آزمایش برای سلامت خون (۱)

دکتر نگار بهروز؛ پزشک عمومی

امروزه آزمایشگاه‌های تشخیصی طبی بخشی بسیار مهم از سیستم تشخیص بیماری و درمانی محسوب می‌شوند. بطوری که در بسیاری موارد بدون بررسی بیمار از نظر تست‌های آزمایشگاهی درمان غیر ممکن است. تشخیص آزمایشگاهی یک راس از مثلث بیمار، آزمایشگاه و پزشک می‌باشد که بدون آن مثلث درمان کامل نمی‌شود.

بنابراین اطلاع بیماران از شرایط نمونه‌گیری و رعایت نکات لازم قبل از انجام آزمایشات می‌تواند نقش مهمی در صحت و دقت پاسخ آزمایشات داشته باشد. آزمایش‌هایی که بر روی نمونه‌های مایعات بدن مثل خون یا ادرار انجام می‌شود اغلب اولین بررسی‌هایی هستند که پزشک قبل از تشخیص یا تأیید تشخیص کامل درخواست می‌کند.

معمولا بیمار به راحتی می‌‌تواند نمونه‌های ادرار و مدفوع را جمع‌آوری کند و نمونه خون هم در آزمایشگاه گرفته می‌شود. برخی نمونه‌ها از قبیل نمونه‌های سلول‌بافتی در مواردی در آزمایشگاه و در مواردی در بیمارستان برداشته می‌شوند. 

آزمایشاتی که در خون نتایج آن به دست می‌آیند

معمولاً نمونه خون از سیاهرگ‌ها گرفته می‌شود اما گاهی هم نمونه از مویرگ‌ها توسط (سوزن مخصوص خونگیری از نوک انگشتان) و در موارد اندکی از سرخرگ‌ها گرفته می‌شود شایعترین آزمایشات خونی انجام شده آزمایشات مربوط به سلول‌های خونی و مواد شیمیایی خون است. آزمایشات مربوط به سلول‌های خونی شامل اندازه‌گیری تعداد گلبول‌های سفید، گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها است. 

آزمایشات مربوط به مواد شیمیایی 

آزمایشات مربوط به مواد شیمیایی خون قادرند میزان آنها را اندازه‌گیری کنند این آزمایشات برای شناسائی آسیب‌ کبدی کلیوی، عضلاتی و برخی اختلالات استخوانی و نیز بررسی التهابات و. . . مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اندازه‌گیری میزان کلسترول خون نیز یکی از انواع این آزمایشات است. همچنین آزمایشات مرتبط با غدد و اندازه‌گیری هورمون‌ها نیز به وسیله خون انجام می‌شود. 

آزمایشاتی که نتیجه آن از ادرار حاصل می‌شود 

عفونت‌های دستگاه ادراری و ارزیابی عملکرد کلیه از بهترین موارد انجام آزمایش ادرار است آزمایشات ادرار معمولا با نوار تست ادراری انجام می‌شود و تغییرات هر قسمت آن حاکی از وجود عوامل خاص در ادرار است (مثل کتون، پروتئین و... اگر آزمایش انجام شده حاکی از عفونت باشد، می‌توان میکروارگانیسم‌های موجود در ادرار را کشت داده تا رشد کنند و نوع آن حتی آنتی‌بیوتیک موثر به درمان آن مشخص شود که به این کار کشت ادرار می‌گویند.

البته نوعی آزمایش ادرار جهت تعیین هورمون تولید شده در بارداری جهت تاثیر بارداری هم انجام می‌شود. انجام آزمایش24 ساعته جهت تعیین حجم و میزان دفع پروتئین و کراتینین و. . . هم از آزمایشات مهم کلینیکی خصوصا در افراد با مشکلات کلیوی یا در معرض مشکلات کلیوی مانند بیماران دیابتی است.  

آزمایشاتی که روی مایعات بدن انجام می‌شود

مثلا مایعات حاصل از زخم‌ها و نواحی غیر طبیعی پوست و غشاهای مخاطی مثل مخاط بینی، گلو، مایع نخاعی، مایع مفصلی و نواحی اطراف مغز. این آزمایشات جهت جستجوی میکروارگانیسم‌های عفونی، سلول‌های غیر طبیعی مثل سلول‌های سرطانی یا مقادیر غیر طبیعی مواد شیمیایی انجام می‌شود البته بررسی اسپرم در آقایان نیز در این گروه است.  

آزمایشاتی که بر روی سلول‌ها و بافت‌ها انجام می‌شود

بررسی میکروسکوپی تک‌تک سلول‌ها با نمونه‌های حاوی انواعی از سلول‌ها می‌تواند موجب تشخیص قطعی بسیاری از اختلالات شود. معمولا از آزمایش روی نمونه‌های سلولی برای تشخیص سرطان و غربالگری اختلالات ژنتیک استفاده می‌شود.

می‌توان سلول را از مایعات بدن (مثل خلط) یا تراشه‌های به دست آورده از بافتهای سطحی مثل گردن رحم (تست پاپ اسمیر) به دست آورد. کشیدن سلول با سوزن که به آن اسپیراسیون می‌گویند نیز جز این دسته است که در غده تیروئید یا توده‌های پستانی انجام می‌شود.

آزمایشاتی که روی نمونه مدفوع انجام می‌شود،‌ نمونه مدفوع را می‌توان برای بررسی میکروارگانیسم‌های عفونی یا انگلی یا وجود شواهدی دال بر اختلالات گوارشی انجام داد. مقادیر اندک خون که در چشم غیر مسلح قادر به دیدن آن نیست را نیز مشخص می‌کند.

در صورت شک پزشک به خونریزی گوارشی یا غربالگری سرطان روده بزرگ و راست روده این آزمایش خصوصاً در سن بالای 40 سال تاکید می‌شود از این غربالگری برای مدفوع از نظر خون مخفی یا (oB(occult Blood گویند. 

آزمایش بررسی تعداد سلولهای خونی که با  cbcمشخص می‌شود 

CBC مخفف cell Bolld Cant است که در آن تعداد گلبولهای قرمز – سفید – هموگلوبین و هماتوکریت و پلاکت‌ها سنجیده می‌شوند. البته تعدادی از مواد دیگر مثل Rdw , MChc, mcv nv  هم وجود دارد که تخصصی‌تر است.

از طرفی تفکیک انواع گلبولهای سفید و درصد حجم آنها (مانند نوتروفیل- لنفوسیت – ائوزینوفیل – بازوفیل) هم نشان داده می‌شود که قبلا در بیماری‌های عفونی درصد نوتروفیل و در گروهی بیماریهای خونی مانند لنفام یا ALL یا CLL تعداد لنفوسیت‌ها  بالا می‌روند و یا در آلرژی‌ها هم ائوزنیفیل‌ها تغییر می‌کند.

تعداد گلبول قرمز و هموگلوبین  و هماتوکریت هم 3 پارامتر مهم در کم‌خونی‌ها یا خونریزی‌ها و حتی در مواردی که فرد مثلا به دنبال مصرف سیگار زیاد دچار غلظت خون است، می‌باشد. پلاکت‌ها از فاکتورهای انعقاد هستند که مثلا در سرطان‌های مغز استخوان‌ها یا آنمی آپلاستیک کاهش می‌یابد. دقت در تغییر آزمایش CBC با وجود آسان بودن می‌تواند بسیار مهم و تشخیص دهنده باشد. 

آزمایش قندخون

آزمایش قندخون ناشتا جهت غربالگری دیابت شیرین استفاده می‌شود در دیابت به علت فقدان یا کاهش انسولین سطح گلوکز افزایش می‌یابد. که می‌توان آن را در خون و حتی در ادرار مشاهده کرد. قندخون طبیعی ناشتا در افراد بالغ بین 60-105 (حداکثر 110) است بالاتر بودن این عدد باید مورد بررسی قرار گیرد گاه قند بدون ناشتا بودن انجام می‌شود که تا 140 مورد قبول است.

 برای خواندن بخش دوم - آزمایش برای سلامت خون - اینجا کلیک کنید.