صبح روز گذشته نیمی از مناطق پایتخت و هفت استان کشور با خاموشی‌های برنامه‌ریزی نشده غافلگیر شدند. قطعی برق مشترکان خانگی که در دو نوبت صبح، عصر و شب بین 2 تا 4 ساعت ادامه داشت، به‌دلیل افزایش مصرف گاز خانگی و اختلال در سوخت‌رسانی به نیروگاه‌ها رخ داد. در این میان سخنگوی صنعت برق خبر داد که با عرضه سوخت جایگزین به نیروگاه‌ها، خاموشی‌ها به زودی برطرف خواهد شد. کاهش تزریق گاز به نیروگاه‌ها و استفاده از سوخت جایگزین (مازوت) برای کنترل خاموشی‌ها، معادله تشدید آلودگی‌ها در کلان‌شهرها را قوت بخشیده است. هنوز دو روز از گفته سکاندار وزارت نیرو درخصوص اعمال خاموشی‌ها در صورت کم نشدن مصرف گاز خانگی نگذشته که مشترکان‌خانگی در تهران و چند استان کشور، روز 23 دی‌ماه خود را با خاموشی برق آغاز کردند. روز گذشته گستره وسیعی از خاموشی‌ها در اقصی‌نقاط کشور حاکم شد. پیش از اعلام رسمی دلایل اعمال خاموشی‌ها در نیمی از مناطق تهران و 7 استان، دو معادله برای بروز خاموشی‌ها ابراز می‌شد: فرضیه نخست دلیل قطعی‌های گسترده برق در نقاط مختلف کشور این بود که به‌دلیل بالا گرفتن بحران آلودگی‌ها در کلان‌شهرها که عمدتا به‌دلیل مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها، پالایشگاه‌ها و صنایع بوده است، سیاست‌گذاران برای کاهش آلاینده‌ها، تزریق مازوت به این حوزه‌ها را کاهش داده‌اند. اثبات فرضیه ضدحمله برقی به مازوت‌سوزی در حالی قوت بیشتری گرفت که دوشنبه همین هفته - یک روز قبل از اعمال خاموشی‌ها - رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرد قطع 2 ساعت برق بهتر از سوزاندن مازوت در نیروگاه‌هاست. اما چند ساعت بعد از بروز خاموشی‌ها، فرضیه ضدحمله به مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها برای کاهش آلاینده‌ها با مخابره برخی خبرها رد و فرضیه جدیدی درمورد معمای ظهور خاموشی‌ها مطرح شد که البته با انتشار اطلاعیه توانیر این فرضیه به یقین تبدیل شد. داستان خاموشی‌ها در پایتخت و 7 استان کشور به اختلال سوخت‌رسانی به نیروگاه‌ها و افزایش مصرف سوخت ارتباط دارد و به گفته سخنگوی صنعت برق ایران اگر افزایش مصرف گاز خانگی در کشور کاهش نیابد، امکان ادامه خاموشی‌ها در کشور وجود خواهد داشت.
ماجرای صبح خاموش 8استان
ساعت 11 صبح روز گذشته، برق مناطق گسترده‌ای از پایتخت و برخی کلان‌شهرهای کشور خاموش شد. گزارش‌های مردمی نشان داد بسیاری از منازل استان تهران از جمله در مناطق یک تا 11 و 13 و 14 با قطعی گسترده روبه‌رو شدند و به این ترتیب 13 منطقه تهران صبح روز سه‌شنبه خود را با خاموشی آغاز کردند. البته دامنه خاموشی‌های بدون برنامه‌ریزی به 7 استان «گیلان»، «البرز»، «مشهد»، «مرکزی»، «سمنان»، «قم» و «اردبیل» نیز رسید. گزارش‌های مردمی در شبکه‌های اجتماعی حکایت از آن دارد که قطعی‌های برق در این استان‌ها به‌خصوص استان‌های شمالی، مانند تهران از حول و حوش ساعت 10:30 تا 11 صبح آغاز شد. خبرهای اولیه منتشر شده در خبرگزاری‌ها نشان داد محدودیت سوخت‌رسانی به نیروگاه‌ها، باعث از مدار خارج شدن برخی از واحدهای نیروگاهی و در نتیجه بروز قطعی برق در نقاط مختلف کشور شده است.
خبرگزاری «تسنیم» ساعت 13 اولین خبر مبنی بر دلایل بروز خاموشی‌ها در کشور را منتشر کرد. پیگیری‌های این خبرگزاری نشان داد که مسبب قطع گسترده برق در تهران، محدودیت سوخت‌رسانی و خروج یکی از واحدهای نیروگاهی تهران از مدار بهره‌برداری بوده است. این گزارش حکایت از آن داشت که قطع قابل‌توجه و تقریبا گسترده برق در مناطق مختلف کلان‌شهر تهران، شامل مناطقی از غرب، شرق و جنوب و مرکز پایتخت بوده است.
چند دقیقه بعد از انتشار اولین خبر از خاموشی‌ها، «ایرنا» در گفت‌وگو با سخنگوی صنعت برق کشور اخبار دقیق‌تری از قطعی‌های برق منتشر کرد. مصطفی رجبی مشهدی خاموشی‌های روز گذشته کلان‌شهرها را ناشی از کمبود سوخت نیروگاه‌ها دانست. به گفته وی، به‌دلیل افزایش میزان مصرف گاز در بخش خانگی ناشی از افزایش سرما، عرضه سوخت گاز به نیروگاه‌ها با محدودیت مواجه شده و این محدودیت‌ها در عرضه سوخت سبب شد نیروگاه‌ها نتوانند نسبت به تامین سوخت گاز اقدام کرده و به همین دلیل برخی از آنها خاموش شده‌اند که همین مساله موجب بروز خاموشی‌ها شده است. رجبی مشهدی از تلاش برای تامین سوخت جایگزین برای نیروگاه‌ها خبر داد و اعلام کرد که طی ساعت‌های آینده و با عرضه سوخت این خاموشی‌ها برطرف خواهد شد. او صرفه‌جویی در مصرف انرژی را ضامن اعمال خاموشی‌های کمتر دانست. سخنگوی صنعت برق در پاسخ به این سوال که چرا محدودیت‌های اعمال شده از پیش به اطلاع مردم نرسیده است، گفت: به‌دلیل اینکه تاکنون شرایطی پیش نیامده تا محدودیت و خاموشی‌ها به شکل متواتر و پیوسته ادامه پیدا کند، این اطلاع‌رسانی انجام نشده اما قطعا اگر به آن شرایط برسیم، پیش از اعمال خاموشی نسبت به اطلاع‌رسانی اقدام خواهیم کرد. رجبی مشهدی همچنین اعلام کرد که برنامه‌های گسترده‌ای برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی (کاهش مصرف ادارات، اصلاح روشنایی معابر و…) در دست تدوین است. در تکمیل خبرهای «ایرنا» و «تسنیم»، خبرگزاری «مهر» نیز در گفت‌وگو با یک مقام مسوول که به نام آن اشاره نشده بود، ابعاد دیگری از خاموشی‌های بدون برنامه‌ریزی در تهران را روشن کرد. این خبرگزاری با اشاره به علت خاموشی‌های گسترده در مناطق مختلف تهران، علت این اتفاق را عدم‌تامین به‌موقع سوخت سه نیروگاه تامین‌کننده پایتخت شامل نیروگاه‌های طرشت، ری و سه واحد از نیروگاه رودشور دانست.
گمانه‌زنی‌ها از چرایی خاموشی‌های گسترده در شهرهای مختلف در حالی ادامه داشت که توانیر به‌عنوان متولی صنعت برق کشور در اطلاعیه‌ای مهر تاییدی بر محدودیت سوخت‌رسانی به نیروگاه‌ها زد و در این اطلاعیه مسببان وقوع خاموشی‌ها را معرفی کرد. این شرکت اعلام کرد که به‌دلیل افزایش مصرف برق و گاز در بخش خانگی و تجاری و محدودیت سوخت تحویلی به تعدادی از نیروگاه‌ها، خاموشی‌های پراکنده در برخی مناطق اعمال شده است. به گفته توانیر خاموشی‌های ایجاد شده قابل برنامه‌ریزی از قبل نبوده و تنها با 10 درصد کاهش مصرف گاز و برق، امکان استمرار تامین مطمئن گاز و برق در کشور فراهم خواهد بود.
اما در کنار واکنش‌هایی که نسبت به دلایل خاموشی‌ها دیده شد، وزیر نیرو نیز به چرایی اعمال قطعی‌های برق در تهران و برخی شهرها پرداخت. به گفته رضا اردکانیان مصرف گاز خانگی نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزایش داشته که البته قابل مدیریت است و همان‌طور که مردم در تابستان همکاری کردند تا میزان مصرف برق مدیریت شود، اکنون نیز در مساله گاز می‌توان این مساله را مدیریت کرد و تنها کافی است که هموطنان یک تا دو درجه دمای محیط مسکونی خود را مدیریت کنند. او اظهار کرد: از این طریق می‌توان به مناطق حساس کمک کرد چرا که رساندن گاز به شمال کشور مشکلات فنی خود را دارد. گازرسانی به نیروگاه‌های آن مناطق با سختی بیشتری همراه است و اختلال در گازرسانی به نیروگاه‌ها تاثیر در سوخت جایگزین و خاموشی‌های پراکنده می‌گذارد که اگر همکاری وجود داشته باشد این مشکلات کاهش می‌یابد.
وزیر نیرو با تاکید بر اینکه طرح‌های توسعه نیروگاهی به هیچ وجه نه تنها با کندی مواجه نشده بلکه به زبان آمار و ارقام، ظرفیت نصب شده نیروگاهی در دولت حاضر به‌طور متوسط نسبت به دوره‌های قبل از آن افزایش نیز دارد، گفت: ما دستاوردهای دیگری نیز داشتیم که باید حفظ و تکرار کنیم و با مدیریت اوج بار در تابستان مانع از عبور از اوج بار شویم که هر سال نسبت به سال قبل 2/ 5 درصد افزایش می‌یافت. با مدیریت اوج بار و کمک مصرف‌کنندگان در عرضه انرژی بیشتر در سایر ایام شبانه‌روز مانع از این شدیم که سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی برای این مساله صورت بگیرد. به گفته وی، دو سال متوالی است که اوج بار نسبت به سال قبل تنها یک درجه بوده و این به معنای نه تنها توقف بلکه کندی طرح‌های نیروگاهی نیست. آنچه نصب شده و تا پایان دولت نصب خواهد شد بالغ بر 20 هزار مگاوات ظرفیت در طول هشت سال است که متوسط 2500 مگاوات نسبت به متوسط سال‌های قبل از آن در ادوار 30 ساله که زیر 2هزار مگاوات است افزایش قابل ملاحظه‌ای دارد. وزیر نیرو با بیان اینکه در شرایط فعلی روزانه هزار میلیون مترمکعب گاز مصرف می‌شود که 600 میلیون مترمکعب مربوط به بخش خانگی است، تصریح کرد: از اول آذرماه تا 10 دی‌ماه ظرف 40 روز نسبت به سال 1398 مصرف گاز خانگی در استان تهران 15 درصد افزایش داشته که تنها 2 درصد به خاطر انشعابات جدید بوده است؛ این افزایش مصرف بسیار بالاست و در شرایط کنونی باید برای این مساله راه چاره‌ای در نظر گرفته شود.
چند متهم برای خاموشی‌ها
اعمال خاموشی‌های گسترده در کشورمان چند متهم دارد؟ برخی معتقدند به‌دلیل مصرف بیش از حد گاز در هفته‌های اخیر و باتوجه به اینکه بسیاری از نیروگاه‌های کشور از سوخت گاز تغذیه می‌‌کنند، محدودیت‌هایی در تامین سوخت نیروگاه‌های کشور ایجاد شده به‌طوری که تولید برق در چند نیروگاه‌ها متوقف و از مدار خارج شده است.
اما در کنار افزایش میزان مصرف گاز خانگی در شهرهای مختلف، روند صعودی مصرف برق نیز به‌عنوان یکی دیگر از مقصران اعمال خاموشی‌ها شناخته می‌شود. طبق ارزیابی‌ها اکنون میزان مصرف برق کشور در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، 5/ 4 درصد افزایش یافته که عمدتا به‌دلیل شیوع بیماری کرونا و بخش عمده آن مربوط به مصرف برق در بخش خانگی و صنایع کشور پس از بازگشایی‌هاست. این در حالی است که در پایان بهار امسال نیز رکورد 57 هزار مگاوات در مصرف برق به ثبت رسید که این عدد نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود 10 هزار مگاوات افزایش داشته است، به همین علت تا خردادماه حدود 60 میلیون لیتر نفت گاز در نیروگاه‌ها مورد استفاده قرار گرفته است.
اما استخراج غیرمجاز رمزارزها در ایران یکی دیگر از متهمانی است که به‌عنوان عاملی برای افزایش برق در کشور شناسایی شده است. سه روز پیش بود که سخنگوی صنعت برق ایران از مصرف غیرمجاز انرژی توسط گروهی از استخراج‌کنندگان رمزارزها خبر داد. طبق ارزیابی‌ها روزانه بیش از 300 مگاوات برق با «تعرفه خانگی» و تعرفه‌های مشابه خانگی توسط استخراج‌کنندگان ارزهای مجازی مصرف می‌شود؛ درحالی‌که تعرفه مخصوص برق برای این فعالیت تقریبا 6 برابر تعرفه خانگی است. به اعتقاد تحلیلگران این دستبرد پنهان ریشه در عرضه انرژی با قیمت کمتر از هزینه تمام‌شده دارد و در نهایت بخشی از افزایش مصرف برق در کشور به این عامل نسبت داده شده است. در همین رابطه وزیر نیرو نیز روز گذشته هشدار داد در صورتی که ماینرها از وزارت صمت مجوز نگیرند و تعرفه استفاده از برق ماینر را رعایت نکنند با آنها برخورد خواهد شد. اردکانیان درباره استفاده چینی‌ها از رمزارزها و صحبت‌هایی که در مورد علت خاموشی‌ها در این راستا مطرح می‌شود نیز اعلام کرد که هر کسی مجوز دارد می‌تواند نسبت به استخراج رمزارزها اقدام کند و هر کسی که مجوز ندارد، چه خارجی و چه داخلی مطابق قانون با وی برخورد خواهد شد.
طبق ارزیابی‌ها تاکنون 24 مرکز استخراج رمزارز با ظرفیت بیش از 310 مگاوات نسبت به اخذ انشعاب برق مجاز از وزارت نیرو اقدام کرده‌اند که حدود 70 درصد از آنها در حال حاضر فعال هستند. مراکز استخراج رمزارز مستقر در منطقه ویژه اقتصادی رفسنجان استان کرمان با ظرفیت 140 مگاوات، منطقه آزاد ماکو استان آذربایجان غربی با ظرفیت 30 مگاوات و منطقه ویژه اقتصادی پیام استان البرز با ظرفیت حدود 5 مگاوات در زمره بزرگ‌ترین مراکز قانونی استخراج رمزارز در کشور هستند. تعرفه برق کلیه مشترکان استخراج رمزارز نیز با میانگین قیمت برق صادراتی محاسبه و اعمال می‌شود که این تعرفه فاقد یارانه است.
