دکتر محسن نراقی متخصص گوش، گلو، بینی و جراحی سر و گردن عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران
درمان
درمان آلرژی دستگاه تنفسی فوقانی دربردارنده اجتناب از آلرژن محرک، درمان دارویی و ایمونوتراپی است.ممکن است اجتناب از آلرژن‌های شناخته‌شده، آسان و موثر باشد، مانند اجتناب از زوائد حیوانات، زیرا محدود کردن هرگونه تماسی با حیوانات خانگی امکان‌پذیر است. شستن مرتب ملحفه، کنار گذاشتن مبلمان کهنه و وسایل پرزدار و فرسوده، اجتناب از اسباب‌بازی‌های عروسکی پرز و پشم یا شستن مرتب آنها می‌تواند مفید باشد.
ممکن است گلدان‌های خانگی محلی برای رشد قارچ‌های معلق در هوا باشد؛ گاه پر بالش حساسیت‌زاست.با این حال، ممکن است اجتناب از ماده آلرژن در بیمارانی که نسبت به مایت گرد و خاک یا چند ماده حساسیت‌زا آلرژی دارند، سخت و غیر موثر باشد. در این حالت شاید وسایل محیطی نظیر فیلترهای هوا مفید باشد. درمان دارویی شامل آنتی‌هیستامین‌ها، داروهای مقلد سمپاتیک (ضد احتقان‌ها)، کورتیکواستروئیدها، کرومولین و داروهای آنتی‌کولینرژیک است.هر دسته از داروها در سطوح متفاوتی عمل می‌کنند.
آنتی‌هیستامین‌ها
با مهار رقابتی در محل‌های گیرنده H1 و با اثرات خشک‌کنندگی آنتی‌کولینرژیک عمل می‌کنند. آنتی‌هیستامین‌ها در سطح عضو هدف نیز موثرند.آنتی‌هیستامین‌ها، هیستامین‌های آزادشده را از بین نمی‌برند و تولید هیستامین را مهار نمی‌کنند. با استفاده مرتب از آنتی‌هیستامین‌ها و در نتیجه دور از دسترس قرار گرفتن محل‌های گیرنده H1، بهترین نتایج حاصل می‌شوند. عارضه جانبی شایع آنتی‌هیستامین‌ها، خواب‌آلودگی است.
با این حال، آنتی‌هیستامین‌هایی نظیر لوراتادین و آستمیزول نفوذ کمی به داخل سد خونی- مغزی داشته و اثر خواب‌آلودگی کمتری دارند. استفاده از ترفنادین به‌دلیل عوارض جانبی قلبی رایج نیست و آنتی‌هیستامین‌های جدیدتر نظیر ستی‌ریزین، فکسوفنادین، لوراتادین جایگزین آن شده است. در حال حاضر داروهای آنتی‌هیستامین موضعی به صورت اسپری (آزالاستین) نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند.
داروهای مقلد سمپاتیک
شامل قطره‌های بینی آلفا- آدرنرژیک نظیر فنیل افرین و مواد آلفا- آدرنرژیک خوراکی (مانند پسودوافدرین) است. این داروها عملکردی ضد احتقانی دارند و اثرات خود را در سطوح عضو هدف اعمال می‌کنند. این داروها با ایجاد انقباض عروقی در مخاط ادماتو و پرخون، اعمال اثر می‌کنند.
قطره‌های بینی فنیل‌افرین تنها برای چند روز در مهار احتقان بینی موثرند، زیرا استفاده درازمدت آنها، سبب بازگشت احتقان بینی می‌شود که به عنوان «رینیت دارویی» شناخته می‌شود. گاه در صورت مصرف طولانی‌مدت آدرنرژیک‌های خوراکی تحریکات غیر دلخواه قلبی- عروقی یا عصبی متظاهر می‌شود.
کورتیکواستروئیدها
در سطح سلول‌ها با گیرنده‌های گلوکوکورتیکوئید عمل می‌کنند و با کاهش نفوذپذیری عروقی و ادم بافتی، کاهش واکنش التهابی را سبب می‌شوند. استروئیدها پاسخ ماست‌سل‌ها و گلبول‌هی سفید خون را نیز کاهش می‌دهند. ممکن است استروئیدها به صورت سیستمیک یا موضعی- به صورت اسپری‌های داخل بینی- تجویز شوند.
استروئیدهای سیستمیک بسیار موثرند، ولی عوارض جانبی زیادی دارند که عبارتند از: مهار غده فوق‌کلیوی، تحریکات معدی- روده‌ای، پوکی استخوان، دیابت، گلوکوم، کاتاراکت و مستعد شدن به عفونت. این داروها فقط در موارد بسیار شدید و به صورت دوره‌های کوتاه‌مدت تجویز می‌شوند. با این حال، اسپری‌های استروئیدی ثمربخش‌اند و عوارض جانبی سیستمیک ندارند، به همین دلیل می‌توانند برای درمان درازمدت مورد استفاده قرار گیرند. در موارد نادر، بیماران به دنبال مصرف اسپری‌های بینی، سوزش یا خونریزی بینی را گزارش می‌کنند.
کرومولین
کرومولین به صورت اسپری تجویز می‌شود. روی ماست‌سل‌ها و بازوفیل‌ها اثر می‌کند و از دگرانولاسیون آنها ممانعت می‌کند. کرومولین سبب پایدار شدن غشای ماست‌سل‌ها می‌شود و در نتیجه میزان آزاد شدن هیستامین و سایر مدیاتورها را کاهش می‌دهد. باید کرومولین را پیش از تماس با آلرژن و دگرانولاسیون ماست‌سل‌ها تجویز کرد، زیرا کرومولین پس از آزاد شدن هیستامین بی‌اثر است. کرومولین می‌تواند در درمان پیشگیرانه رینیت آلرژیک بسیار موثر باشد و هیچ عارضه جانبی قابل توجهی ندارد.
ایپراتروپیوم بروماید
داروی آنتی‌کولینرژیک داخل بینی و از مشتقات آتروپین است. این دارو به منظور کاهش ترشحات بینی در سرماخوردگی، رینیت وازوموتور و رینیت آلرژیک استفاده می‌شود.
ایمونوتراپی
ایمونوتراپی در مواردی از آلرژی با واسطه IgE استفاده می‌شود که بیمار علایم شدید مهارنشده- با دارو- دارد و اجتناب از آلرژن‌های محرک غیرممکن یا غیر موثر است. علایم خفیف و کوتاه‌مدت، احتیاج به ایمونوتراپی ندارند. گمان بر این است که در ایمونوتراپی، تزریق آلرژن سبب افزایش تولید IgE خاص آنتی‌ژن می‌شود که به‌طور رقابتی سبب مهار یا مسدود کردن گیرنده‌های IgE ماست‌سل می‌شود.
این افزایش IgE، پاسخ ایمنی را کاهش می‌دهد. همچنین افزایش سطح IgE و IgA در ترشحات، کاهش سطح آنتی‌بادی‌های IgE در حال گردش، مهار افزایش دوره‌ای آنتی‌بادی‌های IgE و تحریک T-Cellهای مهارکننده خاص آنتی‌ژن برای مهار تولید IgE دیده می‌شود.آنتی‌ژن‌های شناسایی‌شده با روش‌های خاص، رقیق می‌شوند و بیماران هر هفته یا دو هفته یک بار تزریقی از این محلول را- که به تدریج غلیظ‌تر می‌شود- دریافت می‌کنند.
دوزهای آغازین، بستگی به درجه واکنش آلرژی نسبت به آنتی‌ژن خاص دارد. سپس دوزی انتخاب می‌شود که سبب پاسخ سیستمیک آلرژیک یا پاسخ موضعی شدید، نشود. بیمارانی که بسیار حساس هستند، با دوزهای ابتدایی کمتری از آنتی‌ژن درمان می‌شوند.بیماران باید پس از گذشت 6-4 ماه از درمان، کاهش چشمگیری در علایم نشان دهند. اگر هیچ پیشرفتی حاصل نشد، بیمار باید تحت ارزیابی مجدد و کامل قرار گیرد. تخمین زده می‌شود که حساسیت‌زدایی تا 70 درصد موثر باشد.
