دکتر محمدرضا خدایی
مورد1: بیمار خانم 30 ساله با سابقه قبلی سردردهای عصبی است. از دو روز پیش علاوه بر تشدید سردرد حالت خستگی، بی‌حوصلگی، اختلال در تمرکز در کار روزمره پیدا کرده است. زودرنج و تحریک‌پذیر بوده و حوصله کسی را ندارد. سردرد وی بیشتر دو طرف سر و فشارنده است و او را آزار می‌دهد و گاهی حالت تهوع پیدا می‌کند، به گفته وی این ناراحتی پس از گذشت آلودگی هوا ایجاد شده است.
مورد 2: بیمار آقای 72 ساله که محل سکونت وی در مرکز شهر واقع است ذکر می‌کند پس از شدت آلودگی هوا تنگی نفس برای وی ایجاد و سرفه‌های خشک تحریکی دارد زودتر از حد معمول خسته می‌شود و گاهی حواس پرتی پیدا می‌کند و گیجی و منگی به وی دست می‌دهد. خواب او به هم ریخته است.
مورد 3: مراجع خانم 39 ساله است که در تهران زندگی می‌کند به دنبال شنیدن این موضوع که آلودگی هوا باعث بیماری‌های ریوی منجمله سرطان ریه می‌شود، فکرش مشغول این موضوع است که ممکن است او هم دچار سرطان ریه شود. مدام به پزشکان مختلف مراجعه و تست‌های ریوی مختلف انجام داده است و با آنکه پزشکان از سلامت وی خبر می‌دهند باز هم خود نگران است و دچار وسواس شده است که بالاخره سرطان ریه ناشی از آلودگی هوا وی را از پای در خواهد آورد.
این بیماران و بسیاری از بیماران و بیماری‌هایی دیگر می‌تواند اثرات روانشناختی آلودگی تلقی گردد. آلودگی فقط مختص آلودگی هوا نیست. آلودگی‌ها بر چند نوع است. آلودگی هوا- آلودگی صوتی- آلودگی محیط زیست (خاک، آب)، آلودگی بصری و بینایی، آلودگی ناشی از امواج ماورا صورت و رادیویی و برخی آلودگی‌ها که فیزیکی نیست و بیشتر آلودگی‌های اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی است همه این آلودگی‌ها اثرات زیان‌آور خاص خود از نظر جسمی و روانی دارند که اختصاصی‌تر هستند ولی اثرات مشترک هم دارند.
آلودگی هوا و استرس
تمام آلودگی‌ها از نظر روانشناختی باعث استرس و به هم خوردن تعادل روانشناختی فرد می‌شوند و بر حسب اینکه واکنش انطباقی و روانی فرد چقدر قدرتمند باشد می‌تواند منشأ اختلالات روانشناختی خاص خود گردد که از اختلالات اضطرابی ساده شروع و گاهی به بیماری‌های روانشناختی مهم‌تر ختم می‌گردد. آلودگی‌های هوا (بسته به نوع آلاینده‌ها) می‌تواند باعث استرس، اضطراب، حملات اضطرابی شدید که اصطلاحاً به اختلال پانیک (هول) معروف است، سردردهای عصبی، زودرنجی، تحریک‌پذیری، اختلال در تمرکز و توجه گردد. فرد کم‌حوصله می‌شود و احساس خستگی زودرس پیدا می‌کند.
ممکن است برخلاف روزهای قبل نشاط و انرژی سابق را نداشته باشد و در کار یا تحصیل، تمرکز و توجه کافی نداشته و حالت گیجی و منگی برای وی پدیدار شود، این حالات در کودکان و یا سالمندان شدیدتر است. خواب و اشتها هم از مواردی است که تحت تأثیر قرار می‌گیرد و فرد بد خواب شده و پس از بیدار شدن هم آن احساس رضایت از خواب را ندارد.
در برخی افراد مشغله فکری ناشی از آلودگی و به‌خصوص اگر فرد وسواس هم داشته باشد ممکن است باعث نگرانی وسواس‌گونه، از ابتلا به بیماری‌های ریوی یا پوستی خطرناک شود و به صورت تلقین‌گونه تشدید شود و دچار وسواسی بیماری می‌شود که علیرغم اینکه تمام آزمایش‌ها بیماری را رد می‌کنند ولی او دچار وسواس‌می‌گردد که حتما این آلودگی‌ها باعث بیماری وخیم برای من شده است و فرد دچار افسردگی مزمن می‌گردد.
هر چه منشأ آلودگی ناشناخته‌تر باشد و به‌خصوص اگر این آلودگی دست ساخته بشر و ناشی از مواد صنعتی و مضر باشد اثرات روانشناختی آن هم شدیدتر است به‌ویژه اگر فرد خود در این آلودگی نقش نداشته باشد قربانی این آلودگی‌ها باشد این اثرات بیشتر خواهد بود.
آلودگی‌های صوتی
در مورد آلودگی‌های صوتی مانند سر و صدای اتومبیل و وسایط نقلیه، کارخانجات، هواپیما، سر و صدای بی‌دلیل همسایگان و همچنین آلودگی‌های فراصوتی، رادیویی و ماهواره‌ای هم همین موارد حاکم است و بر حسب شدت، مدت زمان و میزان اثر این آلودگی‌ها و همچنین میزان مقاومت انسان در مقابل استرس، اثرات روانشناختی متفاوت خواهد بود و هر چه این آلودگی‌های صوتی صنعتی‌تر و توسط بشر ایجاد شده باشد و فرد احساس قربانی شدن خود در دنیای صنعتی نماید این اثرات شدیدتر است ولی سردرد، اضطراب، گیجی، منگی، خستگی، بی‌حوصلگی، نگرانی از بیماری‌های سخت مغزی و قلبی از جمله علائم روانی این آلودگی‌ها می‌باشد و پرخاشگری و عصبانیت هم به آنها اضافه می‌شود.
آلودگی‌های محیط زیست
در مورد آلودگی‌های محیط زیست، آب، خاک، دریاها و زمین... با آنکه ممکن است اثرات مستقیم و کوتاه مدت روانشناختی کمتر مشاهده شود اما دیدن صحنه‌های وحشتناک آلودگی‌ها و قربانی شدن تدریجی کره زمین و انسان‌ها می‌تواند باعث انزجار از عوامل ایجادکننده و اضطراب وجودی گردد. در همه این موارد یک چیز مشترک است و اینکه انسان باید از خود به خاطر این همه ظلم به خود، و زمین‌خود و مهم‌تر از همه از خدای خود خجالت بکشد و همه با کمک هم و با توکل به خدا خود را از آلودگی که در همه جا وجود دارد نجات دهیم و در این زمینه مدیریت صحیح دست‌اندرکاران همراه با کمک مردمی می‌تواند نقش‌آفرین باشد.
