تغذیه و سلامت دندان

شوناز احمدی خطیر - کارشناس ارشد علوم تغذیه و رژیم درمانی

تحریریه زندگی آنلاین : تغذیه و رژیم نقش کلیدی در نمو دندان، انسجام لثه‌‌ها و مخاط، استحکام استخوان و پیشگیری و کنترل بیماری‌‌های حفره دهان بازی می‌کند. رژیم غذایی یک اثر موضعی روی انسجام دندان‌‌ها دارد؛ نوع، شکل و تناوب مصرف غذا و مایعات اثر مستقیمی روی PH و فعالیت میکروبی دارد که می‌تواند پوسیدگی دندان‌‌ها را تسریع کند. تغذیه بطور سیستمیک نمو، حفظ و ترمیم بافت‌‌های دهان و دندان‌‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. تغذیه و رژیم غذایی بر حفره دهان اثر گذارده، اما برعکس آن نیز صادق است؛ بدین ترتیب که وضعیت دهانی می‌تواند توانایی فرد در مصرف رژیم مکفی و دستیابی به تعادل تغذیه‌ای را تحت تاثیر قرار ‌دهد. در حقیقت، یک هماهنگی دائمی میان تغذیه و سلامت دهان و بیماری‌‌های مرتبط با نقش شناخته شده مواد مغذی در رشد، نمو و حفظ ساختار دهان، استخوان و بافت‌‌ها وجود دارد.

بیشتربخوانید:

دانستنی های مهم در مورد سلامت دندان کودک

تغذیه و نمو دندان‌‌ها

نمو دندان‌‌های اولیه در 2 تا 3 ماهگی بارداری آغاز می‌شود. مینرالیزاسیون تقریبا در ماه چهارم بارداری آغاز شده و تا سال‌‌های نوجوانی ادامه می‌یابد، بنابراین تغذیه مادر باید جوانه زدن دندان‌‌هایی با ساختمان معدنی مناسب را فراهم کند. در نتیجه تغذیه ناکافی مادر نمو دندان‌‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

دندان‌‌ها با مینرالیزاسیون پروتئین ماتریکس شکل می‌گیرند. در دنتین، پروتئین کلاژن وجود دارد که جهت سنتز طبیعی به ویتامین C نیاز دارد. ویتامین D برای فرایند رسوب کلسیم و فسفر در کریستال‌‌های هیدروکسی آپاتیت، فرم طبیعی از کلسیم و فسفر که دنتین و مینا را تشکیل می‌دهد، ضروری است.

فلوراید به هیدروکسی آپاتیت اضافه شده و مقاومت منحصر به فردی در برابر پوسیدگی دندان‌‌ها در دوره قبل از تولد و پس از آن فراهم می‌آورد.

تغذیه و رژیم غذایی در تمامی مراحل نمو، جوانه زدن و نگهداری دندان‌‌ها حائز اهمیت است. پس از جوانه زدن دندان‌‌ها، تاثیر رژیم و دریافت مواد مغذی بر نمو و مینرالیزاسیون دندان‌ها، نمو و استحکام مینا و الگوی رشد بقیه دندان‌ها ادامه می‌یابد. اثر موضعی رژیم، به ویژه کربوهیدرات‌های تخمیر پذیر و خوردن متناوب بر تولید اسیدهای ارگانیک توسط باکتری‌‌های دهان و میزان فساد دندانی اثر می‌گذارد.

پوسیدگی دندان

پوسیدگی دندان یک بیماری عفونی دهانی است که متابولیت‌‌های اسید ارگانیک منجر به دمینرالیزاسیون تدریجی مینای دندان، و سپس تخریب سریع پروتئین‌‌های ساختمان دندان می‌شود. پوسیدگی‌‌ها ممکن است در سطح هر دندانی اتفاق بیفتند. فاکتورهای متعددی سبب پوسیدگی‌‌های دندان می‌شوند.

بیشتر بخوانید:

مشکلات رویش دندان شیری

میکروارگانیسم‌‌ها

باکتری‌‌ها یک جزء ضروری در فرایند پوسیدگی محسوب می‌شوند. استرپتوکوکوس موتانس بیشترین شیوع را داشته، سپس لاکتوباسیلوس کازئین و بعد استرپتوکوکوس سانجوس. هر سه در فرایند پوسیدگی شرکت می‌کنند، زیرا کربوهیدرات‌‌ها را در دهان متابولیزه و تولید محصول اسیدی کرده، که جهت پوسیدگی کفایت می‌کند. تفاوت‌‌های ژنتیکی نوع و میزان باکتری‌های دهان ممکن است در برخی افراد سبب افزایش خطر پوسیدگی و بیماری‌‌های اطراف دندانی شوند، اما کمیت و کیفیت بهداشت دهان در خطر بیماری‌‌های عفونی دهان مستقیما نقش دارد.

4 فاکتور باید همزمان با هم اتفاق بیفتند:

1)  فرد مستعد یا سطح دندان آسیب‌پذیر

2) میکروارگانیسم‌‌هایی مانند استرپتوکوکوس یا لاکتوباسیلوس در پلاک دندانی یا حفره دهانی

3) کربوهیدرات‌های تخمیرپذیر در رژیم غذایی به‌عنوان سوبسترایی برای باکتری‌‌ها؛

4) مدت تماس باکتری‌‌ها در دهان جهت متابولیزه کردن کربوهیدرات‌‌های قابل تخمیر، تولید اسید و در نتیجه کاهش PH بزاق به کمتر از 5.5. وقتی PH اسیدی است، که در عرض چند دقیقه می‌تواند اتفاق افتد، باکتری‌‌های دهانی می‌توانند فرایند دمینرالیزاسیون را آغاز کنند.

سوبسترا

کربوهیدرات‌های تخمیرپذیر، کربوهیدرات‌های حساس به عمل آمیلاز بزاقی بوده و مواد مطلوبی جهت متابولیسم باکتریایی محسوب می‌شوند. تولید اسید با متابولیسم باکتری‌‌ها سبب کاهش PH بزاق به کمتر از 5.5 شده، محیط دهان را برای پوسیدگی مهیا می‌سازد. باکتری‌ها همیشه حضور دارند و وقتی در معرض کربوهیدرات قابل تخمیر قرار می‌گیرند شروع به کاهش PH می‌کنند.

 آگاهی از کاریوژنیک بودن غذاها حائز اهمیت است، کاریوژنیسیتی به خواص افزایش‌دهنده پوسیدگی یک رژیم یا غذا اشاره دارد. کاریوژنیسیتی یک غذا، بسته به شکل غذا، محتوی مواد مغذی آن، وقتی همراه سایر غذاها و مایعات خورده شود، مدت زمان تماس با دندان، و تناوب خوردن آن، متفاوت است.

بیشتر بخوانید:

مواردی که در هنگام آسیب به دندان کودک باید بدانید

تمایز میان غذاهای کاریوژنیک، کاریواستاتیک و آنتی‌کاریوژنیک

غذاهای کاریوژنیک آنهایی هستند که حاوی کربوهیدرات‌‌های تخمیرپذیر بوده، زمانی که در تماس با میکروارگانیسم‌‌های دهان قرار می‌گیرند، می‌توانند سبب کاهش PH بزاق به 5.5 یا کمتر، و تحریک فرایند پوسیدگی شوند.

غذاهای کاریواستاتیک در پوسیدگی نقش ندارند، توسط میکروارگانیسم‌‌ها متابولیزه نشده و سبب کاهش PH بزاق به 5.5 یا کمتر در عرض 30 دقیقه نمی‌شوند. نمونه‌‌هایی از غذاهای کاریواستاتیک شامل غذاهای پروتئینی مانند تخم‌مرغ، ماهی، گوشت، و ماکیان؛ بیشتر سبزیجات؛ چربی‌‌ها؛ و آدامس‌‌های بدون شکر هستند. آدامس‌‌های بدون شکر به دلیل توانایی در افزایش ترشح بزاق و نیز به دلیل عدم افزودن شیرین کننده‌‌های کربوهیدراتی به آنها می‌توانند به کاهش پوسیدگی کمک کنند.

غذاهای آنتی‌کاریوژنیک غذاهایی هستند که، وقتی قبل از یک غذای اسیدی مصرف شوند، از پلاک حاصل از غذاهای اسیدی جلوگیری می‌کند. از جمله آنها پنیر چدار کهنه بدلیل وجود کازئین، کلسیم، و فسفات در این پنیرها. قندهای الکلی 5 کربنه، زایلیتول آنتی‌کاریوژنیک‌‌های قابل توجه هستند، زیرا باکتری‌‌ها نمی‌توانند قندهای 5 کربنه را مانند قندهای 6 کربنه نظیر گلوکز، ساکروز، و فروکتوز متابولیزه کنند. اینها توسط آمیلاز بزاقی شکسته نشده و در دسترس تخریب باکتریایی قرار نمی‌گیرند.