربر داشت که 340 میلیون توئیت در روز ارسال و بیش از 1٫6 میلیارد جست‌و‌جو در آن انجام می‌شد.
یکی از ویژگی‌های توئیتر محدود بودن به تایپ تنها 280 کاراکتر است. در توئیتر افزون بر فرستادن نوشتار می‌توان فیلم، عکس و صدا نیز ارسال کرد. شاخه مرکزی توئیتر در سان‌فرانسیسکو، ایالت کالیفرنیا است و دفتر‌هایی نیز در شهر‌های بوستون، نیویورک و سن‌آنتونیو دارد.
توئیتر در رتبه‌بندی وبگاه الکسا در میان ده وبگاه برتر در رتبه هشتم قرار دارد. این شبکه اجتماعی در سال 2020 در حدود 360میلیون دنبال‌کننده دارد و جایگاه خوبی را در موضوعات مختلف از جمله انتخابات 2020 امریکا برای خود ایجاد کرد
.37 درصد کاربران توئیتر بین 18 تا 29 ساله و 25 درصد بین 30 تا 49 ساله‌اند. در توئیتر افراد مشهور بسیاری عضو هستند و دنبال‌کننده‌هایی میلیونی دارند. افرادی مانند، بیل گیتس، باراک اوباما، محمدجواد ظریف، حسن روحانی، بهمن انصاری، سلبریتی‌ها و حدود 83 درصد از اعضای سازمان ملل متحد و همچنین خبررسانی‌های مشهور نیز در توئیتر حساب کاربری دارند.
به سبب ویژگی‌های خاص توئیتر تعدادی از روزنامه‌نگاران از این سرویس برای خبررسانی استفاده می‌کنند. بسیاری از روزنامه‌نگاران ایرانی و رسانه‌های فارسی‌زبان در توئیتر عضو هستند و آخرین رویداد‌ها را در صفحه خود به روز می‌کنند.
بسیاری از گزارشگران از توئیتر به‌عنوان یک ابزار خبررسانی به روز استفاده می‌کنند. در این گزارش سعی بر آن داریم تحلیلی بر وضعیت کارکرد توئیتر داشته باشیم.
توئیتر فارسی از نگاه واقعی
توئیتر یکی از شبکه‌های اجتماعی فعال در ایران است، رشد کاربران این وبگاه در انتخابات ریاست جمهوری ایران (1388) به حدی رسیده بود که در سایت الکسا به‌عنوان چهارمین وبگاه پربازدید ایرانیان معرفی شد. پس از فیلتر شدن باید گفت کاربران به‌طور مستقیم به آن دسترسی ندارند.
با وجود آنکه تا چند سال پیش، غالباً توئیتر در ایران به‌عنوان محیطی برای ارتباط بین کنشگران و خبرنگاران محسوب می‌شد، طی چند سال اخیر به لحاظ تعداد و تنوع کاربران، رشد چشمگیری یافته است. گو اینکه بعد از فیلترینگ تلگرام، افزایش کاربران ایرانی توئیتر تشدید شده است؛ چرا که با فیلتر شدن تلگرام، استفاده از فیلترشکن‌ها در بین کاربران ایرانی رواج بیشتری پیدا کرده و در نتیجه حضور کاربران در سایر رسانه‌های فیلتر شده نیز تسهیل شده است.
بررسی مرکز پژوهشی بتا نشان می‌دهد توئیتر در جهان در حدود 360میلیون دنبال کننده و در ایران بیش از 2میلیون کاربر دارد که در طول یک سال در حدود 500میلیون توئیت منتشر می‌کنند که از این تعداد 200میلیون ریتوئیت انجام می‌شود. همچنین کاربران بیش از 1.5میلیارد لایک نسبت به توئیت‌های هم انجام می‌دهند.
سؤال اساسی این است این آمار از کجا آمده است؟ به‌عنوان مثال بعضی مطرح می‌کنند توئیتر فارسی کوچک‌تر از آن است که تصور می‌شود و براساس همین ادعا تعداد کاربران آن را حدود 100 هزار کاربر برآورد می‌کنند و از سوی دیگر عده‌ای توئیتر را با بیش از 5 میلیون کاربر فارسی زبان معرفی می‌کنند.
برای اینکه مشخص شود واقعیت داستان چیست اول باید بین کاربر و کاربر فعال تفاوت قائل شد، کاربر عادی کسی است که در توئیتر با عنوان فارسی ثبت‌نام کرده و صفحات فارسی زبان را بیشتر دنبال می‌کنند و در نگاه کلی با بررسی محتوا معرفی و کنش‌هایش به فارسی زبان بودن و ایرانی بودنش پی می‌بریم، اما کاربر فعال، کاربری است که غیر از حضور در فضای توئیتر؛ تولید توئیت هم می‌کند. از این‌رو برای مشخص شدن ابعاد کاربران توئیتر باید دو عدد مطرح کرد.
اول اینکه توئیتر در حدود 2 میلیون کاربر ایرانی دارد که محتوا‌های دیگر کاربران را دنبال می‌کنند و حداقل یک کنش در سال از خود نشان می‌دهند مثلاً یک توئیت را لایک می‌کنند. با نگاهی ساده به تعداد دنبال کنندگان صفحات برتر توئیتر فارسی متوجه می‌شوید اعداد 100 یا 300 هزار کاربر چندان عدد صحیحی نیست.
دوم در حدود 700 هزار کاربر ایرانی توئیتر در کنار دنبال کردن محتوای تولید شده دیگر کاربران و کنش نسبت به محتوای دیگران حداقل یک توئیت در عرض سه ماه از خود منتشر کرده‌اند از این‌رو این بخش از کاربران را کاربران فعال می‌نامیم.
برای مثال در ترند حاج قاسم سلیمانی در حدود 600 هزار کاربر به تولید محتوا از شروع حادثه تا کنون پرداخته‌اند که در حدود چهار میلیون محتوا تولید شده است. برای مشخص شدن سطح فعالیت کاربران هفت ترند یک سال گذشته را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
در این هفت رویداد در موضوع کرونا در طول چند ماه گذشته بیش از 11 میلیون توئیت توسط کاربران ایرانی منتشر شده است و در سطح دوم در مورد شهادت شهید سلیمانی و کنکور و شرایط برگزاری آن هر کدام بیش از سه میلیون توئیت منتشر شده است.
همچنین در زمینه موضوعاتی مانند انتخابات مجلس در سال 98 و مباحث مرتبط با بورس و بنزین هر کدام در حدود یک تا دو میلیون توئیت منتشر شده است، می‌توان تمام نظر و رویکرد کاربران و جریان‌های سیاسی را از طریق بررسی این محتوا‌ها مشخص کرد.
عملکرد مردم در توئیتر
دومین سؤالی که در مورد توئیتر فارسی باید به آن پاسخ داد این است که کارکرد اصلی توئیتر چیست؟ و کاربران ایرانی در توئیتر در چه موضوعاتی بیشتر محتوا منتشر می‌کنند؟
برای مشخص شدن پاسخ این موضوع با استفاده از هوش مصنوعی و تحلیل نخبگانی محتوا‌های یک سال گذشته توئیت را از حیث موضوع توئیت مورد بررسی قرار دادیم. آنچه حاصل شده است موضوع توئیت‌ها بدون در نظر گرفتن رویکرد و جریان سیاسی آن است.
آنچه مشخص است بیشترین محتوای منتشر شده در توئیت فارسی در میان کاربران فعال، در حقیقت شخصی نگار است، محتوایی با موضوع مسائل روزمره خود را در این بستر توئیت و منتشر کرده‌اند.
بخشی بعدی که از نظر بعضی کارشناسان اصلی‌ترین بخش توئیتر است، اما در واقع در حدود یک دهم توئیتر واقعی است و باید از مباحث انتقاد جدا شود مباحث فرهنگی با سهم پانزده درصدی جایگاه سوم را دارد که به موضوعات موسیقی، مذهب، هنر و... می‌پردازد.
در جایگاه بعدی انتقاد به مسئولان و قوای سه گانه کشور است که البته گاهی با عدم پاسخگویی بموقع از سوی مسئولان رویکرد معارض پیدا می‌کند و بعد از آن مسائل و اظهارنظر سیاسی کاربران است، هر چند بنا به بستر توئیتر همه موضوعات ناخودآگاه رویکرد سیاسی پیدا می‌کند، اما در نگاه دقیق و بستری مباحث صرفاً سیاسی حدود یک دهم کل محتوا می‌باشد.
رویداد‌های جامعه که بنا به اتفاقات جامعه و روزمره شکل گرفته است نیز حدود یک دهم محتوا را تشکیل می‌دهد، این بخش از توئیت‌ها جدا از رویداد‌های موضع‌بندی شده مثل مباحث فرهنگی است، بلکه کنش زمانی کاربران است. موضوعات اجتماعی و بهداشتی در جایگاه بعدی قرار دارد.
آنچه که باید به آن دقت داشت تفاوت در میان کاربران پرنفوذ است که بیشتر سیاسی یا جایگاه معارض دارند در مقابل عموم کاربران توئیتر است که بیشتر محتوا‌های شخصی نگار و فرهنگی و هنری منتشر می‌کنند. در حقیقت درک صحیح از توئیتر براساس ترند، جامع نیست بلکه باید ساختار بستر توئیتر را با نگاه به کل کاربران توئیتر در کنار ترند طراحی کرد و مبنای تصمیم‌گیری قرار داد.
فعالیت سیاسیون در توئیتر
سومین سؤال در مورد توئیتر حضور سیاسیون حاضر در توئیتر است و اینکه در نگاه کلی کاربران برتر توئیتر چه کسانی هستند و چه نقش و جایگاهی دارند؟
برای مشاهده دقیق این موضوع درباره سیاسیونی که در داخل کشور هستند و در توئیت فعالیت می‌کنند نکته مهم این است که بیشتر این شخصیت‌ها جایگاه مهمی در کشور دارند و از این ابزار برای رساندن پیام خود به مردم و حتی دیپلماسی عمومی استفاده می‌کنند.
عملکرد مثبت توئیتر
چهارمین سؤال اساسی در مورد خود توئیتر این است که نقش مثبت و خوب توئیتر در یک سال گذشته درجامعه ما چه بوده است؟ به بیان بهتر آیا توئیتر غیر از اختلاف افکنی و تندروی که بعضی به آن نسبت می‌دهند کارکرد مثبتی هم دارد؟ ب
رای پاسخ به این سؤال به چند نمونه از اتفاقاتی که با محوریت توئیت فارسی در یک سال گذشته رخ داده است اشاره می‌کنیم، البته منظور ما این نیست که توئیتر یا هر شبکه اجتماعی دیگری معایبی ندارد بلکه سعی می‌کنیم با ذکر چند نمونه در یک سال گذشته نشان دهیم که می‌شود از ابزار توئیتر استفاده‌های مثبتی هم داشت و در عین اینکه بنا به نظر متخصصان این حوزه، رسانه خود پیام است می‌توان از این ابزار استفاده‌های خوبی هم داشت.
1- توئیت‌های ترامپ به زبان فارسی
اواخر دی 98 ترامپ، رئیس‌جمهوری امریکا در توئیت‌هایی به دخالت آشکار در امور داخلی کشورمان پرداخت. هر چند این توئیت‌ها خودش نوعی انتقاد به کشور بود، اما واکنش‌های گوناگونی بویژه واکنش‌های انتقادی به ترامپ در میان مردم ایران و حتی امریکا داشته و می‌توان گفت این بستر بیشترین عرصه بیان اعتراضات نسبت به این اقدام ترامپ بود.
نکته مهم کارکرد توئیتر در عرصه ابراز نظر مردم ایران بود که به جای اعتراضات رسمی و دولتی مردم ایران جواب قاطع به ترامپ دادند که می‌توان این را از کارکرد‌های مثبت توئیتر و همسو با کشور دانست، چون در حالت عادی امکان انتقاد به ترامپ و سیاست‌های مداخله جویانه امریکا به این سادگی فراهم نیست.
2- ماجرای آب در غیزانیه
غیزانیه؛ بزرگ‌ترین بخش شهر اهواز است که دارای 83 روستا و بیش از 25 هزار نفر جمعیت است. این منطقه به رغم داشتن منابع نفتی بسیار، بنابه گفته برخی مسئولان محلی حدود 12 سال است با مشکل آب آشامیدنی مواجه است. در سال‌های اخیر برخی مسئولان دولتی از جمله استاندار خوزستان قول برطرف کردن مشکلات را داده‌اند؛ ولی به گفته مردم منطقه این امر محقق نشد.
در پی این بدقولی‌ها برخی از مردم دست به اعتراضات زدند. انعکاس این اخبار در شبکه‌های اجتماعی و بخصوص توئیتر بازتاب زیادی داشته است. چیزی حدود یکصد و سی و شش هزار توئیت با مجموع هفتصد و هشتاد هزار لایک دریافتی آمار محتوا‌هایی است که صرفاً به غیزانیه اشاره داشته‌اند.
بعد از آنکه موجی در این بستر با محتوای انتقادی تشکیل شد و بازتاب فراوانی در بستر‌ها و رسانه‌های دیگر داشت پس از 12 سال مشکل آن برطرف و خبر‌هایی از اقدامات دولت و قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا در حل مشکل آب آشامیدنی بازتاب یافت.
3- شهادت سردار سلیمانی و انتقام سخت
در اولین ساعات بامداد 13 دی 1398 خبری به نقل از برخی رسانه‌ها و حساب‌های کاربری در شبکه‌های اجتماعی از وقوع انفجار در حوالی فرودگاه بغداد منتشر گشت. بعد از این واقعه موجی از توئیت‌ها با محتوای انزجار از این اقدام امریکایی‌ها توسط کاربران ایجاد شد.
در دی 98 حدود یک میلیون و ششصد هزار توئیت فقط در رابطه با سردار سلیمانی منتشر شده است. در این راستا بسیاری از کاربران خواهان انتقام از امریکایی‌ها شده و هشتگ‌هایی نظیر #انتقام- سخت در آن روز‌ها در توئیتر ترند شد.
پست‌هایی حاوی این هشتگ و عبارت «انتقام سخت» به‌تن‌هایی حدود ششصد هزار با هشتاد و سه هزار لایک از کل این محتوا در دی ماه 98 را تشکیل می‌دهد. در این فضا توئیتر بستری بود برای اعلام انزجار علیه استکبار امریکایی و انسجام ملی و همچنین نشان دهنده سرمایه اجتماعی آن شهید بزرگوار و کشور بود.
4-طعم شیرین عدالت
هشتگ #طعم-شیرین-عدالت در جهت حمایت از سیدابراهیم رئیسی؛ رئیس دستگاه قضا در بستر توئیتر ترند شد. حدود شش هزار توئیت به همراه بیش از یکصد و شش هزار لایک، حاوی این هشتگ در تاریخ 15 و 16 آذر ماه 98 در بین کاربران بستر توئیتر منتشر شده است.
لازم به ذکر است این کمپین برگرفته از سخنان رئیس قوه قضائیه مبنی بر «همه قوا و دستگاه‌ها باید اجرای عدالت را محور کار‌های خود قرار دهند تا مردم طعم شیرین عدالت را بچشند»، است. در این موضوع توئیتر بستری بود برای قدردانی از اقدامات مسئولان که خودش می‌تواند نشان دهنده کارایی نظام و روحیه دادن به مسئولان ارزشی کشور باشد.
5- مدافعان سلامت
پس از ورود ویروس کرونا در اواخر سال 98 به کشور، تقریباً فضای جامعه دستخوش تغییرات و التهاباتی شد. خبر مبتلایان و فوتی‌های روزانه ناشی از این بیماری، تعطیلی مشاغل، مشکلات اقتصادی و... تا تلاش مسئولان برای مهار شیوع این بیماری، اغلب خبر‌های جامعه را تشکیل داده بود.
در این میان کاربران شبکه‌های اجتماعی و همچنین توئیتر، با تولید محتوا‌هایی در راستای حمایت از جامعه سلامت (پزشکان، پرستاران و...) اقدام کردند. طی یک سال اخیر حدود دویست و نود هزار توئیت با هشتگ مدافعان سلامت منتشر شد و نزدیک به یک میلیون سیصد هزار لایک دریافت شده است.
در اینجا توئیتر کارکرد قدردانی برای کادر درمانی و اطلاع‌رسانی برای بهداشت عمومی و جامعه داشت که بدون شک اثر این نوع اطلاع‌رسانی که در حقیقت فرد به فرد جامعه است بسیار کمتر از نوع مکتوب و حتی رسانه‌های جمعی نیست.
6- شعر اردوغان در مورد رود ارس
رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهوری ترکیه برای شرکت در مراسم رژه نیرو‌های مسلح آذربایجان به دعوت الهام علی اف به آذربایجان سفر کرد.
وی در این مراسم چند بیت از شعری در مورد رودخانه ارس را خواند، که تفکرات جدایی طلبانه در آن به چشم می‌خورد. این موضوع واکنش بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی بویژه توئیتر فارسی را در پی داشت. در طول مدتی که هشتگ‌های اعتراضی علیه اردوغان توسط کاربران توئیتر فارسی ترند شده بود، حدود یکصد و شصت و هشت هزار توئیت به همراه هشتصد و هفتاد و هشت هزار لایک ثبت شد.
در این اقدام توئیتر سبب انسجام ملی در سطح بین‌الملل و ایستادگی در مقابل مواضع مقامات خارجی بود، شاید تفاوت اصلی این سطح مقابل با روش‌های قدیمی‌تر، نقش مهم مردم در مقابل تهدید‌ها است. درحقیقت توئیتر و بستر‌های شبکه‌های اجتماعی مکمل و کمکی برای سیاست خارجه و مواضع بین‌المللی کشور عزیزمان هستند.
7- خودروی دنا پلاس نمایندگان مجلس
اواخر تابستان و اوایل مهر 99 موضوعی توسط کاربران شبکه‌های اجتماعی مبنی بر تحویل خودروی دنا پلاس به نمایندگان مجلس مطرح شد. اگرچه این اقدام در ادوار گذشته مجلس سابقه داشته، ولی شرایط واگذاری آن به قیمت کارخانه و قسطی بودن آن سبب واکنش بسیاری از کاربران و انتقاد آنان نسبت به نمایندگان مجلس شد.
موج ایجاد شده و بازتاب نسبتاً وسیع آن در بستر‌های مختلف و رسانه‌ها باعث شد تعدادی از نمایندگان از تحویل گرفتن آن صرف نظر کنند.
کارکرد نظارتی توئیتر به مسئولان و اینکه این بستر شبکه اجتماعی بازتاب دهنده نظر مردم باشد خود یکی از وظایف مورد قبول رسانه است. شاید ویژگی منحصر به فرد این نوع شبکه‌های اجتماعی این است که در قالب اکانت مسئولان ساختار مدیریتی کشور را به سمت پاسخگویی ببرد و به نوعی فضایی برای بازتاب نظر مردم و انتقادات باشد که بدون شک در نظر دلسوزان نظام این امر بسیار ضروری است.
8- سیل فروردین 98
پس از تداوم بارش‌های شدید در کشور هفتهٔ اول فروردین 1398 و ادامه آن، سیل قسمت‌هایی از 25 استان ایران را درنوردید. این سیلاب‌ها در روز نخست، حداقل 19 کشته در استان‌های مختلف کشور برجای گذاشت. به طور مثال:هفته اول فروردین 98 بارندگی‌های شدید در شهر شیراز، باعث جاری شدن سیل مرگبارو ناگهانی شد.
این واقعه در 6 فروردین برای بار دوم هم در این شهر تکرار شد. در کرمانشاه طغیان رودخانه الوند در سرپل ذهاب زندگی ساکنان این منطقه را با دشواری‌هایی رو به رو کرد.
در خوزستان نیز سیل بند‌های روستا‌های اروندکنار شکسته شد. موج دوم بارش‌ها آغاز شد و شهر‌های غربی و جنوبی کشور را دربرگرفت. پس از این بارش‌ها، هشدار سیل و آماده‌باش در 23 استان ایران اعلام شد. با شروع موج دوم بارش‌ها در 12 فروردین، از استان لرستان خسارات سنگینی همچون رانش زمین و به زیر آب رفتن بخش‌هایی از خرم‌آباد، معمولان و پلدختر و … گزارش شد.
استان لرستان بیشترین آمار مصدومین را با حدود 256 مصدوم در بین استان‌های کشور داشت. بازتاب لحظه‌ای این رویداد‌ها در شبکه‌های اجتماعی ابراز احساسات مردم را به همراه داشت. در ادامه، حضور جهادگران از هر قشری را در این مناطق برای یاری‌رسانی شاهد بودیم.
این حضور و اطلاع‌رسانی سبب ایجاد موجی در توئیتر شد، کاربران در این مدت حدود یک میلیون و دویست و هفتاد هزار توئیت و هفت میلیون صد و هشتاد و دو هزار لایک را ثبت کرده‌اند.
حرف آخر
آنچه در این پژوهش سعی در بیان آن است نگاه واقعی به توئیتر است، بدون شک هر کارشناس و کاربری واقف هست هر شبکه اجتماعی معضلات و مشکلات خود را دارد و حتی از این بستر سوء استفاده‌هایی نیز می‌شود و در کنار آن می‌توان به خبر‌های فیک، تخریب، نقد غیرمنصفانه و حتی رعایت نکردن حریم خصوصی افراد نیز اشاره کرد،.
اما نگاه واقعی ایجاب می‌کند به روی دیگر سکه و کارکرد‌های دیگر توئیتر هم نگاه کرد؛ حتی اگر این نگاه منجر به تغییر سیاست‌ها نشود و فقط سبب دیدن ظرفیت‌های توئیتر در جهت اهداف کشور باشد.
منبع: روزنامه ایران
