وطن امروز: رهبر حکیم انقلاب در بخشی از فرمایشات به مناسبت سالروز قیام 19 دی، اعلام کردند مطالبه اصلی ایران رفع تحریم‌هاست و اگر تحریم‌ها برداشته شود بازگشت آمریکا به برجام معنا می‌دهد: «این بحث را مطرح می‌کنند که آمریکا به برجام برگردد یا برنگردد؟ جمهوری اسلامی هیچ اصرار و عجله‌ای برای بازگشت آمریکا به برجام ندارد، بلکه مطالبه منطقی ما رفع تحریم‌ها و بازگرداندن حق غصب‌شده ملت است که این وظیفه آمریکا و اروپایی‌های دنباله رو آن است. اگر تحریم‌ها برداشته شد بازگشت آمریکا به برجام معنا می‌دهد... بدون رفع تحریم‌ها بازگشت آمریکا به برجام حتی ممکن است به ضرر کشور هم باشد».
به گزارش «وطن امروز»، چرایی اینکه ایران بین رفع تحریم‌های ظالمانه آمریکا و بازگشت دولت این کشور به برجام گزینه نخست را دارای اولویت می‌داند منطق ساده‌ای دارد، چرا که اساسا هدف از مذاکرات هسته‌ای از روز اول «لغو فوری تمام تحریم‌ها» بوده است، چنانکه حسن روحانی از دوران تبلیغات انتخاباتی سال 92 خود وعده آن را می‌داد و در حین توافق هسته‌ای از لغو بالمره تمام تحریم‌ها سخن می‌گفت. با این وجود روحانی و ظریف به عنوان راس تیم سیاست خارجی دولت یازدهم در رویکردی خلاف وعده‌های قبلی، هدف از مذاکرات را «دست‌یافتن به توافق به هر قیمتی» توصیف کردند و در نتیجه اتخاذ همین راهبرد از سوی تیم مذاکره‌کننده ایرانی در دوران انعقاد برجام سبب شد ساختمان بسیاری از تحریم‌های ضدایرانی از اساس دست‌نخورده باقی بماند یا بخش محدودی از آن‌ها صرفا تعلیق شود.
با این حال، می‌توان برجام را به 2 دوره زمانی تقسیم کرد؛ دوره اول در دولت اوباما و دوره دوم در زمان ریاست‌جمهوری ترامپ. پس از اینکه برنامه جامع اقدام مشترک در وین نهایی شد و نوبت به اجرای برجام رسید، به واسطه متن ضعیف و قابل تفسیر این توافق دولت اوباما حتی یک روز هم برجام را اجرا نکرد و حتی با وضع تحریم‌هایی مانند ویزا و آیسا، برجام را به طور فاحش نقض کرد، عجیب‌تر اینکه دولت به خاطر ساز‌وکار حل اختلاف در برجام موسوم به مکانیزم ماشه یا اسنپ‌بک که در تاریخ معاهدات حقوقی بی‌سابقه و عجیب است، حتی نمی‌توانست از نقض برجام ایالات متحده شکایت کند.
در دوره دوم اجرای برجام، این توافق با روی کار آمدن دولت ترامپ به خروج آمریکا از برجام و همچنین وضع تحریم‌های شدید علیه ایران به بهانه‌های مختلف و در راستای سیاست فشار حداکثری دولت آمریکا منجر شد.
حالا با گذر دولت 4 ساله ترامپ، جو بایدن، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا و مشاورانش به انحای مختلف از بازگشت آمریکا -البته بازگشت مشروط- به برجام صحبت کرده‌اند. در چنین فضایی دولت بایدن در صورتی که خواهان بازگشت به برجام است اولا باید تکلیف تحریم‌های وضع شده روی 1500 فرد و نهاد ایرانی در دوران ترامپ را مشخص کرده و آن‌ها را لغو کند، ثانیا تحریم‌هایی، چون ویزا و آیسا را که در دوران باراک اوباما علیه ایران اعمال شده است، لغو کند.
در همین راستا مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا 4 دسامبر 2020- اوسط آذرماه گذشته- در موسسه مطالعات راهبردی بین‌المللی اعلام کرد آمریکا 77 سری تحریم علیه نزدیک به 1500 فرد و نهاد ایرانی اعمال کرده و از این طریق ایران از 70 میلیارد دلار از درآمدهایش محروم شده است. همچنین مجید تخت‌روانچی، سفیر و نماینده جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد چندی قبل طی سخنانی در نشست مجازی شورای امنیت ملل متحد، با اشاره به اینکه در 4 سال گذشته آمریکا بیش از 1500 تحریم علیه ایران اعمال کرده و تمام بخش‌های اقتصاد ایران را هدف قرار داده و تقریبا تمام عواید ایران از برجام را از بین برده است، افزود: چنین تحریم‌هایی که انتظار می‌رود تعداد آن‌ها حتی تا آخرین دقایق حضور دولت کنونی آمریکا در قدرت نیز افزایش یابد، در واقع یک جنگ تمام‌عیار است که در آن، ابزار اقتصادی جایگزین سلاح شده است. نماینده ایران همچنین عنوان کرد: برای حفظ برجام، ایران هزینه گزافی پرداخته و بیش از سهم منصفانه‌اش تلاش کرده است، بنابراین هیچ‌کس نمی‌تواند از ما انتظار بیشتری داشته باشد. در واقع، آن دسته از اعضای برجام که سال‌ها تعهدات‌شان ذیل قطعنامه 2231 و برجام را نقض کردند باید مسؤولیت بیشتری تقبل کنند. تخت‌روانچی با بیان این نکته که ایران در حال اجرای تعهداتش ذیل برجام بوده است، یادآور شد: با وجود این، تحریم‌های غیرقانونی آمریکا و عدم پایبندی 3 کشور اروپایی به تعهدات‌شان در برجام، نه‌تن‌ها ایران را از منافع پیش‌بینی‌شده در برجام، یعنی انتفاع از روابط اقتصادی و تجاری عادی با دیگران محروم کرده، بلکه مشقات و صدمات سنگینی به اقتصاد و مردم ما وارد آورده است.
ولایتی: رهبر انقلاب از اول به مکانیسم ماشه راضی نبودند
در چنین شرایطی مشخص است صرف بازگشت آمریکا به برجام و برداشتن نمادین چند تحریم برای ایران فایده‌ای نخواهد داشت و ایران باید به دنبال هدفی باشد که از روز اول تیم مذاکره‌کننده دولت یازدهم ناتوان از دستیابی به آن بود. اگر بازگشت آمریکا به برجام بدون در نظر گرفتن رفع تحریم‌هایی که به اعتراف صریح روحانی به جنگ اقتصادی تبدیل شده است، صورت پذیرد، توازن به توافق هسته‌ای بازنمی‌گردد، چرا که این اتفاق منجر به بازگشت ایران به محدودیت‌های هسته‌ای خواهد شد در حالی که طرف مقابل فقط روی کاغذ در توافق هسته‌ای حضور دارد، از طرف دیگر دولت بعدی آمریکا با استفاده از تحریم‌های وضع شده توسط ترامپ می‌تواند اهرم فشاری جهت زیاده‌خواهی بسازد و همچنین دولت آمریکا با بازگشت به برجام این بار مجاز است که ساز و کار اسنپ‌بک را علیه کشورمان فعال کند.
در همین زمینه علی‌اکبر ولایتی، مشاور رهبر انقلاب در امور بین‌الملل هم در گفتگو با پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب اظهار کرد: رهبر انقلاب از اول به قضیه مکانیسم ماشه راضی نبودند و خلاف نظر ایشان انجام شد و حتما در صورت برگزاری مذاکرات بعدی باید این مکانیسم به عنوان یک اصل غیرمنطقی کنار گذاشته شود.
«وطن امروز» 17 آبان گذشته در گزارشی با عنوان «مراحل بازگشت به برجام» نوشته بود: آمریکا نمی‌تواند بدون توجه به 3 مساله به برجام بازگردد. طبیعتا خروج آمریکا از برجام و هزینه‌های اقتصادی‌ای که ایران پس از تعطیلی صنعت هسته‌ای خود و عدم اجرای تعهدات طرف آمریکایی متحمل شده از جمله مسائلی است که دولت بعدی آمریکا برای بازگشت به برجام باید آن‌ها را تعیین تکلیف کند که در ادامه به این موارد اشاره می‌شود. در این گزارش همچنین آمده بود: ایالات متحده آمریکا طی نامه مورخ 30 مرداد 1399 (20 آگوست 2020) به رئیس شورای امنیت اعلام کرد مطابق ماده 11 قطعنامه 2231 شورای امنیت، ایران نسبت به اجرای تعهدات برجامی خود عدم پایبندی عمده داشته و از همین رو مکانیسم حل‌و‌فصل اختلافات موجود در برجام را فعال می‌کند. 31 شهریورماه سال جاری نیز وزیر خارجه آمریکا آنچنان که انتظار می‌رفت با انتشار بیانیه‌ای خبر از بازگشت تحریم‌های منقضی شده سازمان ملل در چارچوب برقراری مکانیسم ماشه از سوی این کشور داد و نوشت: تحریم‌ها متعاقب فرآیند اسنپ‌بک ذیل قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل بازگشته‌اند. هر چند کشور‌های عضو شورای امنیت از جمله روسیه، چین، فرانسه و انگلیس به همراه آلمان از این اقدام استقبال نکردند، اما سایه تحریم‌های سنگین آمریکا بر روابط کشور‌ها و شرکت‌ها تاثیر می‌گذارد و این ساختار تحریمی جدید باید توسط دولت بعدی آمریکا لغو شود.
این گزارش در بخش دیگری افزود: برجام یک خسارت محض برای ایران بود، اما عدم اجرای بند‌های نامتوازن همین توافقنامه، هزینه‌های مضاعفی به ایران تحمیل کرد. با خروج آمریکا از برجام و تشدید تحریم‌های بین‌المللی در حوزه موضوعاتی که ایران بر مبنای برجام اجازه تعامل بین‌المللی درباره آن موضوعات را پیدا می‌کرد، تعاملات بین‌المللی ایران در 2 سال گذشته بشدت آسیب دید. بی‌عملی دولت در سال اول و انجام ندادن اقدامات مناسب برای مقابله با خروج آمریکا از برجام، بی‌توجهی دولت روحانی به بهره‌گیری از سایر ظرفیت‌های بین‌المللی برای کاهش تبعات اقتصادی خروج آمریکا از برجام و... سبب شد این اقدام آمریکا تبعات اقتصادی شدیدی علیه ایران داشته باشد. جبران صدمات وارد آمده به اقتصاد ایران یکی از شروط ضروری برای بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای است.
***
ظریف: بازگشت به برجام، بدون رفع تحریم‌ها فقط به نفع آمریکاست
محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان در گفتگو با پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب تاکید کرد: آمریکایی‌ها بعد از اینکه از برجام خارج شدند، هم تحریم‌های گذشته را برگرداندند و هم اینکه با عناوین جدید تحریم‌ها را دشوارتر کردند؛ لذا صرف بازگشت آمریکا به برجام در شرایط کنونی کفایت نمی‌کند، به خاطر اینکه برجام در شرایطی مذاکره شد که نوع دیگری از تحریم‌ها علیه ایران مطرح بود و رفع آن تحریم‌ها در داخل برجام تشریح شد؛ یعنی هدف برجام هم این بود که آن تحریم‌ها را بردارد. امروز برای اینکه آن شرایط فراهم شود، صرفا بازگشت به برجام برای آمریکا کافی نیست، بلکه باید تحریم‌ها را بردارد یعنی نه اینکه بگوید مثلا من عین کلمات برجام را اجرا می‌کنم. ترامپ در این 4 سال تلاش کرد برجام را از محتوا تهی و تحریم‌هایی را تحمیل کند که اگر آمریکا به برجام برگردد هم آن تحریم‌ها کماکان باقی بماند. مثلا بانک مرکزی و وزارت نفت ما را از تحریم‌های تحت عنوان هسته‌ای خارج و با عنوان تروریسم تحریم کردند. اصلا عناوین و نحوه انتساب تحریم‌ها را هم عوض کردند.
