پیشگیری و درمان سرطان گردن رحم

دکتر فاطمه قائم‌مقامی؛ فوق‌تخصص سرطان‌های زنان؛ استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران

سرطان گردن رحم دومین علت مرگ زنان را بعد از سرطان پستان درسنین 15-44 سالگی در جهان تشکیل می‌دهد و حتی در خیلی از کشورهای در حال توسعه شایع‌ترین علت مرگ ناشی از سرطان در زنان است. سالیانه نیم میلیون مورد سرطان گردن رحم در دنیا تشخیص داده می‌شود و قریب به 000/250 مرگ ناشی از آن حادث می‌شود. این بیماری در اثر ویروس پاپیلومای انسانی یاHPVs ایجاد می‌شود.

این ویروس که در اثر تماس‌های جنسی در دستگاه تناسلی زنان جایگزین می‌شود شایع‌ترین عامل بیماری مقاربتی را تشکیل می‌دهد. این ویروس بیشتر از 100 نوع دارد که حدود 40 مورد آن ایجاد بیماری در دستگاه تناسلی زنان می‌نماید. شایع‌ترین ویروس که در ایجاد سرطان گردن رحم نقش دارد نوع 16 و در درجه بعد نوع 18 است به‌طوری که 75 درصد موارد سرطان گردن رحم در اثر عفونت با این دو نوع ویروس HPV ایجاد می‌شود.

انواع ویروس‌های با خطر کمتر، نوع 6 و 11 هستند که 90 درصد عامل ایجادکننده زگیل‌های تناسلی می‌باشند، سن شیوع این زگیل‌های تناسلی کمتر از 25 سالگی است. ارتباط سرطان گردن رحم با ویروس پاپیلومای انسانی نزدیک به 100 درصد (9/99) تشخیص داده شده است، به‌طوری که مطالعات نشان داده است که خطر فرد با ویروس شماره 16 (نوع پرخطر) برای ابتلا به سرطان گردن رحم 434 برابر بیش از فردی است که به این ویروس آلوده نشده است، در حالی که مثلا در مورد ارتباط سرطان ریه با سیگار این افزایش میزان خطر حدود 50 برابر است.

روش پاپ‌اسمیر

پیش از شناخت عامل ایجادکننده سرطان گردن رحم (ویروس HPV)، پیشگیری از سرطان گردن رحم به وسیله انجام تست پاپ‌اسمیر امکان‌پذیر بوده که در حقیقت پیشگیری ثانویه با تشخیص مراحل اولیه بیماری و ریشه‌کن کردن ضایعات قبل از سرطانی است. در این روش که یک روش سلول‌برداری مخاط گردن رحم است، تغییرات سلولی قبل از سرطان مهاجم تشخیص داده می‌شود اما این تست 20 درصد تا 30 رصد منفی کاذب دارد، یعنی ممکن است در حدود 20-30 درصد موارد بیماری تشخیص داده نشود و تکرار آن موارد منفی کاذب را کم می‌نماید.

به این جهت توصیه می‌شود که این تست بعد از ازدواج هر سال تا سه سال انجام شود و در صورت منفی بودن تست (طبیعی بودن آن) فواصل به 2-3 سال یکبار افزایش داده شود. به این ترتیب با توجه به اینکه زمان لازم برای تبدیل تغییرات قبل از سرطان به سرطان رحم در گردن رحم حدود 10 سال است، انجام این تست با این جدول زمانی باعث تشخیص بیماری در مراحل اولیه و ریشه‌کن کردن آن می‌شود.

این روش غربالگری در کشورهای پیشرفته باعث شده است که 75 درصد خطر سرطان گردن رحم کاهش یابد اما در کشورهای در حال توسعه به‌دلیل عدم آگاهی از این روش غربالگری خیلی موثر نبوده است و در حال حاضر 80 درصد مرگ و میر ناشی از سرطان گردن رحم در کشورهای در حال توسعه حادث می‌شود.

روش سلول‌های شناور در مایع (LBC)

در سال‌های اخیر باوجود تغییرات روش پاپ‌اسمیر ، روش بررسی سلول‌های شناور در مایع (LBC) نیز معرفی شد اما این روش هم نتوانسته در کشورهای در حال توسعه، میزان مرگ و میر ناشی از سرطان گردن را کم نماید. پس از شناخت HPV در خلال دهه‌های گذشته به‌عنوان عامل ایجادکننده سرطان گردن رحم از تست تشخیصی DNA ویروس در ترشحات آن استفاده شد،اما این تست در افراد سالم خصوصا جوان‌ها بدون وجود بیماری می‌توانست این تست مثبت باشد. بنابراین این تست هم به‌عنوان تشخیص ضایعات قبل از سرطانی به تنهایی ارزشمند نبود، مگر اینکه به همراه پاپ‌اسمیر انجام می‌گرفت.

واکسن HPV

بعدها ایمونولوژیست‌ها برای پیشگیری اولیه سرطان گردن رحم در جهت تهیه واکسن HPV برآمدند. در سال 1990 از ذرات بدون بیماری ویروس که نقش عفونی یا سرطانی دارند توانستند واکسن HPV را تهیه نمایند، این واکسن سطح آنتی‌بادی قابل توجهی بر علیه ویروس HPV ایجاد می‌نماید. حدس زده می‌شود اگر اقدامی در جهت پیشگیری اولیه از سرطان گردن رحم در دنیا 42 درصد افزایش یابد که این بیشتر مربوط به کشورهای در حال توسعه است، آمار رقم افزایش 56 درصد در کشورهای در حال توسعه در مقابل 11 درصد در کشورهای توسعه‌یافته را نشان می‌دهد.

 واکسن‌های ضد سرطان گردن رحم شامل نوع چهارگانه است که بر علیه ویروس شماره 16 و 18 و 6 و 11 ساخته شده و نه تنها پیشگیری از سرطان گردن رحم بلکه پیشگیری از زگیل‌های تناسلی نیز می‌نماید، دیگری واکسن دوگانه است که تنها بر علیه ویروس HPV شماره 16 و 18 ساخته شده است.

توصیه می‌شود واکسن ضد سرطان گردن رحم در سنین پیش از ازدواج یعنی 9-26 سالگی تزریق شود. معمولا شامل سه تزریق است که در مورد واکسن چهارگانه دومین تزریق در فاصله دو ماه بعد از تزریق اول و سومی 6 ماه، بعد از تزریق اول انجام می‌شود.

این واکسن کاملا بدون خطر است و ایجاد بیماری و یا سرطان نمی‌نماید اما صلاح است که بعد از تزریق واکسن پیشگیری ثانویه با روش پاپ‌اسمیر مطابق برنامه قبل انجام شود. به نظر می‌رسد که پیشگیری اولیه به‌وسیله واکسیناسیون علیه سرطان گردن رحم در کشورهای در حال توسعه که روش پیشگیری ثانویه یعنی غربالگری به‌وسیله تست پاپ‌اسمیر چندان موفق نبوده است، ارزشمندتر باشد.