تحریریه زندگی آنلاین : رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد اسلامی گفت: در شایعه پیرامون آقای فروتن احتمال دارد که موضوع حریم‌شکنی، هنجار‌شکنی و اقدامات ضد ارزشی و ضد دینی مطرح باشد. به هرحال حساسیت‌زدایی حد و مرز ندارد. طی روزهای گذشته خبری مبنی بر تغییر جنسیت محمدرضا فروتن بازیگر سینما و تلویزیون در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که در ادامه شاهد تکذیب این شایعه از سوی او و وکیلش بودیم. در خصوص شایعه و دلایل شایعه پراکنی در شبکه‌های اجتماعی با اکبر نصراللهی رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، به بحث و گفت و گو نشستیم. آنچه از نظر می‌گذرانید، حاصل گفت و گوی ما با وی است:
بیشتربخوانید:
شایعات مختلفی از شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود که بیشترین وقت مردم را می‌گیرند. اغلب این شایعات تکذیب نمی‌شوند و برخی دیگر همچون شایعه تغییر جنسیت محمدرضا فروتن، بازیگر سینما و تلویزیون کشور، تکذیب می‌شود؛ به‌نظر شما دلایل ایجاد شایعه به ویژه در خصوص سلبریتی‌ها چیست؟
شایعه یکی از تاکتیک‌های بسیار قدیمی کنش‌گران سیاسی و اجتماعی بوده و است؛ سابقه شایعه به همان ابتدای شکل گیری جوامع انسانی بر می‌گردد؛ یعنی زمانی که انسان‌ها به زندگی اجتماعی روی آوردند و زندگی جمعی داشتند، همان زمان یکی از تاکتیک‌های رایج، شایعه بود.
در واقع شایعه اطلاعاتی است که ممکن است بخشی از آن اطلاعات درست و بخشی دیگر دروغ باشد؛ الزاماً همه اطلاعات شایعه دروغ نیست. گفته می‌شود که شایعات بیشتر در جوامع کم سواد، بی سواد و دارای ارتباطات شفاهی ایجاد می‌شود و رشد می‌یابد، اما امروز شاهد هستیم که با وجود افزایش سطح تحصیلات مردم، پیشرفت جوامع و گسترش شهرنشینی، نه تنها شایعه حذف نشده بلکه در برخی از مقاطع به شدت گسترش یافته است؛ بنابراین نمی‌توان گفت شایعه خاص جوامع روستایی، کم‌سواد و بی‌سواد است. می‌توان گفت که در برخی جوامع و در برخی از اقشار ممکن است شایعه بیشتر رخ دهد، اما شایعه محدود به برخی از جوامع و زمان‌ها نیست و همیشه وجود دارد و خواهد داشت. همچنین این موضوع مبنی بر اینکه شایعه با چه هدفی ایجاد و گسترش می‌یابد، اهداف مختلفی برای شایعه مطرح است. یکی از اهداف شایعه می‌تواند سنجش افکار عمومی باشد. برای مثال کالایی قرار است به فروش برسد، یا به لحاظ اقتصادی قرار است رقیبی تضعیف شود، ابتدا افکار عمومی را نسبت به این موضوعات آماده می‌کنند و شایعه در این خصوص ساخته می‌شود تا میزان پذیرش ماجرا را در میان افکار عمومی بسنجند. از دیگر اهداف ایجاد شایعه می‌توان به موضوع خانوادگی، رقابت‌های فردی، گروهی و صنفی اشاره کرد و حتی در برخی مواقع ممکن است فرد به دلیل بیماری‌هایی که دارد، با شایعه‌سازی و ایجاد اختلال روانی در طرف مقابل از موضوع لذت ببرد و به ایجاد شایعه سازی بپردازد. با افزایش تأثیرات مردم، گسترش شهرنشینی، آمدن رسانه‌های جدید و تکنولوژی‌های ارتباطی، شایعه نه تنها از بین نرفته بلکه در برخی مقاطع و جوامع حتی پیچیده‌تر و بیشتر هم شده است.
بیشتربخوانید:
ضرورت افزایش سواد رسانه‌ای مردم
اصلی‌ترین دلیل این امر را چه می‌دانید؟ شایعه‌ای که آنقدر قوی ایجاد می‌شود که باورپذیری آن برای بسیاری از کاربران بیشتر است؟
وقتی که در خصوص مسأله‌ای ابهام باشد و اطلاع رسانی در آن موضوع انجام نشود و زمانی که بی‌اخلاقی حاکم باشد و درگیری‌های سیاسی، اقتصادی، جناحی، قومیتی و صنفی و این اختلافات و تعارضات از یک حدی فراتر برود، معمولاً شایعات افزایش می‌یابد. برخی افراد برای تفریح و دیده شدن تن به چنین کارهایی می‌دهند. برخی‌ها حاضر هستند برای دیده شدن هر بهایی را پرداخت کنند، البته نمی‌توان دقیق گفت که ماجرای فروتن به دلیل دیده شدن یک فرد باشد. برای مثال درباره موضوعی که مربوط به سلامت و امنیت مردم است و مردم نیاز به خبری در خصوص آن دارد، زمانی که خبری منتشر نشود و مسئولان اطلاعاتی ارائه ندهند و رسانه‌های رسمی خبری منتشر نکنند، همه این‌ها سبب می‌شود که شایعه ایجاد شود. هر اندازه ابهام بیشتر و نیازمردم بالا باشد، بستر برای به وجود آمدن شایعه فراهم می‌شود.
متأسفانه این روزها بی‌اخلاقی‌ها در جامعه بسیار است و به راحتی اخلاقیات، توصیه‌های دینی و آموزه‌های اخلاقی زیرپا گذاشته می‌شود و شاهد ایجاد شایعاتی هستیم. همچنین بخشی از این موضوع به دلیل کمرنگ شدن موضوع اخلاق، نقش آموزه‌های دینی و فرهنگی است و بخشی دیگربه متولیان و مسئولان رسمی مربوط می‌شود که این موضوعات را پیگیری نمی‌کنند و شایعه سازان به زودی و در زمان کوتاهی شناسایی نشده و مجازات نمی‌شوند. همچنین در این زمینه شاهد روشنگری نیستیم. اگر در موضوع نادرست همچون تغییر جنسیت آقای فروتن، فردی که خبر غلطی را تولید و منتشر کرده است، مجازات شود، می‌توانیم انتظار داشته باشیم که شایعات کاهش یابد. اگر بتوان این افراد را با هر انگیزه‌ای اعم از انگیزه‌های شخصی، اختلافات شخصی، جلب توجه و دارای بیماری‌های روحی و روانی، به زودی شناسایی و معرفی شوند، این امر سبب می‌شود تا شایعات کمتر به وجود بیایند.
اگر رسانه‌های رسمی و مسئول به این موضوعات واکنش نشان دهند و آن را مورد تحلیل، بررسی و ریشه‌یابی قرار دهند و به روشنگری بپردازند، مطمئن باشید میزان شایعه در کشور کاهش می‌یابد. زمانی که رسانه‌های مسئول سواد رسانه مردم را افزایش دهند، شایعه‌سازان و شایعه‌پردازان سخت‌تر می‌توانند شایعه را ایجاد کنند و آن را رواج دهند. اگر رسانه‌های مسئول، رسمی و مسئولان کار خودشان را درست انجام ندهند و با تأخیر اطلاعات را منتشر کنند، بستر برای شایعه‌سازی به وجود می‌آید.
بیشتربخوانید:
گروهی به دنبال هنجار شکنی هستند
ممکن است این شایعه یک جریان انحرافی باشد؟
در این شایعه احتمال دارد که موضوع حریم شکنی، هنجار شکنی و اقدامات ضد ارزشی و ضد دینی مطرح باشد. به هرحال حساسیت‌زدایی‌شان حد و مرز ندارد؛ بنابراین گروهی به دنبال هر فرصت، و میدان و شرایطی هستند تا حساسیت‌های مردم را نسبت به چنین موضوعاتی کاهش دهند و قبه ماجرا را بشکنند. اگر موضوع دوجنسیتی مطرح است، نیازی به جارزدن نیست و می‌توانند همچون بیماری موضوع را با پزشک مطرح و بیماری را حل کنند، اما برخی مواقع که همراه با جار زدن است، آدم شک می‌کند که برخی می‌خواهند موضوع را عادی سازی کنند.
امروز موضوع تغییر جنسیتی را مطرح می‌کنند، روز دیگربه برجسته‌سازی ازدواج همجنس گرایان می‌پردازد. اگر این نگاه توطئه‌آمیز و یک جریان انحرافی باشد برای عادی سازی در برخی پدیده‌ها و زمینه‌سازی برای برخی ماجراهای بعدی شود، جای نگرانی بوده و به عنوان یک هشدار است و بعید نیست که این جریانات پشت این ماجراها باشد.
