رشد برق‌آسای پادکست؛ قدرت جدید جهانِ رسانه

روزنامه فرهیختگان: هنوز زیاد فاصله نگرفته‌ایم از دورانی که واکمن‌ها همراه آدم‌ها بودند و بعدش هم MP3 آمد که جای کمتری می‌گرفت، اما تعداد آهنگ‌ها یا فایل‌های صوتی بیشتری می‌توانستی بشنوی. قبل از همه این‌ها هم رادیو بود که انگار آمده بود تنهایی انسان عصر تازه را پر کند.

آدمیزاد از ابتدای خلقتش به صدا توجه بیشتری داشته و تمایلش به شنیدن قصه‌ها از همین خصوصیت آمده است. رادیو همراه همیشگی بسیاری از انسان‌ها شد و حتی با وجود تلویزیون، همچنان دوستش داشتند. ساختن دنیای شخصی و استفاده از اطلاعات به‌روز و سریع، فضایی را به‌وجود آورد که رسانه‌های صوتی تازه به‌وجود بیایند. یکی از این رسانه‌های تازه پادکست است.

شاید در سال 2001 و وقتی که «آدام کری» از ستاره‌های معروف MTV به دیوید وینر پیشنهاد کرد سیستمی به‌وجود آید که در طول شب فایل‌ها دانلود شود تا کاربر صبح روز بعد بتواند به‌راحتی آن‌ها را باز کند و مورد استفاده قرار دهد، فکرش را نمی‌کرد که این ایده منتج به تولید پادکست شود. دیوید وینر شروع به کار کرد، اما مهم‌ترین مانع او، سرعت بسیار پایین اینترنت بود که باعث می‌شد دانلود فایل‌ها زمان زیادی ببرد. اما چندسال بعد در سال 2003 با افزایش سرعت اینترنت، وینر موفق شد ایده را عملی کند. در اولین پادکست جهان با او مصاحبه شد و از آن روز وینر را پدر وبلاگ، RSS و پادکست می‌شناسند.

اما یک‌سال بعد کلمه پادکست اولین‌بار توسط بن همِرزلی، روزنامه‌نگار و تحلیلگر تکنولوژی در مقاله‌ای تحت‌عنوان «انقلاب شنیداری» در روزنامه گاردین مورد استفاده قرار گرفت. درواقع پادکست از ترکیب دو واژه iPod (دستگاه پخش موزیک اپل) و Broadcast (پخش- گسترده) ساخته شده است. هرچند روز هشتم مهرماه را روز جهانی پادکست نامگذاری کرده‌اند، اما عمر پادکست‌ها به 20 سال هم نرسیده و در همین مدت کوتاه توانسته‌اند برای خودشان جایگاه قابل‌اعتنایی دست‎وپا کنند و از نظر اقتصادی نیز به درآمدزایی کلان برسند.

شاید برخی گمان می‌کردند که پادکست‌ها همان شبکه‌های رادیویی هستند، اما گذشت زمان و افزایش تولیدات پادکستی نشان داد که این‌ها امکان و فضایی را به مخاطب می‌دهند که اصولا در رادیو نیست. اگر رادیو رسمی است و برنامه پخش ثابتی دارد و شنونده هیچ‌اختیاری در زمان پخش و محتوای آن ندارد، اما پادکست صمیمی و سریع است و قدرت انتخاب مخاطبش را به بالاترین حد ممکن می‌رساند. پادکست‌ها با کتاب صوتی هم تفاوت دارند. کتاب صوتی صرفا روخوانی یک کتاب است، اما پادکست‌ها کتاب را می‌خوانند، تعریف و سپس تحلیل می‌کنند.

گفته می‌شود نخستین پادکست در ایران در اواخر سال 83 راه‌اندازی شده و از رادیو «هودر» و عبدالقادر بلوچ و محمود بشاش به‌عنوان اولین‌های پادکست ایرانی نام می‌برند. پادکست‌های فارسی در دهه 90 رشد چشمگیری داشتند و جای خودشان را در اپلیکیشن‌های موسیقی و کتاب هم باز کرده‌اند و توانسته‌اند مخاطبان جوان زیادی را به‌سمت خودشان بکشانند. براساس بررسی‌ها اکثر مخاطبان پادکست‌ها جمعیت تحصیلکرده یا دانشگاهی هستند و شاید این مهم‌ترین تفاوتش با رادیو باشد.

یکی دیگر از تفاوت‌های پادکست با رادیو کاهش انحصار در انتشار محتواست. همین تنوع، افزایش سرعت اینترنت و شناخت بیشتر جامعه باعث شد که از سال 94 پادکست فارسی وارد دوره جدیدی شود. پادکستر‌هایی مانند علی بندری با پادکست «چنل‌بی»، شاهین جوادی‌نژاد و رضا حریریان با «استرینگ‌کست» از چهره‌های مشهور سال‌های 94 و 95 فضای پادکست فارسی بودند.

تعداد پادکست‌های فعال و قوی که تعدادشان به‌سختی به 20 می‌رسید، طی یکی، دو سال از 100 عنوان هم گذشت. موسیقی، فوتبال، اقتصاد، قصه‌سرایی، تاریخ، روانشناسی و فلسفه مهم‌ترین و بیشترین موضوعاتی بودند که برایشان پادکست ساخته شد. پای پادکست‌ها به توئیتر و بعد به اینستاگرام هم باز شد و توانستند خودشان را به‌عنوان یک رسانه تاثیرگذار تحمیل کنند.

چرا پادکست؟ و انواع آن

دلایل مختلفی برای تولید و استقبال از پادکست‌ها گفته می‌شود. اما اجازه دهید تعدادی از این دلایل را در ادامه بیاوریم و آن‌ها را مرور کنیم. پیش از این گفتیم که تفاوتش با رادیو، صمیمت و غیررسمی بودن آن است و البته این مهم‌ترین ویژگی آن محسوب می‌شود. پادکست‌ها محدود به زمان و مکان خاصی نیستند و مانند یک راوی قصه عمل می‌کنند و انسان‌ها شنیدن قصه و داستان را خیلی دوست دارند. با اینکه تماشای ویدئو برای خیلی‌ها جذابیت بیشتری دارد، اما پادکست این امکان را برای مخاطب فراهم می‌کند تا قوه تخیل خود را به‌کار بیندازد و از شنیدن پادکست لذت ببرد.

درواقع شما می‌توانید دنیای ذهنی خودتان را بسازید. گوش دادن به پادکست بسیار راحت است و حین انجام هر کار دیگری می‌توانید موضوعات موردعلاقه خود را در قالب پادکست دنبال کنید. البته این ویژگی برای رادیو و کتاب صوتی هم وجود دارد. دنیای پادکست تمامی ندارد. چه مباحث تخصصی یا مباحث عمومی، همیشه پادکست خوب و کاملی برای آن‌ها پیدا می‌شود که می‌توانید تا ساعت‌ها خود را غرق آن‌ها کنید.

پادکست درکنار سرگرم‌کننده بودن، می‌تواند فرم رسانه‌ای داشته باشد، یعنی درکنار صمیمیت، ساختار رسانه‌ای خودش را هم حفظ کرده و تبدیل به یک صرفا دورهمی دوستانه نشده است. پادکست‌ها انواع مختلف دارند؛ تک‌نفره، دونفره، چند نفره همراه با میزبان، میزگرد و پادکست داستانی از این دسته هستند که محبوب‌ترین نوع پادکست در ایران و جهان تک‌نفره است.

آمار‌ها

اکتبر 2004 بود که کلمه پادکست، 2750 بار در گوگل سرچ شد و جرج دابلیو بوش هم تبدیل به اولین رئیس‌جمهور آمریکایی شد که پادکست ساخت. طبق یک آمار جهانی در سال 2015 تعداد افرادی که کلمه پادکست را جست‌وجو کرده‌اند به عدد 100 میلیون رسیده است، یعنی 11 سال زمان نیاز بود تا این تعداد 50 میلیون برابر شود. امروز، اما حدود یک میلیون برند پادکست مختلف وجود دارد و حدود 300 میلیون قسمت پادکست در سطح فضای مجازی یافت می‌شود.

در سال 2018 بر طبق آماری که اپل در مراسم WWDC از تعداد پادکست‌ها و تعداد قسمت‌های منتشرشده ارائه داد، در آن سال بیش از 550 هزار پادکست در دنیا وجود داشت که مجموعا بیش از 5/18 میلیون قسمت منتشر کرده بودند. این آمار در سال بعد یعنی 2019 با رشد قابل‌توجهی به بیش از 700 هزار پادکست و بیش از 29 میلیون قسمت رسید. همچنین این پادکست‌ها به بیش از 100 زبان در اپل پادکست (Apple Podcasts) منتشر شده‌اند. از بین همه دسته‌بندی‌های موضوعی پادکست، پنج دسته‌بندی، «جامعه و فرهنگ»، «کسب‌وکار»، «کمدی»، «اخبار و سیاست» و «سلامت» پرطرفدارترین دسته‌بندی در بین پادکست‌ها بوده‌اند.

براساس مقاله سایت «فوربو» سه منبع «سایت هزارو»، «ناملیک» و «شنوتو» برای محاسبه تعداد پادکست‌های فارسی درنظر گرفته شده است، از لحاظ تکنیکی پادکست باید از طریق فید RSS توزیع و پخش شود. پس نمی‌توان بسیاری از فایل‌های صوتی را که در سایت‌ها یا تلگرام منتشر می‌شوند به‌عنوان پادکست در نظر گرفت. در شنوتو که شرایط ساخت پادکست راحت‌تر است به عدد 1700 پادکست می‌رسیم. اما در ناملیک کمی اوضاع فرق می‌کند؛ در سایت قسمتی برای ساخت حساب کاربری به‌عنوان پادکستر وجود ندارد و پادکستر‌ها باید با ایمیل این سرویس برای ساخت کانال هماهنگی‌های لازم را انجام دهند.

به همین دلیل تعداد پادکست‌های منتشرشده در این سرویس معتبرتر و تعدادش حدود 350 است. براساس دسته‌بندی سایت هزار و 279 پادکست فارسی منتشر شده‌اند که توسط فید RSS توزیع شده‌اند. پس طبق تعریف تکنیکی پادکست، تعداد پادکست‌های فارسی را می‌توان کمتر از 300 پادکست دانست. همچنین می‌توان از دسته‌بندی‌های موضوعی «جامعه و فرهنگ»، «هنر»، «فناوری»، «آموزش» و «کسب‌وکار» به‌عنوان پرطرفدارترین دسته‌بندی پادکست‌های فارسی نام برد.

براساس آمار دیگری در آمریکا 49 درصد شنوندگان در خانه به پادکست گوش می‌دهند. 22 درصد درحال رانندگی، 11 درصد هنگام کار، 4 درصد هنگام استفاده از وسایل حمل‌نقل عمومی، 4 درصد هنگام تمرین ورزشی، 3 درصد درحال پیاده‌روی و 7 درصد هم در سایر موقعیت‌ها به پادکست گوش می‌دهند. در آمریکا 64 درصد مردم می‌دانند که پادکست چیست، اما آن‌هایی که می‌دانند «معاون اول رئیس‌جمهور کیست؟» فقط 40 درصد هستند. 80 درصد شنوندگان پادکست تمام محتوا یک قسمت یا بیشتر آن را گوش می‌دهند.

همچنین افراد به‌طور میانگین 6پادکست را در اپلیکیشن‌های پادکست دنبال (Subscribe) می‌کنند و در طول هفته به بیش از هفت پادکست مختلف گوش می‌دهند. 19 درصد از شنوندگان پادکست هم تمایل دارند که سرعت پخش را بیشتر کنند و سریع‌تر گوش دهند. یک امکان مفید اپلیکیشن‌های پادکست این است که شما می‌توانید سرعت پخش پادکست را کند و تند کنید. آن دسته از شنوندگان پادکست که به‌صورت هفتگی پادکست گوش می‌دهند، به‌طور میانگین در هفته 6 ساعت و 37دقیقه مشغول گوش دادن به پادکست هستند.

منابع رسمی نشان می‌دهند که در سال 2015 پادکست‌ها 69 میلیون دلار درآمد داشته‌اند. در سال‌های 2016، 2017، 2018 به ترتیب، 119، 314 و 402 میلیون دلار درآمد پادکست‌ها بوده است. در سال 2019 این عدد به 514 میلیون دلار رسید و در سال 2020، مجموع درآمدزایی پادکست‌ها به عدد 650 میلیون دلار رسیده است.
جمعیت تحصیلکرده و نسبتا مرفه جامعه بیشتر به پادکست جذب می‌شوند، درواقع 45 درصد احتمال دارد که شنونده پادکست مدرک دانشگاهی داشته باشد و 68 درصد از این افراد مدرکی بالاتر از لیسانس دارند. همچنین درصد زیادی از شنونده‌های پادکست جزء افراد پر درآمد جامعه هستند، در آمریکا 45 درصد از شنونده‌های پادکست درآمدی بالای 250 هزار دلار در سال دارند.

67 درصد مخاطبان کل پادکست‌ها در آمریکا و جهان، بین 18 تا 44 سال سن دارند که نشان می‌دهد اکثر مخاطبان پادکست در بازه سنی جوان هستند. اما تعداد شنوندگان با سن بالاتر از 44 سال هم قابل‌توجه است.

• بازه سنی 18 تا 24 سال: 18 درصد آمار شنوندگان پادکست
• بازه سنی 25 تا 34 سال: 28 درصد آمار شنوندگان پادکست
• بازه سنی 35 تا 44 سال: 21 درصد آمار شنوندگان پادکست
• بازه سنی 45 تا 54 سال: 16 درصد آمار شنوندگان پادکست
• بازه سنی 55 تا 64 سال: 11 درصد آمار شنوندگان پادکست
• بازه سنی بزرگ‌تر از 65 سال: 6 درصد آمار شنوندگان پادکست

براساس آمار امیرحسین مددی، موسس و مدیرعامل پلتفرم صوتی شنوتو، شنیدن پادکست از سال 2008 تا 2020 از رشد بالایی برخوردار بوده که پادکست را در رتبه هفت علاقه‌مندی مخاطبان برای شنیدن فایل صوتی قرار داده است. به گفته مددی، 52 درصد مردان و 48 درصد زنان جهان، شنونده پادکست هستند. در ایران این نسبت 65 به 35 است که نشان می‌دهد پادکست در جذب علاقه‌مندی زنان هنوز مجال رشد دارد.

درحال‌حاضر بیش از 11 دسته‌بندی موضوعی برای پادکست‌های فارسی تعریف شده است که هشت موضوع اصلی شامل مدیریت و کارآفرینی با 20 درصد، سلامت و سبک زندگی با 16 درصد، شعر و ادبیات با 15 درصد، روانشناسی و جامعه با 15 درصد، تاریخ و هنر با 13 درصد، علم و تکنولوژی با چهار درصد، کمدی و سرگرمی با سه درصد و سایر موضوعات با 14 درصد، موضوعات مورد علاقه شنوندگان ایرانی را تشکیل می‌دهند. همچنین 87 درصد کاربران از طریق وب و 13 درصد از طریق اپلیکیشن‌های تلفن همراه از محتوای صوتی و پادکست‌ها استفاده می‌کنند.

مشهورترین اپلیکیشن‌های پادکست

اپلکیشن‌های تخصصی زیادی برای پادکست تولید شده است. امین بیگ‌زاده از فعالان حوزه مجازی و فناوری مشهورترین این اپلیکیشن‌ها را معرفی کرده که در ادامه آن‌ها را می‌خوانید.

Google Podcasts

از بین بهترین اپلیکیشن‌های پادکست، گوگل پادکست اگر بهترین نباشد قطعا جز، ضروری‌ترین اپلیکیشن‌های پادکستی به‌شمار می‌رود که باید در گوشی داشته باشید. این اپلیکیشن دو مگابایتی (که حجم بسیار کمش به‌خودی‌خود یک دلیل برتری است) رایگان است و مالتی پلتفرم و، چون با حساب گوگل‌تان Sync می‌شود می‌توانید پادکستی را از گوشی شروع کنید و ادامه‌اش را روی رایانه گوش بدهید. گوگل پادکست اجازه تغییر سرعت پخش را به‌شما می‌دهد و می‌توانید قسمت‌های سکوت را هم به‌سرعت رد کنید. نکته خوب دیگر اینکه به غیر از پادکست‌های انگلیسی و زبان‌های زنده دنیا، بسیاری از پادکست‌های خوب فارسی زبان هم در آن میزبانی می‌شوند که باعث می‌شود ارزش نصب بالایی داشته باشد.

Castbox

بعد از گوگل پادکست، کست‌باکس (Castbox) هم جزء پادکست‌های محبوب ایرانی‌هاست که بسیاری از تولیدکنندگان آن را برای نشر محتوایشان پسندیده‌اند. Castbox کاملا رایگان است و خوشبختانه در این نسخه خبری از تبلیغات آزاردهنده نیست و به‌لطف همگام‌سازی با فضای ابری از تمام پلتفرم‌ها می‌توانید به پادکست‌های ذخیره‌شده تان دسترسی پیدا کنید. اگر دوست دارید زبان‌تان را تقویت کنید هم کست باکس اپلیکیشن مناسبی برای شماست، چراکه بیش از 70 زبان را پشتیبانی می‌کند و بیش از 95 میلیون پادکست از سراسر دنیا را می‌توانید به رایگان از آن دانلود کنید. از دیگر ویژگی‌های خوب کست‌باکس هم می‌توان به پشتیبانی از اسپیکر آمازون اکو و کروم کست اشاره کرد.

Apple Podcasts

کاربران اپل با وجود اپل پادکستز به‌طور پیش‌فرض در گوشی، خیال‌شان بابت پادکست‌های مورد علاقه‌شان راحت است. یکی از مزایای اپل پادکستز رابط کاربری بسیار ساده و درعین‌حال، پخته اپلیکیشن است که کار در آن را به تجربه لذت بخشی تبدیل می‌کند. با اپل پادکست می‌توانید پادکست‌های مورد علاقه‌تان را دانلود کرده و بعدا به‌صورت آفلاین آن‌ها را گوش بدهید. ضمنا با اضافه کردن پادکست‌ها به فهرست علاقه‌مندی‌ها، می‌توانید به محض انتشار اپیزود‌های جدید با اعلان iOS از این موضوع با خبر شوید. همچنین اپل پادکست هم جزء سرویس‌های میزبانی پادکستی است که پادکست‌های ایرانی و فارسی زبان در آن حضور دارند.

SoundCloud

همه ساوندکلاود را به استریم موسیقی می‌شناسند، اما باید بدانید که این اپلیکیشن رایگان میزبان طیف گسترده‌ای از پادکست‌های جذاب هم هست. ساوندکلاود مالتی پلتفرم است و به‌خوبی میان نسخه‌های موبایل و تحت وب همگام‌سازی می‌شود. هرچند کار کردن در محیط آن به سادگی گوگل پادکست نیست و برای دانلود و گوش کردن آفلاین پادکست‌ها باید مشترک پریمیوم باشید. با وجود این هوش مصنوعی ساوندکلاود ویژگی بسیار مهمی است که بسته به پادکست‌هایی که گوش می‌کنید، پادکست‌های مشابه را به شما معرفی و پیشنهاد می‌کند.

Spotify

برای ما که به پلی‌لیست‌های جذاب اسپاتیفای عادت کرده‌ایم، شاید استفاده از این اپلیکیشن برای گوش دادن به پادکست خیلی رایج نباشد، اما باید بدانید که بعضی از مهم‌ترین پادکست‌های دنیا در این پلتفرم منتشر می‌شوند، چراکه قریب به 300 میلیون کاربر دارد.

درست مثل استریم موسیقی، از ویژگی پادکست اسپاتیفای هم می‌توانید به رایگان استفاده کنید. البته تا جایی که قادر به تحمل آگهی‌های صوتی میان‌برنامه‌ای آن باشید. ضمنا چند مورد از موفق‌ترین پادکست‌های فارسی زبان هم در اسپاتیفای استریم می‌شوند.

Podcast Addict

اگر به‌دنبال تنوع بالا در پادکست می‌گردید، حتما Podcast Addict را امتحان کنید. این اپلیکیشن پیش از 750 هزار پادکست، 120 هزار ایستگاه رادیویی پخش زنده و بالغ بر 20 هزار کتاب صوتی را پشتیبانی می‌کند و محتوا‌هایی اختصاصی دارد که در جا‌های دیگر پیدایشان نمی‌کنید. خود اپلیکیشن هم از منظر فنی فوق‌العاده‌است. پشتیبانی از کانال‌های یوتیوب و توییچ، تغییر سرعت پخش، رد کردن قسمت‌های سکوت و پشتیبانی از کروم‌کست از دیگر قابلیت‌های Podcast Addict به‌شمار می‌آیند، ولی متاسفانه اپلیکیشن رایگان نیست و در استفاده از آن باید تبلیغات را تحمل کنید.

شنوتو

طرفداران پادکست‌های فارسی همیشه می‌توانند روی شنوتو برای دسترسی به محتوای مورد علاقه‌شان حساب باز کنند. این پلتفرم انتشار پادکست بومی به شکل رایگان عرضه شده، هرچند بعضی ویژگی‌هایش با پرداخت درون‌برنامه‌ای آزاد می‌شوند. شنوتو تقریبا همه امکانات پلی بک اپلیکیشن‌های پادکست خارجی (پخش آفلاین، تغییر سرعت، بازپخش و...) را فراهم کرده و از نظر موضوعی تنوع بسیار بالایی از پادکست‌ها را شامل می‌شود. پادکست‌های موسیقی، ورزشی، تاریخی، علم و تکنولوژی، آموزش زبان و کتاب‌های صوتی ارزشمند محتوا‌هایی هستند که در این اپلیکیشن میزبانی پادکست ایرانی ارائه می‌شوند.

ناملیک

ناملیک هم یکی دیگر از گزینه‌های بومی است که برای شنیدن پادکست مــــــی‌توانید به‌سراغش بروید. محبوب‌تریـــــــن پــــــادکســــت‌هـــــــای فارســــــــی‌زبان مثــــل چنل‌بی، فردوســــی‌خوانی، رادیو مرز، کرن و دایجست در ناملیک حضور دارند و قابل دانلود و گوش کردن آفلاین هستند. ناملیک درحال‌حاضر بیش از 20 هزار شنونده فعال ماهانه دارد که این آمار روزبه‌روز درحال افزایش است. اگر صرفا به‌دنبال پادکست‌های فارسی زبان هستید، درکنار شنوتو ناملیک هم جزء گزینه‌هایی است که حتما باید در گوشی داشته باشید.

هنوز غریبه؟

با وجود رشد چشمگیر پادکست‌های فارسی، اما هنوز سازماندهی منظمی در آن دیده نمی‌شود و تک‌ستاره‌ها هستند که این چراغ را روشن و نورانی کرده‌اند. هنوز سازمان‌ها و نهاد‌های فرهنگی مهم اهمیت این رسانه را درک نکرده‌اند و سازمانی مانند صدا وسیما حتی آن را رقیب خود می‌داند. محافل مذهبی و دینی در حوزه پادکست ورود جدی نکرده‌اند و محافل ورزشی نیز هنوز این فرصت را جدی نگرفته‌اند. وجود اسپانسر و حامیان مالی در برخی از پادکست‌های فارسی نشان‌دهنده شنیده شدن و شهرت آنهاست و این رسانه ظرفیت پرداختن بیش از این‌ها را هم دارد. اگر به پادکست به چشم یک دوست تازه و نه رقیب نگاه شود می‌توان خلأ‌های زیادی را با آن پر کرد. خلأ‌هایی که سال‌هاست با بهانه‌های اقتصادی و مالی هنوز پر نشده‌اند و حالا وقت جبران این ضعف‌هاست.