یکی از مهارت های مهم در دوره نوجوانی، فراگیری نحوه مدیریت خود در ابعاد گوناگون است. نوجوان به دلیل اینکه میل به استقلال را در خود یافته، نیازمند کسب تجربه است.
خود مدیریتی؟
واژه مدیریت خود برای نوجوان جذابیت دارد؛ چون به او احساس بزرگ شدن و حس مسئولیت می دهد. همچنین برای نوجوان مهم است که از احساس وابستگی به دیگران رها شده و به خودمحوری خویش پاسخ درخوری ارانه نماید. نوجوانانی که توسط دیگران به ویژه والدین مدیریت می شوند، معمولا با مراجع قدرت میانه خوبی نداشته و منتظر فرصتی برای رهایی هستند. نوجوان هایی که به این مدیریت شدن از سوی دیگران پاسخ مثبت می دهند، ممکن است با کمبود اعتماد به نفس یا تنبلی نگران کننده مواجه باشند و فرصت رشد و تحول لازم برای ورود به دنیای بزرگسالی را از خود دریغ می کنند. از این رو لازم است با آموزش مهارت های لازم برای مدیریت موفق تر به نوجوان، زمینه را با رشید شدن وی و استقلال عمل عاقلانه فراهم نماییم.
ابعاد مدیریت
نوجوان در سه زمینه نیاز به ارتقای فردی و مراقبت از خویشتن دارد. مراقبت های بدنی؛ مراقبت از روحیه و مراقبت از ذهن زیبایی که خداوند ارزانیاش داشته است. برای هر کدام از این سه زمینه، نکته ها و برنامه هایی وجود دارد که با هم آن را مرور می کنیم.
مراقبت های بدنی
برخورداری از جسمی سالم و بدنی توانمند، زمینه ای برای پذیرش مسئولیت های بزرگتر در آینده است. خداوند درباره یکی از پیامبران از توانمندی بدنی او تجلیل کرده و چنین فرموده است: پیغمبر بنی اسرائیل به آنان گفت: خدا طالوت را به پادشاهی شما نصب کرد؛ گفتند: از کجا وی را بر ما سلطنت باشد که ما به شاهی از او سزاوارتریم. چون او مال فراوانی ندارد. گفت: خدا او را از شما سزاوارتر دیده؛ خداوند به او دانشبرتر و بدنی قویتر داده است. در تقاضای امیرالمومنین(ع) نیز می خوانیم: یارب قو علی خدمتک جوارحی؛ خدایا بدنم را در مسیر خدمت به خودت نیرومند ساز.
نوجوانان به دلیل به هم ریختگی هایی که از نظر ساختار هورمونی پیدا می کنند، گاهی نسبت به سلامت بدنی خود غفلت کرده و در مسائل مرتبط با آن، افراط یا تفریط هایی دارند. لازم است به نوجوان در استانداردسازی چهار بخش از مراقبت های بدنی اطلاعات مورد نیاز را ارائه و از او خواست که آگاهی خود را به رفتارهای جدید تبدیل کند. این چهار بخش عبارتند از مدیریت تغذیه، مدیریت خواب، مدیریت تحرک و مراقبت های بهداشتی.
مدیریت تغذیه
از آن جایی که نوجوان به سرعت مسیر رشد را سپری می کند، به همه گروه های غذایی نیازمند است و لازم است نسبت به آنها توجه لازم را داشته باشد. برخی از نوجوانان به دلیل تحمل کم و عادت های غذایی بدی که از قبل با خود به همراه آورده اند، ممکن است در این دوره دچار اختلال خوردن شوند. پرخوری یا بی اشتهایی عصبی، دو سوی این اختلال هستند. همچنین تمایل به غذاهای آماده و فست فودها از دیگر مشکلات این دوره سنی است. نوجوان چون می خواهد با سرعت بالا به احساس گرسنگی خود پاسخ دهد، به فست فودها علاقه زیادی نشان می دهد. برای لذت بیشتر از خوردن نیز به محرک های غذایی چون انواع سس ها و نوشابه ها، تمایل فراوان و نگران کننده ای دارد که گاهی با چالش هایی از سوی خانواده روبرو می گردد. با توجه به این مشکلات پایه، آنچه که لازم است برای سلامت تغذیه نوجوان تدارک دیده شود، در دو محور سبد غذایی و رفتار خوردن گنجانده می شود.
سبد غذایی نوجوان
بهتر است والدین به گونه ای اعتماد سازی نموده و جذابیت را در تنوع غذا مراعات کنند که نوجوان سفره منزل را بهترین جا برای دریافت کالری بدنی مورد نیاز خود بداند اما از آنجا که مخاطب ما خود نوجوان است، لازم است هرم غذایی زیر را که مناسبترین تغذیه برای نوجوان به شمار می آید، بر اساس مقدار خوراکی به ترتیب چهارگانه زیر تنظیم و پیشنهاد کنیم.
الف. استفاده از میوه، سبزی، سالاد و مایعات کافی در طول روز؛ به نوجوان یاد می دهیم که میان وعده های خود را به جای صرف محصولات کارخانه ای که از چربی های اشباع شده تشکیل شده است، از میوه های تازه فصل استفاده نماید. همچنین نوجوان تشویق می شود که به هنگام قرار گرفتن سر سفره، از سبزیجات و سالاد موجود در آن به عنوان ویتامین های آماده ای که سبب استفاده از سایر مواد غذایی موجود در بدن می شوند، بهره لازم را ببرد.
ب. استفاده از خوراکی های دانه ای مانند حبوبات، خشکبار و غلات؛ این خوراکی های به دلیل حجم کم و خاصیت زیاد و نیز تنوع بالا معمولا مورد استقبال نوجوانان قرار می گیرد.
ج. استفاده از لبنیات؛ هر کدام از محصولات لبنی می توانند بر اساس ذائقه نوجوان انتخاب شوند. وجود کلسیم به عنوان عامل اصلی برای رشد استخوانی نوجوان آنها را به سمت استفاده از محصولات لبنی سوق می دهد.
د. استفاده از پروتئین؛ زمانی که حجم پروتئین دریافتی بالا باشد، با نوعی رفتارهای سنگین و کند در نوجوان روبرو خواهیم شد. از این رو در میزان معتدل و به عنوان طبقه چهارم هرم دسته بندی می شود.
براساس هرم غذایی بالا، بیشترین حجم دریافتی نوجوان که کمک شایانی به مدیریت استرس های وی نیز خواهد داشت، مواد غذایی گروه اول و کمترین حجم دریافتی به گروه چهارم این هرم برمی گردد. از این رو، نوجوانانی که به فست فود روی می آورند که سرشار پروتئین و چربی است، از جهت روحی نیز شرایط نامساعدی را برای خود ایجاد می کنند.
رفتار خوردن
شرایط روانی حاکم بر خوردن در دریافت بهینه غذا و روحیه نوجوان تاثیر مستقیمی دارد. از این رو، بهتر است به نوجوان قانون های تغذیه ای زیر آموزش داده شود.
یک. نظم در غذاهای اصلی حتما باید مراعات شود. زمان سفره، زمان حضور جمعی خانواده و یکی از مهمترین برنامه های خانوادگی است. این زمان هر چه منظم تر چیده شده باشد و نوجوان در آن حضور فعال تری داشته باشد، به تنظیم تغذیه او کمک بیشتری می کند. نوجوان هایی که به مصرف تنقلات روی می آورند، معمولا در غذاهای سفره کم رنگ ظاهر می شوند.
دو. زمان صرف غذا هیچ فعالیت دیگری انجام نشود. تماشای تلویزیون، مطالعه جزوه درسی، پاسخ دادن به تلفن و حتی برخاستن از سفره، لازم است از فرهنگ تغذیه حذف گردد.
سه. اختصاص زمان کافی برای خوردن. لازم است نوجوان در برنامه ریزی، زمان کافی را برای تغذیه اختصاص دهد. هر نوع شتاب زدگی در تغذیه، می تواند علاوه بر مشکلات جسمی، سبب بروز اضطراب و مشکلات روحی دیگر شود.
چهار. کند خوردن و سبک خوردن. زمانی که ما اولین لقمه را مصرف می کنیم، حدود یک ربع بعد معده پیام سیری را به مغز مخابره می کند. افرادی که غذا را با عجله و تند می خورند، حجم زیادی از غذا دریافت می کنند که به بیشتر آنها نیازی ندارند و فقط پیامدهای جسمی آن مانند سنگین شدن معده و دشواری هضم آن را شاهد خواهند بود.
پنج. توجه معنوی به تغذیه. از قدیم در فرهنگ اسلامی و ایرانی ما احترام به سفره و توجه معنوی به آن وجود داشته است. لازم است نوجوان با توجه تازه به این قداست پی ببرد. از این رو به نوجوان می گوییم که سفره و غذای فعلی، محصول تدبیر شایسته ای است که خداوند در چرخه طبیعت داشته و مسیری طولانی و پیچیده را طی کرده تا به دست ما برسد. به همین دلیل، هر لقمه ای که به دست ما می رسد، هدیه ای از سوی خداوند است. با گفتن بسم الله از خداوند اجازه مصرف آن غذا را گرفته و با گفتن الحمدلله تشکر ویژه از بسته اهدایی خداوند را به جا می آوریم.
شش. مراعات شرایط آرامش در سفره نیز از قوانین مهم آن است. لازم است نوجوان یاد بگیرد از هر نوع گفت و گویی که سبب ایجاد تنش و ناآرامی درهنگام صرف غذا می شود، پرهیز نماید. نیز به نوجوان می آموزیم که از بهانه جویی نسبت به غذای آماده شده پرهیز نموده و چنانچه از غذایی احساس رضایت نمی کند، در فرصت مناسب نظر خود را به خانواده منتقل نماید.
