بازندگان سرمایه‌گذاری خارجی در عصر کرونا

البته به‌رغم سقوط آزاد شاخص‌های پایداری در باتلاق پاندمی در اغلب مناطق جهان، بنگلادش یک نمونه موفق از تلاش و امیدواری در زمینه تولید و صادرات بوده است. این کشور در همین دوره موفق شده ماهانه 5/ 6 میلیون دست لباس محافظ به آمریکا صادر کند و درآمد مناسبی را از این محل نصیب خود کند. آنکتاد تاکید دارد برای کسب حداکثر سود از این قبیل موقعیت‌ها، کشورهای در حال توسعه باید پویایی بیشتری در مواجهه با وضعیت‌های جدید پیدا کنند و در فرصت‌های پیش آمده انعطاف‌پذیرتر عمل کنند. کاری که بنگلادش آن را با موفقیت تمام با کمک سرمایه‌های خارجی سریعا به اجرا رساند و نه تنها از کرونا آسیب جدی ندید که تهدید را به فرصت نیز تبدیل کرد. شرایط اما برای باقی کشورها به این شکل نبوده است. این یعنی شکاف 2500 میلیارد دلاری میان کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه برای تحقق اهداف توسعه پایدار باز هم بزرگ‌تر می‌شود.

از آنجا که پروژه‌های زمین پاک در صنعت و زیرساخت‌ها به تولید و مصرف کالاهای قابل بازیافت از نظر مواد و انرژی منجر خواهد شد، تمرکز کشورهای موفق در این زمینه روی باتری‌های الکتریکی پاک، خانه‌ها و محیط‌های اداری پایدار، آلیاژهای قابل بازیافت، موتورهای پاک‌تر احتراقی و برقی و تولید کالا با پلاستیک کمتر و قابل بازیافت‌تر است. صنایع مختلف در حوزه‌های موادغذایی، شوینده، خودرو و حمل‌ونقل، ساختمان، صنایع لوازم خانگی و مخابراتی از این جهت‌گیری تاثیر می‌پذیرند.

برندگان و بازندگان سرمایه‌گذاری خارجی در عصر کرونا

داده‌های گزارش آنکتاد نشان می‌دهد جریان‌های سرمایه‌‌گذاری خارجی پاک (Foreign greenfield investment) در بخش‌‌های مربوط به اهداف توسعه پایدار (SDG) در اغلب کشورهای در حال توسعه تا یک سوم کاهش یافته است. بخش صنعت نیز از این قاعده مستثنی نبوده و ضررهای هنگفتی را از ناحیه این بیماری پذیرفته است. درکشورهای در حال توسعه روند جذب سرمایه‌ خارجی 21 درصد افت کرده که در بخش‌های توسعه پایدار این افت حدود 40 درصد بوده است.

هرچه روند سرمایه‌گذاری خارجی در حوزه زمین پاک توسط بخش‌خصوصی در بخش‌های مربوط به اهداف توسعه پایدار(SDG) در اقتصادهای درحال توسعه و درحال گذار درحال کاهش است، در کشورهای توسعه‌ یافته بعضا روندی مثبت دارد و فعلا منفی نشده است. دلیل این موضوع تمرکز روی حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر است که رشد احداث پروژه‌های جدید در آن با همان آهنگ قبلی ادامه دارد. البته فعالیت‌های سرمایه‌گذاری در باقی بخش‌های اهداف توسعه پایدار روند نزولی دارد. در اتحادیه اروپا روندها حتی مثبت بوده است.

ارزش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در زیرساخت‌ها و صنایع عمرانی (از جمله حمل‌و‌نقل همگانی و ساختارهای ارتباط از راه دور) و بخش آب و فاضلاب به ترتیب 62 درصد و 70 درصد کاهش یافته است. ارزش پروژه‌های زمین پاک در بخش درحال توسعه آسیا کماکان از میانگین جهانی بالاتر است. سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در اهداف توسعه پایدار در آفریقا 51 درصد، درآمریکای لاتین و کارائیب 44 درصد، درآسیا 33 درصد و در اقتصادهای درحال گذار 27 درصد کاهش یافته است. جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در پروژه‌های توسعه پایدار و زمین پاک طی سالیان اخیر به 350 میلیارد دلار رسیده که امسال در شاخه‌هایی نظیر غذایی و کشاورزی، آب، سلامت و تحصیل نسبت به سال2019 بین یک تا دو سوم کاهش یافته است. طبق گزارش آنکتاد جریان سرمایه‌گذاری خارجی پاک در زیرساخت‌‌ها و صنایع زیرساختی (مانند خدمات همگانی و از راه دور) به لحاظ ارزشی 62 درصد کاهش یافته است.

این کاهش در کشورهای کمتر توسعه یافته قابل توجه است. تزریق سرمایه خارجی به پروژه‌های زمین پاک در بخش‌های مربوط به اهداف توسعه پایدار در کشورهای کمتر توسعه یافته 31 درصد و تامین مالی پروژه‌ها 3درصدکاهش یافته است. از این منظر، بیشترین افت در سرمایه‌گذاری زیرساخت و بخش‌های کشاورزی و موادغذایی بوده است.

این موضوع نشان می‌دهد به‌رغم آغاز واکسیناسیون در بسیاری از کشورها، اقتصاد همچنان بزرگ‌ترین قربانی پاندمی کرونا است و جهان برای بهبود شرایط اقتصادی نیاز به اقدامات متفاوتی دارد. نتایج آخرین تحقیقات موسسه جهانی آنکتاد نشان می‌دهد کرونا موتور جهان در حوزه توسعه پایدار را نیز خاموش کرده است. این گزارش تاکید دارد اهداف توسعه پایدار (sustainable development goals) که طی سالیان اخیر در 17 شاخه تنظیم و برای اجرا به کشورهای مختلف توصیه شده، در دوره کرونا کاملا زمین‌گیر شده‌اند. خبر بدتر این است که سرمایه‌گذاری بخش‌خصوصی روی این اهداف نیز با نزول بسیار بدی روبه‌رو شده و وضعیت کشورهای مختلف را در این بخش‌ها تضعیف کرده است.

پایداری یکی از مفاهیمی است که طی سالیان اخیر در ادبیات اقتصاد، صنعت و توسعه جایگاه برجسته‌ای پیدا کرده است. اهداف توسعه پایدار که سالانه از سوی سازمان ملل متحدد و نهادهای مرجع این حوزه به‌روزرسانی می‌شوند، در یک بسته 17گانه سعی دارند دنیایی پایدارتر از ‌نظر زیست‌محیطی، انسانی و اقتصادی برای ساکنان کره زمین مهیا کنند. آخرین گزارش آنکتاد با تمرکز روی این موضوع در پی ارائه فهمی مناسب از تاثیرات پاندمی کرونا روی اهداف توسعه پایدار بوده است.

17 هدف مختلف توسعه پایدار جهان به ترتیب شامل حذف فقر، رفع گرسنگی، ارتقای تندرستی، آموزش کیفی، برابری جنسیتی، آب سالم، انرژی پاک و پایدار، اشتغال و رشد اقتصادی، زیرساخت‌های صنعتی و نوآوری، شهرهای پایدار و پاک، تولید و مصرف مسوولانه، مقابله با تغییر اقلیم، حیات آبزیان، تنوع زیستی، نهادهای قضایی قدرتمند و مشارکت هدفمند بوده که سرمایه‌گذاری خارجی روی آنها در کشورهای در حال توسعه برای سال 2020 افت چشمگیری را تجربه کرده است.

این اهداف از آنجا اهمیت بسیاری برای تداوم حیات جوامع دارند که رشد اقتصادی و تولید صنعتی را به‌طور همزمان در کنار حیات زیستی و انسانی حفظ کرده و امکان کامیابی را برای جوامع به ارمغان می‌آورند. در عین حال با ایجاد بستری مناسب جهت تقویت نهادهای تولید، زمینه صنعتی شدن را برای بسیاری از جوامع به وجود می‌آورند.