پریسا پورعلمداری
کم‌خونی فقر آهن یکی از بیماری‌های شایع می‌باشد که ارتباط مستقیمی با نوع زندگی و تغذیه افراد دارد. گلبول‌های قرمز خون وظیفه انتقال اکسیژن به سلول‌های بدن را به عهده دارند و چنانچه برای ساختن این گلبول‌ها، آهن به مقدار کافی در دسترس بدن نباشد، بدن ابتدا از ذخایر آهن خود استفاده می‌کند و سپس در صورت ادامه کمبود، ذخایر آهن بدن کاهش می‌یابد و به‌تدریج تخلیه می‌شود و کم‌خونی فقر آهن بروز می‌کند.
مادران با توجه به نقش محوری‌شان در حفظ سلامت خود و خانواده از طریق مدیریت تغذیه خانوار و مدیریت بهداشت می‌توانند با رعایت نکات زیر و تصحیح عادات تغذیه‌ای افراد خانواده، از عوارض مربوط به این کمبود پیشگیری نمایند:
1) مادران می‌باید بین حاملگی‌های خود حداقل 2 سال فاصله گذارند و اگر از (آی-یو-دی) برای پیشگیری از بارداری استفاده می‌کنند و به این دلیل دچار خونریزی‌های شدید ماهانه می‌شوند، ضمن مشورت با پزشک روش پیشگیری خود را تغییر دهند.
2) مادران می‌بایست در هنگام بارداری، از پایان ماه چهارم تا سه ماه پس از زایمان روزانه یک قرص آهن مصرف کنند و برای کاهش عوارض گوارشی ناشی از مصرف قرص آهن، آن را بعد از غذا و یا شب، قبل از خواب میل کنند. نیاز به آهن در بارداری حیاتی است و باعث پیشگیری از ضعف و ناتوانی بدن، کاهش خطر نوزاد کم‌وزن، نارس و سقط جنین و مرگ و میر هنگام زایمان می‌گردد.
3) مادران می‌بایست بلافاصله پس از تولد نوزاد، او را با شیر خود تغذیه کنند و تغذیه تکمیلی شیرخوار خود را به موقع شروع کنند. به شیرخوار خود از 6 ماهگی تا پایان 2 سالگی (همزمان با شروع تغذیه تکمیلی) قطره آهن (به میزان 10 قطره در روز) بدهند و بدین‌وسیله از کاهش ضریب هوشی و کاهش مقاومت بدن کودک خود پیشگیری کنند.
4) مادران می‌توانند در برنامه غذایی کودکان و نوجوانان خود از انواع خشکبار مانند توت خشک، برگه آلو، انجیر خشک، کشمش و... که منابع آهن هستند به عنوان میان‌وعده‌های غذایی و یا تغذیه مدرسه استفاده کنند.
5) تغذیه دختران در سنین بلوغ به دلیل جهش رشدی و شروع عادت ماهانه توجه بیشتری را طلب می‌کند.
6) تصحیح شیوه تغذیه مناسب افراد خانواده به عهده مادران است، لذا آنها می‌توانند همراه با غذا، سالاد (شامل گوجه‌فرنگی، کاهو، کلم، فلفل سبز دلمه‌ای) و یا سبزیجات تازه و بعد از غذا، میوه‌جات به‌خصوص مرکبات که حاوی ویتامین ث می‌باشند، استفاده کنند تا جذب آهن غذا در آنها افزایش یابد. همچنین برای افزایش جذب آهن، افزودن حتی مقدار کمی گوشت به غذاهای گیاهی بسیار مهم است. پرهیز از نوشیدن چای یک ساعت قبل از غذا و یک تا دو ساعت بعد از صرف غذا نیز به جذب بهتر آهن کمک می‌کند.
7) در صورتی که سبزیجات در باغچه خانگی تهیه می‌شود، با محصور کردن آن و جلوگیری از ورود حیوانات می‌توان از آلودگی سبزیجات به تخم انگل پیشگیری کرد.
8) مادران می‌باید برای جلوگیری از ابتلا به‌آلودگی‌های انگلی اصول بهداشت فردی را به خصوص شستن کامل دست‌ها با آب و صابون قبل از تهیه و مصرف غذا و پس از هر بار اجابت مزاج رعایت کرده و این اصول را به سایر اعضای خانواده آموزش دهند.
9) اعضای خانواده باید از آب آشامیدنی سالم و سبزی‌های ضدعفونی شده مصرف کنند.
10) با جمع‌آوری و دفع زباله‌ها می‌توان از بیماری‌های عفونی روده‌ای که توسط مگس، حشرات موذی و موش منتقل می‌شوند جلوگیری کرد.
11) مادران می‌توانند در برنامه غذایی خانواده از غلات و حبوبات جوانه زده استفاده کنند تا علاوه بر دریافت ویتامین‌های گروه B جذب آهن هم در آنها افزایش یابد و هنگام استفاده از سویا، مقدار کمی گوشت به آن اضافه کنند تا آهن بهتر جذب گردد.
12) اگر در خانه نان تهیه می‌کنند از خمیر ترش استفاده شود و استفاده از نان‌هایی که از خمیر ورنیامده و یا با جوش شیرین تهیه می‌شوند، پرهیز نمایند. در میان نان‌هایی که به طور سنتی پخت می‌شوند، نان سنگک با توجه به نوع تهیه و عدم استفاده از جو‌ش‌شیرین مناسب‌تر است.
13) مصرف جگر، گوشت قرمز، مرغ و ماهی، تخم‌مرغ و سبزیجاتی مانند جعفری، اسفناج و حبوباتی چون عدس و لوبیا که منابع غنی آهن می‌باشند در سبد غذایی خانواده بسیار اهمیت دارد.
14) و در آخر آنکه مادران عزیز می‌باید نشانه‌های کمبود آهن و کم‌خونی فقر آهن را در افراد بشناسند. این نشانه‌ها شامل: کمرنگ‌تر شدن زبان و مخاط و پلک چشم از حد طبیعی و در کم‌خونی شدید، گود شدن ناخن (ناخن قاشقی) می‌باشد. افرادی که دچار کمبود آهن هستند، احساس خستگی زودرس و ضعف مفرط دارند و در مراحل پیشرفته، دچار سیاهی رفتن چشم، بی‌تفاوتی، سرگیجه، سردرد، بی‌اشتهایی، حالت تهوع، خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست‌ها و پاها و به‌تدریج تنگی نفس همراه با تپش قلب می‌شوند.
